१६१९दप

18^1^*^0एण९*^ २700 प्न्य
0
18१1१491 ४॥ © एए ^

र्ण.

20. 0४
वि. 4. 7. 649 490ा इडा

),/1 1.8: 1. 81... |
प
9. 7१. ९. विपा
निभ, ०26 13०6 ० 96 एध, जभ इभो
[8/1 । 1,8.87 ¦ ।
न

छ 0०6 # 0४४८ 10 008 00०, छालबडड रथप्ा० १7८ 60» 9
४.९.9१, १० £ एधि 9 ९४८91788 066 म 6०७६ ०1 2099९.

हभ ^^ रए ^ 0.५ ^5प ^ वव
पणिं 0ण्डषथो (१११

|+ 1.11, -\
2094119४ ९10९8 290

(1) 1, ह18, ]अक्ाढः वरिभषि, 8४६9179 22०40, हा प्रा-11900
(2 0०9 809. चि० 1108, क्वण ©, रब 221601.

निष र्द ऋ10 06 एतत] ^ 98318766 0 0०५६. अ 19618,
नाभाग णक 68०९८ एिरर्नफलणिा, तिल एन,

गिं शित्त 1920

8. 13400 (एज ९०४. 8न्)

४० 7-138्वि ; 81211-0015.9
(8०) - कणि =: 81217009

कनि @6 5
१21 > लि 10096 ^ स्र
नभा |

भीमरौलानलिवयुरदेव मिभ प्रणीता

ईशानशिवगरुदेवपद्धतिः

त्तौ भावं

भहामहोपाभ्यायेन

व. गणपति शाल्न्रिणां

भूमिका निशक :
डा० एन० पीर उन्नी
भष्यक्षः संस्कृत विभागः
केरल विश्वविच्चालयः

120 5€्6 18 जिपणत [त 018 200४, 9016236 लप ४०८ 6०क ण
‰.9.९. १० {17€ एणी ज नात)9186 १९८ ° 60४ 9 2२०५१४६९.

भारतीय विद्या प्रकाशनं
दिल्ली (भारत) वाराणसी

ब्रकाशक :
नारीव विला अण

(1) 1 भूर वी° जवाहरननर, वैन्नोरोह, विश्ली-७
(2) शो० का० ११०८, कवौीढी गणी, वारान!

(#,. @./ 72. 2... 8 ए... ३: . ए 5. 7१
भीणिभा म पणव) देकक०ण् एिकन्न्णगनण, पवि कि.

<>

8 कः ] ($
^, 4 ` 555

४ क छ # न ।

| | थ

.3 ८

अजन भुरण १९२५

रथम भाग = 188. : 81-217-0015-9
शेट = 8. : 81-217-0019-1

२० १३४-०० (यार मागमे)

5। 12. } । 0423

जक : |
चैन अमर त्रिवि एवेन्ती
दिस्ी

बृहम्‌. विक्थाः.
१ | भन्त्रोडाराधिकारः
४ | दषासुद्राधिकारः `
१० | पञ्च सुराः
१८ | चतुरधरसाधनम्‌
2० ईण्डाधिकारः |
२३ | अद्रकाधिकारः
२४ | सवैतोभद्राथिकारः
२५ | पावैतीकान्तप्रासादाधिकारः
२७ | कतालिङ्गोदडवाधिकारः
२८ । स्वस्तिक।अ्जह्धयाधिकारः
+ | स्वस्तिकसवेताभव्राणि
३३ | चकरान्जाधिकारः
३४ | दरमेदकक्षणम्‌
३५ | बुक्डुशाधिकारः
३६ भरणिविधिः
१७ | इध्मावर्हिंषां विधिः
३९ | आडुतिप्रमाणम्‌

` ®> | पात्रमानम्‌
४२ | पात्रादिद्रभ्यश्युद्धिः
४४ | अदुकुरापंणविधि
४६ | साधकाचायंङक्षणम्‌
४८ | सूर्यपूजामूतंयः
द आवरणमुश्यंधिकारः
५० | सूर्य पूजाधिकारः

५२ | एकावरणाचैनाधिकारः
„, | पञ्चावरणपूजाविधिः
,, | भग्निरार्यैबिधिः `
५४ | सामान्य क्रियाकारः
५५ | समयदीक्षाधिकारः ,
„, | बडध्वनिणयाधिकारः
५७ | निबोणदीक्षाधिकारः
५६ | सा्कदीक्षाभिकारः
६१ । भवेमहाभिर्काधिकारः

६५
७द्‌

॥ 4 ।

. $
५७७
८

८२
9१
८३
+,
१)
८६

(,

39
९१
९५

१०१

१.११

१९१

१२५
1;

१ ३७

१७४४.
१४९
१७१.
१८७
१९१

विषयाः

भाषा्यैककामस्यानुकश्पः
प्रायश्रिसाधिकारः
पविश्रारोपणाधिकारः
वसन्तपूजाधिकारः
दूमनकपवाधिकारः
भूरुक्षणाधिकारः
दाद्कुष्ढायाधिकारः
भङ्गखादिविधि ‡
पद्विन्यासम्रामणुरादिरक्षणम्‌
देवाकालाधिकारः
कथेणाधिकारः

वाल्य छाराधिकारः
वास्तू्पद्यधिकारः
वास्तुपूजाधिकारः
प्रथमेशटकाधिकारः
गभ॑न्याक्लाधिकारः
नानाविमानटक्षणाधिकारः
तत्रादौ विमानविभागः
न.शेनकम्‌

प्रलीनकम्‌

स्वस्तिकम्‌

चतुम्‌
सवैतोभद्रम्‌
शस्तिम
घयुज्जवलकम्‌
श्रीन्दम्‌

चत्तभव्रम्‌

श्रीकान्तम्‌
श्रीप्रतिष्टिनिम्‌
रिवभद्रम्‌
शिवच्छन्दम्‌

अष्टङ्गम्‌

पद्म।ङृति
विष्णुच्छन्दरम्‌

१९६
१९८
२०२

२३२३
२२६
२२१

२३३

२३७
२४१
२४५
२७९
२१५१
२५५४
२५१७
२६

२६५

गिषयाः.
सोभवम्‌
केखासण्डछन्दम्‌
सव्रच्छन्दुब्‌
रटितभवम्‌

जासीतरविमानाक्षङाराभिकारः

तत्र मेर्किमानम्‌
मन्दरम्‌
कैलासम्‌
कुम्भविमानम्‌
जयाङ्गम्‌
विज्ञााङ्गम्‌
विमटाङृति
हसच्छन्दम्‌
वृषच्छन्दुब्‌
गरुडष्ठन्दुम्‌
पाङ्गम्‌
पश्चभद्रम्‌
केलासकान्तम्‌
रद्रकान्तम्‌
योगभव्रम्‌
भोगिच्छन्दम्‌
सुदरौनम्‌
ग्कन्द्क¡रतम्‌
विन्ध्यच्छन्दुम्‌
मेरुकटम्‌
चिश्रदूटम्‌
श्रीमण्डनम्‌
साञुख्यम्‌
जयमङ्गलम्‌
नीटपवंतम्‌
निषधः
मङ्गलम्‌
विजयम्‌
लकितकान्तम्‌

२७६

/ |
2 / ।

9
२७८

२७९

विषया,
करप
श्रीकिदालूम्‌

ब्रद्यणयिम नाधिकारः

तश्र समोमच्डन्द्म्‌
नाणण्छन्दुम्‌
कड्यावर्तम्‌
द्विकटकम्‌
भवधेनम्‌
कच्गूहम्‌
भ्क्षागूहम्‌
कतुव्धनम्‌
बृ्गृहम्‌
भावुकान्तब्‌
अष्यन्तकान्तम
चन्द्रकान्तम्‌

क्षात्रयविमल्ना भिकारः

तत्र चतुस्फुटम्‌
मन्त्रपूतय्‌
वन्यश्‌
माहिषम्‌
तन्प्रीकान्तम्‌
बिजयाङ्गम्‌
विक्ारखमयरम्‌
गणिका शःछम्‌
कणैभद्रकम्‌
कणेदारुम्‌
पद्मवस्षन्तकम्‌
इन्द्रकान्तम्‌
मोगकन्तम्‌

ष्ठम्‌: | विषयाः
२८३ | खतैलाकितम्‌

[/ +,

११,

११

, किशाकम्‌
¦ उत्पर्पत्रम्‌

२९४. | महाराजण्छन्दुम

[,

१

२८५५

ञुण्डध्रासादम्‌

तख्विभागाषिकारः
तन्र जातिविमानाधिखारः

छन्द विमानाीधिक।रः
विकनल्पवमानानि
आभासविमानानि
घ्ुठविमानाधिकारः
तरविभाने प्रकारान्तरम्‌
उपर्पाठाव 4;

॥ श्रीः ॥

दैरानरिवयस्देवपदतिः

श्रीमदीशानशिवगुरुदेवमिश्रविरचिता ।
(दयः क्रियापादः ।)
अथ प्रथमः पटः ।

प्रणम्यादौ शिवं शक्तिं सादेशं च गणेश्वरम्‌ ।
शुद्धविध्ां तथा बाणी मुख्यं घम प्रचक्ष्महे ॥ १ ॥
सामान्यमनतरपादाभ्यां पूवर्भे खड दताः ।
षमोथैकाम्याः सामान्याः शिष्टं व्यावण्येतेऽधुना ॥ २ ॥
मुख्यधर्मचिदाभोति दष्टादष्टफलोदयात्‌।
भोगान्‌ मोक्षं च तद्धमोविषयः परमेश्वरः ॥ २ ॥
भथातो धममित्यादिसूत्राद्‌ वैशेषिकादतः ।
धर्मप्रयोजनं मोक्षः पोक्तश्चाभ्युदयो महान्‌ ॥ ४ ॥
धमां बहुविधाः स्याताप्तत्तदागमचोदिताः ।
नहि ते भुख्यधभीः स्यु्ुख्यधमौः रिबोदिताः ॥ ५ ॥
मायाबिकारहीनेन विदयुद्धेनामलात्मना ।
सर्वकत्रौ शिवेनोक्तं रां युस्य हि सर्वथा ॥ ६ ॥
सः हि मायादिभूम्यन्तविश्वकार्यत्य कारणम्‌ |
शिवः कतौ विकता च प्रमाणत्रयगोचरः ॥ ७ ॥
भगत्‌ सावयवं चेतद्‌ ञुद्धिमत्कतकं स्मृतम्‌ । |
कोयैत्वाद्‌ यद्यदेव स्याद्‌ यथा षटपटादिकम्‌ ॥ ८ ॥
तथाचोक्तमिदं तस्मादुक्साध्यं न संशयः ।
भक्स्येकः स शिवः कतां परेभ्यो विलक्षणः ॥ ९ ॥
धोगिषत्यक्षतः सिद्धशानुमानागमैरपि ।
सर्वेभ्यो क्परेभ्योऽस्य वेरक्षण्यं कथं भवेत्‌ ॥ १० ॥

&.7, ¶. 770. 600; 28-10-21. 9

हंशानक्िवगरदरेवपद्धत) (क्वा
विलक्षणः शिबोऽन्येभ्यस्त्रनादिरमरो ग्रतः ।
सर्वेषां समरत्वाच यद्‌ यत्‌ स्यानिमेल स्वतः ॥ ११ ॥
तत्तद्िरक्षणं तेभ्यः स्वर्णं ताम्रादिका्था ।
तथाचोक्तं प्रसिद्धं स्यादत्रोक्तं किरणेऽपि च ॥ १९॥
अनादिमलसम्बन्धान्मक्िनित्वमणो सितम्‌ \
अनादिमरमुक्तत्वानिमेरत्वं खितं शिवे ॥ १६ ॥

इति । रामकण्ठोऽप्याह -

"यश्चासौ सवैन्ञः सवेकतो च शुद्धः शिवः, तथा किधिज्ोऽद्शुद्ध मात्मा ।
तयोः शिवात्मनोः सम्ब(न्धी ये! न्धिनी) तु श्ुद्धाश्चदधे निमेरमर्युक्ते स्वरूपे
इति । भरीमलम्बितेऽपि -

इति ।
इति ।

८“एकः शिवः पुमानासीदपरेभ्यो विलक्षणः ।

(तस्माद्नादिमलिनास्बासमानो द्णवः स्मृताः 1”?

अनादिनिर्मलः द्ुद्ध एक एव महेश्वरः |

निभलः चिव एकश्वेत्‌ सर्वभ्योऽपि विलक्षणः ॥ १४ ॥
निमैलाः श्िवधामानः सन्ति विदेश्वराः कथम्‌ ।
कृथ्यते मलमोक्षोऽपि त्वयेव शिवर्दीक्षया ।॥ १५ ॥
दीक्षितानां शिवस्वं च सिद्धं शैवागमे यदा ।
एतेऽप्यपर एवास्माच्छिवात्मानः शिवाद्‌ यतः ॥ १६॥
तस्मादयुक्तं सर्वभ्यो वेलक्षण्यं शिवस्य हि ।

भत्र निवाणदीक्षयाः पूवै ते मदिना यतः ॥ १७॥
दौक्षोत्तरं मरुता शिवत्वग्यक्तिरेव च |
शछिवानुग्रहतस्त्वेषां शिवत्वं द्ादिमत्‌ स्मृतम्‌ ॥ १८॥
शिबस्त्वनादिसिद्धेन शिवत्वेनापरानणून्‌ । |
जनुगरहन्‌ स्वतन्त्रश्च स्यात्‌ तेभ्योऽपि विलक्षणः ॥ ६२ ॥
भत्र जरय्यन्तिदन्तीन्द्रा वदन्त्द्वेतमासनाम्‌ ।
ब्रहकमेवाद्वितीयं यथातमानोऽपरे कथम्‌ ॥ २.० ॥

लिवसजावाभिकारः] उत्तरार्धे प्रथमः पटलः ।

वैरक्षण्यं कुतोऽस्य स्याद्‌ भे(दो) यत्र न सिध्यति ।

न्‌ चेद्भामः कुतः सीमा कस्यानुप्राहकः शिवः ॥ २१ ॥
इत्यादि हुबतमेषां स्यात्‌ प्रमाणं यदा तदा ।

द्वितापत्तिः स्मृता नो बेदप्रमाणं हि तद्‌ भवेत्‌ ॥ २२ ॥
त्र तद्भचनस्तेषप्रुतरोत्तरमुत्तरम्‌ ।

वतं द्ैतप्रसिद्धं स्यादद्धैतेन समासतः ॥ २३ ॥
ब्राह्मणायेषु सत्स्वेव भवन्त्यत्राक्षणादयः ।

तन्मतप्रतिकूकं स्यात्‌ बन्धमोक्षपरिमरहः ॥ २४ ॥
एकमेव यदा सरव ब्रह्म बद्धान सन्तिहि।

सर्वेऽपि मुक्ता एवातः किं फलं श्रवणादिभिः ॥ २५॥
गुखूपसदनं व्यथै नमस्कामेः पथक्‌ कुतः ।
ातृेयबिभागोऽपि ज्ञानं च स्याज्निरथेकम्‌ ॥ २६ ॥
इत्यदिभदस्वीकारो वेदन्तेष्वपि इइयते ।

यस्माद्‌ द्वैते भसिद्धं हि गुणित्वमपि चात्मनः ॥ २७॥
किमत्र बहुनोक्तेन तस्याविधाथवा तमः ।

माया षा त्याञ्यमस्त्येव पुमुक्षोमोचकेतरत्‌ ॥ २८॥
ब्र्षविदापोति परमित्यत्र श्रुतिददचैनात्‌ ।
नापोरयत्रहमविद्‌ यस्माद्‌ मेदः सिद्धः प्रमाणवान्‌ ॥ २९ ॥
ैतोरभावावैकास्ये तद्वच्छरन्यास्मवादिनः ।

बद्धा बुद्धिभमादन्र अमन्तोऽपि निराकृताः ॥ ३० ॥
कमै बुद्धिमता यस्मात्‌ कृतं कायेफलपदम्‌ ।

ज्ञान जादैवुकं तस्मात्‌ क्रियातः फक्वादिनाभ्‌ ॥ ३१ ॥
कमे तत्‌ क्षणिकं वा स्यात्‌ परतन्तरमचेतनम्‌ ।

न तादक्‌ कलतिश्ये स्याद्‌ बुद्धिमत्कारणं विना ॥ ३९ ॥
तेषामचेततैमन्तैः कर्मणा तादृशेन च ।

नून क्रियाफटावापेः कतो जेयः सुधीः शिवः ॥ १३ ॥
शुणप्रहृतिरभ्यक्तं विश्वोपादानमित्यपि ।

शृषिण्डबद्‌ षटोत्पतेः स्वतो नाकं हि करणम्‌ ॥ ३४ ॥

ईंशानशिवगुदेवपडधतौ [चि्वपिदः

अजो छेको जुषमाणो ऽनुशेतेत्यादिनापि च ।
तस्य भ्रकृतिरीनस्य यः परः स महेश्वरः ॥ ३५ ॥
इस्यादिवाक्यतः साङ्खयैरप्यन्वेष्यो महेश्वरः ।
अचेतनत्वाद्‌ भूतानां देहेन्द्रियगणस्य च ॥ १६ ॥
त्यक्तगर्वस्तु चावोकेरभ्युपेया शनास्मता ।
मूतेन्दियाणि सन्त्येव गृतदेहेऽप्यतोऽपरः ॥ १७ ॥
अन्वेषणीय जात्मा स्यादस्वातन्भ्यं तथात्मनः ।
अदृष्टस्य च सद्धावो प्रहादित्यादिदरीनात्‌ ॥ ३८ ॥ .
तत्कारणं सधीरस्तीव्येषणीयो महेश्वरः ।
देहप्रमाणमात्मानं नियानित्यविशेषणात्‌ ॥ ३९ ॥ `
रुवतां जेनसाधूनां महर्षिस्तादगेव हि ।
अर्दिसादितपोयोगादहन्त्वं तस्य तन्मते ॥ ४० ॥
सिद्धमित्यादिमान्‌ सोऽपि तपसा परवान्‌ यत; ।
तत्तपःफकदातान्यस्सेरुत्व॒ज्येह मत्सरम्‌ ॥ ४१ ॥
स्वतन्त्रोऽनादिमान्‌ कताध्येषणीयो महेश्वरः 1
इत्यादिवादपिद्यनैरीश्वरेतरवादिमिः ॥ ४२ ॥
्षिप्तस्वपक्षविक्षेपैरेष्टम्यःश्रेयसे शिवः ।

शिवसद्धावाधिकोरः।
स शिवः स्वघुखोद्धतैरागमैस्तु परापरैः ॥ ४१ ॥
अनुशरहाति हि जगद्‌ भोगमोक्षपरसिद्धये ॥

अत्र स्वायम्भुवे -

इति

“अथात्ममलसन्तानपञ्चुत्वविनिशृत्तये ।

व्यक्तये च शिवत्वस्य शिवाज्ज्ानं प्रतते ॥
तदेकमप्यनेकत्वाच्छिववक्राभ्बुजोद्धवम्‌ ।
परापरविमेदेन गच्छत्यर्थप्रतिश्रयात्‌ ॥'*

परै; रैवादिभिर्दिन्यैरागमैः पाशमोचकैः ॥ ४४.॥

विशिष्टमोगविभवशिवत्वशरदाभिभिः ।
जपरैरापि बेदायैराममेः स्वघुखेद्तेः ॥ ४५ ॥
स्वगौदिफलसि््ये पशुज्ञानप्रफारकै; ।
“अत्र प्रेण कामिकाविना शिवज्ञानमेदेनापरेण वेदादिना पञ्चा
नभेवेने,ति. सथोज्योतिः ।
| तृतर पूरब तु शेवाख्यं तन्त शिवयुलोद्रतम्‌ ॥ ४६ ॥

श्ुद्धश्चैवमिति ख्यातं शुद्धतत्वसमाशयात्‌ ।
. निष्को हि शिवो वक्ति कथ वाक्यादिरक्षणान्‌ ॥ ४७ ॥

सआगमानिति चोऽस्मिन्‌ दष्टं ख शन्दरक्षणम्‌ ।
निष्कङो देष मन्त्रात्मा विधादेहं समास्थितः. ॥ ४८ ॥
विसृजत्यागमान्‌ चष्ट स्ववक्रेणात्मगोचरान्‌ । `
भत्र किरणे -- ` |
“पुंसामनुग्रहा तु परोऽप्यपरतां गतः ।
कृत्वा मन्त्रात्मकं देहं वकि तन्त्राण्यनेकधा ॥"१

हैवागमस्य मेदाः स्युः प्रथमे कामिकादयः ॥ -४९ ॥
ततश्चाष्टादशविधा भेदाः स्युर्विजयादयः ।
छत्र स्वायम्भुवे -

एकमेव शिवज्ञानं विभिन्नं दशधा पनः ।
तथाष्टादशधा भयो भेदान्तरबिसर्पितम्‌ ॥ "”

हति । तथथा -

“कामिकं योगजाचिन्त्यकारणान्यजितं तथा ॥
दीं सूक्ष्मं सदज्ञं चाप्यंशुमान्‌ घुप्रमेदकम्‌ ।
शिवभेदसमाख्यानि तन्त्राण्येवे दश्च क्रमात्‌ ॥ -
विजयं चैव भिःशवासं प्रोदरीते पारमेश्वरम्‌ ।
भामेयं सुखविम्बं च स्वायम्भुवमतः परम्‌ ॥

१ दे" श, पाडः, |

६ दषानशिवगुरुवेषपद्धतो [कियापाबुः
रोरेवं माकुटं चैव किरण कम्बितं तथा ।
चन्दरज्ञानं वीरभद्रं सिद्ध सान्तानिकं ततः ॥
शर्ोद्धातं च विमं वातूकं चेत्यनुकमात्‌ ।
इत्रभदोद्धवान्येव तन्त्राण्यष्टादशव हि ॥
एषां मेदापभेदाश्चं तत्ततपकरणान्यपि ।
इुबहनीत्यतोऽस्माभिर्नर्दिह्यन्ते न नामभिः ॥
उपभेदेन मेदानामस्य संख्या न बिच्ते ।
भेदान्तराणि सर्वाणि महान्ति न महान्त्यपि, ॥

इति । स्वायम्भुवे -

“पुनः स्वेच्छावतारेषु तन्त्रं पाश्युपतं तथा ।
वाक्रुरं सोमतन्त्रं च जगाद परमेश्वरः ॥
तत्र चैवं हि मुख्यं स्याद्‌ यदादौ शिवमादितम्‌ |
एमि; हैवादिमिस्तन्तरैश्वुर्मेदविरक्षितैः ॥
दीक्षादिसत्कियाचयां्ञानयोगभेहेश्वरः ।
दुःखपडकाद्‌ मवाम्भोषेस्तारयत्यभकानणून्‌ ॥
अपरागममेदोऽपि प्रथमो वशधा स्मृतः ।
ऋग्वेदोऽथ यजुर्वेदः साम चाथवे एव च ॥
शिक्षा कषपो निरुक्तं च च्छन्दो ज्योतिषमेव च ।
ततो व्बाकरणं चेव वेदानामित्यतो दश्च ॥
मीमांसा न्यायक्चाक्षं च पुराणं स्मृतिरेव च ।
चतुर्दा हि विधास्ताः सवौस्तवेवं चतुदश ॥
एतासामपि विद्यां वेदादीनां पथक्‌ एथर्‌ ।
क्षालाश्च संहिताभदाः साल्लभेदाश्च मैकषा ॥
संश्यातुं प्रायकशषोऽशक्याः शिवेच्छातः पवर्तिताः ।
तदेकथर्थयात्‌ साध्येरभिष्टोमादिक्ममिः ॥
निलयनिमितिकेः काम्यैरिषटपूर्तश्च नैकधा ।
स्वगोदिपाश्चवान्‌ भोगानि चायुत्र चाप्नुयात्‌ ॥

इ क्षपाः १, “स' क, पाठः

आगेमपरासाण्यस्थापलाणिकारः] उत्तरां प्रथमः पटलः ।

अपिच,

अत्र केचित्तु बेदानासुद्धवं शिवबक्रतः ।
भज्ञानान्न सहन्ते यत्‌ तत्त वेदहिताबहम्‌ ॥
पदवाक्यायेसन्दभेगमा शब्दमयी श्रुतिः ।
बुद्धिमस्पुरुषोदीणां नान्यथैवं प्रदृश्यते ॥

तत्र ्याप्तपरणीतत्वं शिष्टस्वीकरनिश्ितम्‌ ।
अनाप्तकतैकत्वे च न श्रुतेः श्रूयते कचित्‌ ॥
तस्मादत्यन्तमापेन शिवेन श्रुतयोऽखिजः ।
प्रणीताः सवेति प्रमाणं जायते सताम्‌ ॥

इह वेदषडङ्गानां रिक्षा्दानां जगश्रये

सिद्धं हि पौरुषेयत्वं सूत्राणां तन्मतेऽपि च ॥ ५० ॥
जङ्गाज्गिमावसम्बन्धो ध्ेकजातिशरीर्वान्‌ ।
भबङाबालगोपरिरपि रोके सुसम्मतः ॥ ५१ ॥

न गजाङ्ञेजः सिष्येज्ञाजाङगेवौ गजो भवेत्‌ ।
त्तदज्गा्निभावाः स्पुरेवं स्व॑त्र नान्यथा ॥ ५२ ॥
बेदाः प्रमाणमीरेन स्वापन सुषियोदिताः।
स्वाघप्रणीताङ्गवस्वात्‌ तादृक्‌ सूत्रादिमत्तया ॥ ५१ ॥
यो यो बुद्धिमदापोकतैः स्वाजयुक्तोऽत्र ददयते ।

आयुरवैदादयो यद्वदुक्तसाष्यं तथा ततः ॥ ५४ ॥

अपि चात्र स्शृतेः --

इति।

“अङ्गानि वेदेश्वत्वारो मीमांसा न्यायविश्षरः |

पुराणं धरमश्चाज्ञं च विधा श्ेताशतुदंर ॥ "”

न्यायविस्तरमीर्मासापुराणस्प्रतयः समम्‌ |
पटिता बेदसाधरम्यात्‌ सपक्षत्वेन वैदिकैः ॥

मन्वादिमि्तु निपुणयेद॒तिर्बदवितमैः ।

सिद्धास्मा्ा्ठयोगीन्द्रुद्धिमत्कवता श्रतेः ॥
अनर बेदः स्वयं प्राह धिदक्षोरादिपूहषात्‌ ।

अन्मैवाखिल्वेदानां विश्यषटं तथोच्यते ॥

दंश्ानक्षिवगुख्येवपडतौ ` , [किवापादः

“तस्माधज्ञात्‌ सवेहुतः ऋचः सामानि जङ्किरे।

इति ।

छन्दांसि जज्ञिरे तस्माद्‌ यजुस्तस्मादजायत?” ॥

अस्मिल्े पुराणेषु ब्राक्षकूमाविकेष्वपि ।
वेष्णवादिषु वाक्यानि सन्ति सष्टौ प्रजापतेः ॥ ५५ ॥

“गायन्रं च ऋचं चैव त्रिवृत्‌ स्तोमं रथन्तरम्‌ ।

इति ।

भभिष्टोमं च यज्ञानां निमे प्रथमान्पुखात्‌ ॥
यजि तरेष्टुभे छन्दस्तोमं पश्च तथा ।
बृहत्साम तथोक्थ्यं च वक्षिणादसृजन्युखात्‌ ॥
सामानि जागतं छन्दस्तोमं सप्तवज्ञं तथा ।
वैरूपमतिरात्रं च पाश्चिमादसृजन्पुखात्‌ ॥
एकर्विहमथवाणमपोयौमाणमेव च ।

आनुष्ुभं सवैराजमु्तरादमृजन्पुखात्‌, ॥

यश्चतुदेशविद्यासु वेदाद्यास्वेकपाठतः |
अङ्गक्कृत हि प्रामाण्यं पुराणानां व॒ वैदिकः ॥ ५६ ॥
पिः पुराणवाक्येस्तवनुमेया्ब्रहिता ।

याजुषी शरुतिरप्यस्ति ऋचां भाचीति पूर्विका ॥ ५५ ॥

पर्वादिवक्रजातत्वात्‌ तचदिङ्नियमश्रतिः ।

हर्यते खद्ध वेदानां नो चेदिद्नियमः कृतः ॥ ५८ ॥
तत्वैः ककादिष्थ्व्यन्तः शरीरं ब्रह्मणोऽप्यमूत्‌ ।
तत्वानां कारणं माया मायायाश्च महेश्वरः ॥ ५९ ॥

मायां तु प्रकृतिं विचयान्माभेनं तु महेश्वरम्‌ ।

इत्यादिवचनात्‌ कतौ ब्रह्मणोऽपि महेश्वरः ॥ ६० ॥

तथथा ~~

हत |

सिद्धः स्कन्दपुराणेऽपि इयते देवरुस्तवे ।

“रह्मा भूत्वा जगत्‌ स्वे सदेवासुरमानुषम्‌ ।
यत्‌ सूजत्यम्बुमध्यस्थं तस्य ब्रह्मात्मने नमः ॥*

१, बः ख. गाड

ावनत्रानास्वस्थापनानिकारः] उतरा पथमः वरः ।
एतस्मादपि वेदानां षक्ता यो महेश्वरः ॥ ६१ ॥
तथाब न्यये- |
“'दुस्य पुरषः कता नहि यादश्चतादशषः 1
किन्तु ब्रैरोक्यनिमोणनिपणः परश्वरः ॥'
इति।

यदयेवमागमानां हि जन्म सिद्धं भदेश्वरात्‌ ।
भाविमत्वादनित्यत्वं श्तेः स्याद्विति केचन ॥ ६२॥ `.
वदन्ति चेत्र तत्‌ साधु यतोऽनदिभदेश्वरः।
नित्यशुद्धोऽमलो षीमान्‌ मन्त्रविधातनुः स्वयम्‌ ॥ ६३ ॥
यास्य वि्यातनुः सापि क्वनादिशनपायिनी
तथाच शतिः -
धया ते रद्रशिवातनूरषोरापापकाश्िनी
तया नस्तनुवा शन्तमया गिरिता ॥
इति। | |
तस्मादभिन्ना तत्स्था कवः काष्टा ककादिवत्‌ ॥ ६४ ॥
तस्येवेच्छाकरियाज्ञानशक्युर्कषौपकर्षतः |
बिम्बादिषरिणामेन सूष्ष्मान्तवेणेसष्दात्‌ ॥ ६५ ॥
वैखयौदिपदैन्धकिं प्राप्येषा शिववक्रतः ।
तद्रता बाग्‌ विनि्याति शश्वद्‌ वेदागमास्मिका ॥ ६६ ॥
सा बागुत्पस्तिर त्रापि परतः किश्चदुच्यते |
तां वाचमुप्जी वन्ति विश्वे विशवश्वरोदेतार्‌ ॥ ६७ ॥
तिशृद्च्विवजत्यनां पुनग्रेसति संहतौ ।
स्ट करोति कारण्यात्‌ पुंसां भुक्त्ये च मुक्तये ॥ ६८ ॥
खिन्नानामिह संसारे विश्रमार्थं च संहृतिम्‌ ।
अनादिः स रिवो युख्यो यथान्येभ्यो विलक्षणः ॥ ६९ ॥
तथा तद्वदनोदीणी बाचोऽन्याभ्यो विलक्षणाः ।
लिवागमाश्च वेदाश्च नित्या एव प्रमाणतः ॥ ७० ॥

9. ° ककि । 6 छ, उह्धिः, ३, “ख, क, पटः,
। ॥ ¢

8 दंसानकिवगुख्वेषवसतो [ किवार,
नित्याः शिवागमा वेदैः शिविनादाबभेदतः।
नित्यस्थितास्त्वभिन्यक्तास्तस्मिस्तेऽनादो अतः ॥ ७१ ॥
यद्‌ यज्नित्ये स्थितं शश्वदभिग्यक्तं च तन्मुखात्‌ ।
नित्यमेव यथा कालकराकाष्टादिनादयः ॥ ७२॥
तथाच प्रकृतं तस्मादुक्तसाध्यं न संशयः ।

दिकिधागमानामीग्वरप्रणीततया भामाण्यस्थापनाधिकारः ।
स सिसचुविसुरविश्वमागमांश्च महेश्वरः ॥ ७६ ॥
स्वशक्तिन्यक्तिमादगरे पृणचन्द्ः स्वभामिव ।

शत्र
'भविदचिदनु्रहदेतोरस्य सिखक्षोये आ उन्मेषः |
तच्छक्तितत््वममिदि तमविमागाषनमस्यैव ॥'
ईति । तत्वपकशि -
“शिवाव्मिन्ना सा शक्तिर्नित्या बङ्वती ध्रुवा ।
एकाप्यनेककायोणां व्यक्तये बहुधोदिता ॥?
इति ।
रल्नत्रयेऽपि ~
““हृच्छाकायैमनिच्छापि कुर्वणिच्छा निगद्यते ।
ज्ञानमह्ेयङ्पापि क्रियामध्यक्रिया सती ॥ ?”
इति ।

तस्मादिच्छाहया शक्तिः क्रियाश्चक्तेश्य सा भवेत्‌ ॥ ७४ ॥
ज्ञानश्ाक्तिश्च विज्ञेया तत्तत्कायंप्रवतेनात्‌ ।
इच्छया परितो दीशः क्रियया कुरुतेऽखिलम्‌ ॥ ७५ ॥
ज्ञानशक्त्या विजानाति सा च कुण्डकिनी मता|
साभ्याज्ज्ञानक्रियाशक्त्योः प्रसरो यः शिवात्मकः ॥ ७६ ॥
सदारिवाख्यं तत्‌ तच्वं वियदेहं शिबात्मकम्‌ ।

तः:1& पं तु परतः पूजाविषय उच्यते ॥ ७७ ॥

दर्वभावृकाणिकारः) त्रो प्रथमः परः । ११
्ञानशक्तियैद्‌। स्वल्पा करियाशक्तिस्तथाधिका ।
तत्रश्वराख्यं तत्त्वं स्यात्‌ सवैकैत्यवभवभ्‌ ॥ ७८ ॥
निमित्तकारणं दष्टरीश्वराख्यं करियाधिकम्‌ ।
यथा घटीघटादीनां कुलारः संप्रबतेकः ॥ ७९ ॥
क्रियाशक्तियेदा स्वल्पा ज्ञानरक्तिस्तथाधिका ।
शदधविथाख्यतत्वं तञ्जानरूपपरकाराकम्‌ ॥ ८० ॥

यथा तत्त्वप्रकाशचे -- `

““्यगमवति कतृशक्तिज्ञानार्योदरेकमरनुते यत्र |
तत्तत्त्वं विधाख्यं भरकाश्चकं ब्ानरूपत्वात्‌ ॥११

हति ।
बिन्दुनादौ यदा जिग्य सदाशिवसमाशयौ ।
तत्र विथेश्वरा जाताः श्रीकण्ठानन्तपूवेकाः ॥ ८१ ॥
यत्र विधाहृयं तत्त्वं बिन्दुनादरिवाश्रयम्‌ ।
तत्र विघाश्च मन्त्राश्च स्फुरन्त्यन्धो तरङ्गवत्‌ ॥ ८२ ॥

भत्र तत्त्वप्रकाशे -

५जआधाननुगृद्य शिवो वियेश्त्वे नियोजयत्यष्टो ।
मन्तंश्च करोत्यपरांस्ते चोक्ताः कोटयः सप्त ॥"
इति । रलत्रवेऽपि-
५^त॒न्न विदाशरुजः पूरवे मन्त्रा विद्याश्च नामतः ।
विधेश्वरनियोज्यास्ते संख्याताः सप्तकोटयः ॥ "

इति 1
इत्थं शिवादिविद्यान्तं शुदधतत््वानि पश्च हि,
येषां ्यतिकराद्‌ विथेश्चरविधादिसम्भवः॥ ८३ ॥
विधाविधेश्यमन्तराणां सामथ्यादीश्वरेच्छया ।
भ्चद्धतत्तवं मायाख्यमिन्द्रजाकवदु हम ॥ ८४ ॥

१ ईंसागकिवगुरदेषपद्धलौ [किकः
| तत्र मायात्वमिन््जाल्बीजम्‌। तदभिज्ञो भगवान्‌ मायाकन्दली-
कन्दः शिवो मरविदारणेन स्वयमभिन्यनक्ति । सा हि स्वयं नं स्ती।
यदि सती भवेद्‌ मिव न स्यादिति षटुत्रिशसत्वसिद्धो । तथाहि-
"मायाविना न मायाति बिना मावी श्षरीरवान्‌ ।
इष्टोऽस्मिनिन्द्रजाखदौ यथा लोके प्रयोजकम्‌ ॥ ८५ ॥
तथा कलादितत्वानां मायोपादानमिष्यते ।
` अचेतनं चेतनवत्‌ प्रतिमाति विचित्रकम्‌ ॥ ८६ ॥
असत्‌ स्वतः सदाभासमिन्द्रजालं यथा तथा । `
तां मायां शक्तिमिः स्वामिर्विक्षोम्य परमेश्वरः ॥ ८७ ॥
स्वकमौसुगुणं खष्टिं करोति करुणानिधिः +
तस्यां कारुकलादीनि पञ्च तत्वान्यनुकमात्‌ ॥ ८८ ॥
प्मवन्त्यषिद्ु दानि अथा कतत्वपरकाश्के ।
““पुसोकमेकाय माडातस्कवश्चकं अवति 1
कालो नियतिश्च कल कशुद्धविथा च रामश \॥|!
इति । |
तत्र काराहये तत्त्वं तरिविधं मूतपूवंकम्‌ ॥ ८९ ॥
घतमानं मविष्यच्च जा्रत्‌ कृडति स्ुटम्‌ !
तथा नियतितत्त्वं च जोति नियमनास्मकम्‌ ॥ ९० ॥
जातं तथा कलातत््वमणूनां मल्मेकतः ।
करयित्वा व्यज्ञयति कतृशि यततः कला ॥ ९१ ॥
“मलं नृणामेकतस्तु कलयित्वा व्यज्ञयति कतृंरकिमि^ ति तस्वम-
कारो ।
करोड कितसामय्यंकतुशक्तेः प्रवर्तिका ।
अशुदधविधा घा पुंसां विषयाणां प्रदर्शिनी ॥ ९९ ॥
५धुसो विषयपदशनाथैमयो विधातत्तं सूते भकाश्कमि!ति तत्व-
प्रकाशो । | । |
विधात रागतत्त्वाषवं जतमरबेवु पूहबः।
अवरवत्यमिष्यज्ञाद्‌ विषवेष्यमिरजजकम्‌ ॥ ९१ ॥

कत्वभातुक्राकिकारः] उत्तरा प्रथमः प्दोः ।
तच्वैरोभर्निबद्धो
क्तं पुरुषस स्यात्‌ कतृशक्तशुपद्ितम्‌ ॥ ९९ ॥
“वत्तैरभिः करितो मोषृत्वदरपरं कदा पद्चुरनीतः ।
परुषाया तद्यायं लते तत्त्वेषु मणनां च ॥' `

ुरकादस्य मोगा तत्तवं अहृतिसेङितम्‌ ।
ऋतं त्रगुणसाम्येन ठदेवाव्बक्तमिष्यते ॥ ९५ ॥
बुदधधादितत्त्वबिकतेः परहृतित्कत्‌ तथा स्मृत |
गुणसाम्यात्‌ तदन्यक्छडुणमन्य्सं ङितम्‌ ॥ ९६ ॥
गोद्धव्यरक्षणा से भृतिः शकिशृहिता ।
बुद्धित्वं मबेद्‌ > कं साततिकं गुंणमाभिता ॥ ९७ ॥
पैव बुद्धिमान्‌ नाम त्लं सांस्यैर्निगचते ।
अव्यक्तमेव तु भ्यक्तसक्त्वराजसतामतैः ॥ ९८ ॥
स्यादहड्ारतत्त्वं तन्मोदाहम्मानलक्षणम्‌ ।
सोऽडारािभेदः स्वात्‌ एथक्‌ सस्त्वादिभेददमन्‌ ॥ ९९ ॥
सास्विकस्तजसो नाम वैकारी राजघः स्मृतः ।
मूतादिस्तामसस्तेऽपि एथक्‌ तत््वान्यवामृजद्‌ ॥ १०० ॥
नतेजसतस्तत्र मनो वेकारिकतो भवन्ति चाक्चाभि ।
मूतावेस्तन्मान्राण्येषां सर्गोऽयमेतसमात्‌ ॥»
हति क्वपकासे । .
इच्छारूपं मनस्तत्त्वं ससडल्यविकल्यकम्‌ ।
तैजसदेव सज्ञातं अड तच निरन्वयम्‌ ॥ १०१ ॥
वैकारिका्त्‌ तु आतानि शरोत्रं त्वक्वक्षुषी तथा ।
जिह प्राणं च पम्बैव तानि बुद्रीन््रिवाणि हि ॥ १०२॥
तथा वाक्‌ पादपाणी च पायूपम्बन्दरिये भपि ।
चैकारिकास्यदेव स्युः पश्च कर्मन्वियोग्यपि ॥ १०६ ॥

| दंलाव्िवगुख्देवपरडता (. । ५
शब्दः स्यदो रूपं अ रसो गन्धश्च पञ्चमः । |
तन्मात्राण्येव विषया मृतादेरमवन्‌ कमात्‌ ॥ १०४ ॥
तन्मात्रेभ्यस्तु जातानि खानिराम्न्यब्धरोः कमात्‌ ।
गुणोत्तराणि तान्याहुः पञ्च भूतानि सूरयः ॥ १०५॥
ओत्रादिपशचेन्दरियाणि शब्दादीनामनुक्रमात्‌ ।

भारतेन तन्मात्रव्यज्ञकानि भवन्ति हि ॥ १०६॥
उक्तिर्गतिहपादानं सगश्चानन्द्‌ एव च |

कर्मेन्द्रियाणां कमाणि नियतानि पएरथक्‌ परथद्‌ ॥ १०७ ॥
परस्परानुप्रविष्ेमहामूतैश्चतुर्विपैः ।

ग्याप्ताारौजंगत्‌ कार्यं॑ददयं निष्याधतेऽसिलम्‌ ॥ १०८ ॥
मत्र सांरूयादयो ब्रूयुः पञ्चविंशतिसङ्खथया ।

तत्त्वानि वा चतुर्विशन्नास्ति तत्तमतः परम्‌॥ १०९ ॥
एतावता जगस्िद्धेः कस्मात्‌ तच््वन्तराभ्रयः। `

इत्यादिकः प्रजापोऽयं तेषामर्थं न साधयेत्‌ ॥ ११० ॥
कथमित्यत्र तद्‌ बरमस्त्वैरन्यैः प्रयोजनम्‌ ।

न मूतेन्दियतन्मत्ै्नवान्तःकरणेः पुमान्‌ ।
र्यते विषयार्थेषु रागत्वं हि रज्ञकम्‌ ॥

रागकामाषित्यन्थान्तरम्‌ । |
५रागाद्धि कामयत्यथौ (१) प्रवृत्तिः कामतो भवेत्‌ ।

तस्माद्‌ रागव तत्रमस्तीत्येवावगम्यताम्‌ ॥
तद्वद्‌ रागादि मूम्यन्ततत्वानां विषयादिषु । `
परोपलम्भशक्तेयेनाभिव्यज्ञकता भवेत्‌ (१) ॥
परोपकम्भश्चक्तेयेद्‌ व्यज्ञकं तत्‌ प्रचक्षते ।
बिधातत्तं हि रूपाविबोधे नेत्राके यथा ॥

इति तत्सिद्धौ ।

| तस्माद्‌ विधाय तत्त्वमस्तीत्येवावधायताम्‌ ॥ १११ ॥

| छल्वभातेकाषिकारः) . इत्र्थे परथमः पदः । १५

हा विद्ादिमूम्यन्ततत्वपच्छादकं मढम्‌ ।
भनाविविशवगं भेत्तुं करातत्तवमृतेऽन्यथा ()॥ ११२ ॥
॥॥ ५अनादिसिद्धमङतिरोदिते पुंसि मगवतः प्रजापतेरस्य गोहपडादु्ि-
; . करण्यान्मायाप्रहृस्युपादानं भलमेदनक्षमं ककातत्वमूत्पथते,?
तत्वापीद्धौ । | 9 |
"तमेव हि कलयेयेत्‌ त्वः कषित्यन्तकैः कचित्‌ ।
दिम्देशद्रब्यजात्यादौ नियमो नैव सिध्यति ॥
नियमोऽप्यन्य पएवेषां नियन्त्री नियतियेतः।
तस्माणनियतिसेजञ स्यात्‌ तत्त्वमित्यधिगम्यते ॥
यजियत्यादिपरष्यन्ततत्वैः कालो भ सिध्यति ।
हेभ्यो्य एव कालोऽस्तीत्यस्युपेयः परीक्षकैः ॥
तथा काठादिभूम्यन्तेः श्वस्वोपादानगेचरैः ।
अनाभयिरशक्यं हि जगत्काथेवतिनम्‌ ॥
तस्मात्‌ तदाअयीमूता मायास्स्थवं दुरन्वया ।
विचिर्रचित्रस्पूर्तीनां भितिराश्रयणी यथा ॥
इत्थं मायािप्थ्वयन्तैिंयो नातिविग्कणैः ।
` -अदयुद्धाध्वनि निष्न्ञमिन्द्रजाढोपमं जगत्‌ ॥
मीयाका्यनद्रजाङस्य जडत्वात्‌ स्यान्न कतता ।
मित्यादोभिश्रजाढस्य ्ियाकतान्य एव हि ॥
तथा मायादिसम्मूतेर्बियात्वादिमाम्छिवः |
कतोन्य एव मन्त्रात्मा शब्ददणदिकारणम्‌॥
तस्मिम्डिवादो विघान्ते शद्धाध्वनि घभिमेडे ।
शब्दविद्या; सविदशचा हश्यन्ते व्योमगोचराः ॥ `

शिवश्ठकयोः सज्निकषाद्‌ विनदुनादातमकोऽमवत्‌ ।
बन्दचन्दिकयोयंददोह्यदगुणसम्भवः ॥

जायतेऽध्वा थतः शुद्धो वतैते यत्र लीयते ।
स न्दुः परनादाख्यो नादबिन्द्रणुकारकम्‌ ॥
हति रतनत्रये ।
५नाद्‌ाल्यं यत्‌ परं ्बाजं सवैमूतष्ववस्थितम्‌ ।
भुक्तिदं परमं दिव्यं सवाषद्धिपरदायकम्‌ ॥
सान्तं सवंगतं शल्यं मानत्राादश्कस्थितम्‌ ;
स्वा बरह्म समाख्याता दीषां शङ्ञानि षण्ुखे। ॥
इति कारोत्तरे । |
“कथादावमवच्छन्दः कारणादक्षरं ततः ।
सश्रान्मोक्षदं ब्रह्मन्‌ । ब्रह्म बहमविदो विदुः ||»
इति स्वायम्भुवे । रलत्रयेऽपि --
५स॒ तु शन्दश्चतुषौ वाग्वैखयादिविभेदतः ।
जायत बिन्दुसंक्षोमादनन्त्याथसिद्धये ॥"
५ खत्वारि वाकपिमितापदानि' इति श्रुतिशचं ।
शक्तिनोदो महामाया ब्योमेति च चतुर्विषः । `
बिन्दुरेवास्य तु पुनश्चतल्लो वृत्तयः स्मृताः ॥ ११३ ॥
वैखरी मध्यमा चेव, पयन्ती चापि सूक्ष्मया ।
व्युकरमेण भवन्त्येताः कुण्डकिन्यादितः क्रमात्‌ ॥ ११४ ॥
सुक्ष्भा कुण्डलिनी मध्ये ज्योतिमात्रात्यणीयसी ।
सश्ेत्रविषया तस्मादुद्रच्छन्त्यष्वैगामिनी ॥ ११५ ॥
स्वयम्प्रकाशा पश्यन्ती सुषुम्नामाशिता भवेत्‌ ।
सेव हत्पङ्कजं पराप्य मध्यमा नादरूपिणी ॥ ११६ ॥
अन्तःसज्ञल्पमात्रास्यादविमक्तोध्वैगामिनी । `
तेवोरःकण्डताद्स्था शिरोघ्राणद्विजोपगा ॥ ११७ ॥
जिहामूरष्ठनिष्ठच्ूता कृतवणेपरिग्रहा ।
शब्दपपञश्चजननी शेत्रमराह्मा ठ वेखरी ॥ ११८ ॥
हक,रः साविकारोऽथ रेफेण स मयुज्यत ॥ ११९ ॥
ईंकारमभजत्‌ तस्माद्‌ बिन्दुनादविभूषितय्‌ ॥ १२० ॥
शछ्षकि्वीजं तु तथोगादखिलोखतिकारणम्‌ ॥ १२३१. ॥

वेर्वभातुकाचिकारः] उस्रां प्रथमः पटकः । १७
इरत्वा्च हरित्वाञ्च शिवशक्त्योस्तु युक्तयो; ॥ १२२ ॥
दिज्टोचारितयोः शाब्दं खूपं तद्‌ बीजमीरितम्‌ ।
कारस्तु भवेद्‌ ब्रक्षा हेकारो विष्णुरिष्यते ॥ १२३ ॥
रेफो शुद्रोऽभिरेव स्याद्‌ बिन्दुरीश्वर उच्यते ।
नादः सदाशिवो जेयो नादान्तस्तु शिवः स्वयम्‌ ॥ १२४ ॥
दकारो व्यक्तिमापन्नो हादेषोषाविवारजतः ।
अफारतां गतस्तस्य भेवो क्षरसन्ततिः ॥ १२५ ॥
कारान्तान्यकारादीन्यक्षराणि षडस्य तु ।
विहृतिः स्याद्‌ विशेषेण रेफस्य तु ऋ ऋ ल्ट ॥ १२६॥
{कारभेदतस्त्वासनेकाराधक्षराणि षट्‌ ।
इत्थं षोडदाधोत्पन्नाः स्वराख्याः शक्तिबीजतः ॥ १२७ ॥
ऋन्ऋलद्धवियुक्तास्ते द्वादेत्यपरे जगुः ।
हस्वस्वरा निन्दुयुताः पुमांसो शरकंरूपिणः ॥ १२८ ॥
दीर्षस्वरा विसर्गान्ताः जीरिङ्गाः सोमरूपिणः ।
ऋच्दत्टृचनुष्कं त्र सोम्यामेयं नपुंसख्म्‌ ॥ १२९ ॥
हकारः शब्दगुणवानाकाशमसृजत्‌ पुरः ।
व्योज्ञः स्पशैगुणो वयुः स्पर्ाख्याः कादयोऽमवन्‌ ॥ १३० ॥
पञ्चपश्चाक्षरास्ते तु पश्चवगौस्त्विनात्मकाः |
याधक्षरचवुष्कं तु वाय्विक्ष्माम्भसां तनुः ॥ १९११॥
सपर्चो खूपं तथा गन्धो रसास्यस्तदूगुणाः कमात्‌ ।
शेषास्तु व्यापकाः शाद्याः साभ्रीषोमाः स्वरसः ॥ ११३२ ॥
इत्थं पश्चाशदुत्पन्ना वणः राक्तिपरमेदतः।
कादयः पञ्चर्विंशाणो यादयः शादयस्तभा ॥ १३३ ॥
स्थानपयत्नमेदेन जायन्ते खल्वकारतः ।
भकारादिस्वरेयुक्तदकां योगान्मिथोऽपि च ॥ १३४ ॥
शाब्दप्रपम्बः सर्वोऽपि विचित्र जायते स्फुटम्‌ ।
इयं हि मातुका स्याता पम्चाशद्रणसंहतिः ॥ १३५॥

7
व्ह > 211८ 23८

|= ५ ॥#
5 0.2 ~~. /%, ८2. 242

१८

ईंशानशिवगुरदेवपदतो [कियापार
अम्यास्तु विकरृतिर्विश्वं शब्दजातमिति स्फुटम्‌ ।
सयं वाग्देवता ध्वाणेमूिर्षि्या रिवाभिका ॥ १३१ ॥
सामन्यपादे पागेव सविशेषं प्रदर्दिता ।

तस्वमातृकाधिकारः ।

न

बिन्दोनादात्मकात्‌ तस्माच्छिविच्छातः प्रवर्तिताः ॥ ` ११७ ॥
कल[: पञ्च निवृत्या्या यायु विश्वं प्रतिष्ठितम्‌ ।
क्षकारः कषितितस्वं च निवृत्तो भ्याप्य संस्थितम्‌ ॥ १३८॥
तथाहायाष्टकारान्ताल्रयोर्विंशतिरक्षराः ।
परकृत्य ५तिष्ठायां स्यात्‌ ककायां प्रतिष्ठितम्‌ ॥ १६९ ॥
जादिधान्ताः सप्त वणाः पुंसो मायान्तमेब च ।
स्॒ठतत््वानि विधाख्यकलायां संस्थितानि वै ॥ १४० ॥
गखकास्तु त्रयो वर्णाः शुद्धवियश्वरा अपि ।
स्यात्‌ सदाशिवततत्वं च यान्त्याख्यायां प्रतिष्ठितम्‌ ॥ १४१ ।
अकफराय्यास्वकायन्ता विरामं षौडश्च स्वराः ।
दाक्तितत्वं शिवश्वापि शान्त्यतीतकरोपगाः ॥ १४२ ॥
इ्युक्ता वणेतत््वानां कलव्यािः समासतः|
तत््थानां च मिथो व्यािरदेवतानां च कथ्यते ॥ १४६ ॥
रक्तः रिवादिमूम्यन्त. व्याप्य विश्वमवस्थिता |
सदािवेश्वरौ चापि बिन्द्वादिक्षान्तगोचरौ ॥ १४४ ॥
सदाशिवादिभूम्यन्तं भिधातस्य व्य्यास्थितम्‌ ।
मायाकालादिष््व्यन्तं कलातच्वं तु सवेगम्‌ ॥ १४५ ॥
अतः परं स्यात्‌ तत्वानां यभाक्रममवस्थितिः ।
माय दिकष्मान्तकं रुदर विष्णुभोयाधरावषिः ॥ १४६ ॥
ब्रह्मा पुमादिभूम्यन्तं भ्याप्य तत्त्वेष्ववस्थितः |
विचेश्वरास्वनन्ताधा विद्यातखं व्यवश्थिताः ॥ १४७ ॥

दर्तुनिर्देलाधिकारः) इ सरार्धेप्रथमः पटकः । १९
वितश्वरसरस्वत्यो स्यातां तत्ते सदाशिवे ।
न न्धादयोऽपि विधाया प्रकृतौ चण्डिका स्थिताः ॥ १४८ ॥
रक्ष्मीरीश्वरतत्त्वस्था जुद्धो चान्यास्तु शक्तयः ।
शब्दतत्वे च सोमार्क यजमानोऽपि पूरुषे ॥ १४९ ॥
स्वस्य कारणसंस्थानि मूताक्षाणि भवन्ति हि।
देवयेन्यष्टकं ` चापि पुयैष्टकगतं स्मृतम्‌ ॥ १५० ॥
जरायुजाण्डजस्वेदजे द्विजान्यसिखान्यपि ।
प्थ्वीतक्त्वगतान्येव रिवराक्तिकशाबरात्‌ ॥ १५१ ॥
इत्थं सक्षपतस्तश्वग्या्षिरत्र प्रदर्दिता ।
एवैव परतो जेया विस्तरेणाध्वनिणेये ॥ १५२ ॥
षटूत्रिशदेव तत्तानीयेवं केन नियम्यते ।
तस्य भावः स्मृतस्तखं तद्‌ घटादौ च दश्यते ॥ १५२ ॥
कथ्िदेवं यदि ब्रूयात्‌ तत्र तत्त्वं निरुच्यते ।
तच्छब्दः प्रहतार्थे स्यात्‌ त्वम्पदं तस्य भावगम्‌ ॥ १५४ ॥
सन्ततं यत्‌ ततं तत्वं स्थितमाप्रख्यादपि ।
यथा तत्वसिद्धौ -
“ततत्वात्‌ सन्ततत्वाच्च तत्वानीति ततो विदुः ।
तत्वं देशतो व्याधिः सन्ततत्वं च कारतः ॥
इति । अपि च) `
८८ लक्षादि व्योम च व्यापि तस्वमाप्रख्यात्‌ ध्थितम्‌ ।
अन्यथा स्तम्भकुम्भाधमपि . तं प्रसज्यते ॥ "'
इति । तत्त्वप्रकाश्े च -
“जआप्रख्यं यत्‌ तिष्ठति सर्वेषां भोगदा भुवनानाम्‌ ।
तत्‌ तत्त्वनामधेयं न शरीरघटादकं तत्वम्‌ ॥'१
इति।
धटूतिंशदित्थं तत्वानि सेयानि प्रविभागतः ॥ १५५ ॥
तच्छन्चानं हि तज्ड्धानमतक्त्वज्ञानमन्यथा |
धटत्रि्चदेव तत्त्वानि विश्वसिद्धेयेथाथेतः ॥ १५६ ॥

१, पि" क, षाठः.

2 दंशानशिवगुर्देवपदतौ |

तत््वान्तरस्य अभावात्‌ परत्वानपेक्षया ।
यावता प्रङृतं कारये कारणेन प्रसिध्यति ॥ १५५ ॥
नास्त्यत्र कारणं चान्यत्‌ तत्राङं तावतैव हि ।
कुलारचक्रदण्डाम्भोगृषििण्डाथं घटोदये ॥ १५८ ॥
कारणं चाप्यपेयं च नान्यदस्ति यथा तथा ।
तस्मादिदमिह परोक्तं साध्यमेव विपश्िताम्‌ ॥ १५९ ॥
ताखिकोऽष्वायमेवं स्याद्‌ विक्ञेयः परतोऽपि यः।
इत्यये वस्तुनिरदैशस्तन्त्रेऽस्मिन्‌ प्रतिपादितः ॥ १६० ॥
क्रियादीक्षाप्रतिष्ठदेः साफल्यार्थप्रसिद्धये |

मुख्ये भ्रेयति भोगमेोक्षफरुदो विश्वस्य कतां सुषीः
स्वास्योदीणेपरापरागमपरज्ञानाणुसन्तारणः ।

योऽनादिर्विमलो विरक्षणतयान्येभ्यः स्वतन्त्रो विभु-
स्त्वैवंणेककादिमिः स विदुषां वेश्च सिद्धः शिवः ॥ १६.११॥

इति भीमदीक्चानश्चिवगुददेबषद्धतो सिद्धान्तसारे
उपरिभागे क्रियापदे वस्तुनिरदेदाष्यः

प्रथमः प१रलः।

अथ द्वितीयः षटरः ।
प्रणम्य मक्त्या प्रथमं गणेश्वरं प्रपञ्चसूतिं च गिरं शिवां शिवम्‌ |
सपाश्चविशेषकषिवत्वबोषिनीं परोस्तु दीक्षां प्रवदाम्यभथोत्तरम्‌ ॥ १ ॥
जत्र मतङ्गे--
““पद्युः पाश्चयिता धाश्चक्लयमेतद्‌ व्यवस्थितम्‌ |
साध्यसाधकभावोक्त्या यथा तत्‌ भरकट भवेत्‌ ॥
इति।
य एष॒ देहे नियतस्तु देहभृच्छरीरमिनो दारीरलक्षणः ।
स जीव त्मा पञशुरिद्युदीयेते स्ृतश्च संसारितया पुमानणुः ॥ २॥
पद्यः पाशाः पतिः शक्तिर्विचारश्ेति पञ्चषा ।
पदाथाः स्युः किया चया ष्ठी हैवागमोदिता ॥

१, क" ख. पाड,

पकषपदिवारादिकारः] उतरा दवितीयः पटः । २१

पद्यः प्रागीश्वरो विचायोनिधकितिरिहान्तिमा ।
इति परास्य ।
“इतीह षट्पदार्थानां एथग्‌ याथाथ्व॑निणेयः ।
विदित्वा समयी सम्यग्‌ भोगं मोक्षं च विन्दति ॥
न पञ्युनोममात्रेण श्षरीरी परिभाव्यते ।
शरीरेऽस्मिन्‌ तो आत्मा शरीराद्‌ व्यतिरिच्यते ॥ ”
इति मतङ्गे । तथाहि - |
बोद्धा क्षणध्वेसिनमाहुरेनं विज्ञानसन्तानमयं च युक्तया ।
तं प्रत्यगात्मानमुशचन्ति नित्यं भयय्यन्तिदन्तिप्रवरास्तथैकम्‌ ॥ १ ॥
भाश्चाम्बरा देहमितं स्वतन्त्रं तं गविचावोकपिशाचसङ्खाः ।
प्राहुस्तथा मूतनिकायमात्रवेहेन्दरियात्मानमिदेकमामात्‌ ॥ ४ ॥
साल्याः सङ्खयापरं त्वेनं प्राहुः परकृतिवादिनः ।
बद्धावस्थमकतारं सुक्तावस्थागतं विदम्‌ ॥ ५ ॥
जेमिनीयमतैज्ञानी कतीनेकास्मतां गतः ।

युक्तो पाषाणकरपो वा धर्मजञानेकसाधनात्‌ ॥ ६ ॥

नेयायिकादिभिर्भिनो बुद्धिदुःखघुखान्वितः ।

इ्च्छदवेषभयत्नेश्च षमीधर्मयुतोऽपि च ॥ ७ ॥

संस्कारवान्‌ नवगुणो श्ात्मा प्रतितनु स्मृतः ।

` शब्दाथयोरमेदेन ब्रूयुः शब्दारमनित्यताम्‌ ॥ ८ ॥

बद्धं युक्तं च तज्ज्ञानाद्‌ येऽमी व्याकरणास्पदाः ।

एवं मिथो विरोधेन शाता तीर्थैः एयर्‌ स्यृतः ॥ ९ ॥

स पशुः पाशितः पादैः पतिः पाशयिता शिवः ॥ ९१ ॥
पदुस्त्वमूतेः खट नित्यनिगुणः स निष्कियो क्ञपयुदेहगोचरः।
मकादङुद्धोऽपरि च भोक्तृतां गतः स्वक्मणामीश्वरमायया वृतः॥ १०॥
स्वयं तु किश्चिज्छतयाथ रागतः स रञ्जितः सत्वरजस्तमोगुणैः ।
तथापि बुद्धधादिभिरेव बुध्यते बिचिन्तको मोगविधानतृष्णया ॥ ११॥

|) इ्ानरिषगुद्देवपडलौ (किथावादः
तथाच डिरणे - |
“'पर्यनित्योऽप्यमूर्तोऽज्ो निष्कियो निगणः प्रभुः ।
व्यापी मायोदरान्तःस्थो भीगोपायविचिन्तकः ॥!
इति । वरुणोऽप्याद --
“ङ्गि्चिज्जो मलिनो मिन; कतां मोक्ता स्वकर्मणाम्‌ ।
शरीरान्यो विभुर्नित्यः संस्कायेः सेश्वरः पद्यः ॥'*
इति । स्वायम्भुवे च --
“अचेतनो विमुनित्यो गुणहीनोऽक्रियोऽममुः ।
व्याघाती भोगदयक्तश्च शोष्यो बोध्योऽकठः प्रमु; ॥"
इति । पराल्ये च-
“दहाढ्यो नश्वरो व्यापी विभिन्नः समको जडः।
स्वकमंफल (युक्ता ? भोक्ता) च किञ्चिज्बः सेश्वरः प्रसुः ॥'१
इति। किं बहुना -
यदा नियत्या विनियम्यतेऽवश्चः पश्यः समे कमैणि कारुयोगतः ।
शिवेच्छया शक्तिनिपातशोषितस्ततो विमुच्येत यभाहंदीक्षया ॥ १२॥
भ्र 1
५समे कमणि सञ्जाते काशान्तरवश्चात्‌ ततः |
तीत्रराक्तिनिप।तेन"'
इत्यादिना किरणेऽभिदितत्वाद्‌ दीक्षितस्य पाशभुक्तिः सिद्धत्यतः
स्त्वदीक्षितो बद्ध एव ।
'अभात्मा मलिनो बद्धः पुनयुक्तश्च दीक्षया" |
इति । स्वायम्भुवे । जत्र -
बद्धः परेः पशुदही सोऽसम्यग्वानहेठुतः ॥ १३ ॥
गबादिवद्‌ भोक्तृतया यद्‌ यदित्थं तथैव तत्‌ ।
पशुविचाराधिकारः।

शंविचाराधिकारः] उत्तरां द्वितीयः पटकः । ९१
५ तथैव पाश्चाजजिविषधास्तु देहिनां मठे च मायाप्यथ कमैसश्चितम्‌ ।
तदाणवं नाम मं सहोद्धवं यदेव मायेयकक मेणाइयम्‌ ॥

पाश्चा अपि श्रयो जेया मठं माया च कम च | ?'
इति वरुणः । | ,
"पराकचस्तु मङकमैमययप्तिषां पञचूलां त्रिविधा ।'
इति रामकण्डे । स्वायम्भुवे च -
“'अथानादिमलं पुंसां पञ्चत्वं परिकीर्तितम्‌ ।
वुषकम्बुकवज्डेयं मायापापाङ्कुरस्य तत्‌ ॥
मायातत्त्व जगद्धीजमविनाश्यं शिवात्मकम्‌ ।
कर्मे तद्‌ द्विविधं मोग्यम्‌ "”
इति च।
(भअनात्मभूतेऽत्र करठेबरे. पशोयदास्मबुद्धिमेभ ता च वस्तुषु ।
असत्मु सहुद्धिरितीह तत्‌ त्रयं मराल्यमज्ानामिदं परिस्फुटम्‌ ॥
सजो हि मलो माया कायैमागामिको मलः”
इति किरणे । तथाच मतङ्गे -
५मोहो नाम मलः पुंसां स्टजोऽनाविमान्‌ मतः।
यो हि षण्णां दादीनां प्रधानत्वाद्‌ द्विजोत्तम! ॥
इति । “मं चाञ्चद्धिर्ानमि'ति वरुणः ।
“मोहो मदश्च मात्सर्यं रागद्ेषी च तृष्णया ।
लोमश्च सघ्तषा्गानमरुं यत्‌ सहजं पशोः ॥
इति शदत्कालो्रे ।
` “भाये्युक्ता कलाचात्र क्षिव्यन्ता तत््वसंहतिः ।
यस्यां विश्वमपञ्चोऽयं सहामः श्यातिगोचरः ॥
कलादिकं तु तत्कार्य सूष्मं स्थूं घरान्तकम्‌ ।
स्वकमेतः हारीरेऽस्मिन्‌ सम्बद्धमनुमीयते ॥
सवायै यतो माति मायातच्वमतः स्पृतम्‌ ॥''
इति परारूये ।

९४ दानकषिवगुरदेवपदलो [किवः
“करा च पूर्व नियतिश्च विया रागः पुमांश्च प्रहतिश्च इद्धिः |
जहस्कतिमानसमिन्दरियाणि द्रौव तन्मात्रकपञ्चकं च ॥
व्योमानिराग्न्यम्बुषरान्तमेमिस्ततत्ेः प्रसिध्येत्‌ तनुरत्र भोक्तुः ।
संसारिणः कमैवशाद्धि सैषा मयिन्द्रजाठप्रतिमा विमाति ॥
अचेतने चेतनवद्‌ विचित्रं सर्वत्रगं नित्यमतीव सूक्ष्मम्‌ ।
यतस्ततः स्थूलमपीह मायातच्च न शक्यं गदित यथावत्‌ ॥
कमोपि च स्याद्‌ द्विविधं छृतं प्राक्‌ पुण्यात्मकं चाप्यथ पाषकं च ।
ते च त्रिभेदे खट मानसं प्राग्‌ बाभ्जं च श्चारीरमिति कमेण ॥
तरैधानि कर्माणि पुनक्ञिषा स्युः प्ागाजितानीहः च समृतानि ।
आगामिकानीति च तानि येषां दन्द्रात्मका नीह. फलानि भोक्तुः ॥
अणोरशुदधस्य श्रीरिणोऽस्य मरं हि शस्य तु काक्मिव ।
सहेव जातं शिवशक्तिपाताद्‌ रसेन्द्रवेधादिव यात्यमावम्‌ ॥
शिव। नुग्रहयोगात्‌ तु शाक्तेपातादनन्तरम्‌ +
परवर्तितायां दीक्षायां पञ्ुत्वदेष मुख्यते ॥
दिवेच्छया परानन्ता शैवी ेवाथेदायिक्ा ।
सा शक्तिरापतत्या्या पुंसो जन्मन्यपन्िमे ॥
तज्निपातात्‌ क्षरत्यक्य मरं संसारकारणम्‌ ।'
इति स्वायम्भुवे ।
तस्य चिह्नि भक्तिश्च विरागो भवसागरे ।
सम्यग्‌ ज्ञानं रिवत्वस्य व्यक्तिश्चेति भवन्ति हि ॥ १४॥
तस्माज्जानं च भक्तिश्च वैराग्यमिति चात्मनः ।
दीक्षिवस्य ठ बिदानि पशोस्त्वेतानि नाज्ञसा ॥ १५ ॥ इति ।
धरणपादाविथाराधिकारः। |

पतिस्तु शद्धः शिव एव नित्यततृतथ सवेब्रगुणः स्वतन्ब्रः। `
अनादिबाभोऽयमदठक्चकिः सोऽनन्तश्चाक्तिर्मिखिजध्वपाढः.॥ ११॥

किनिचाराथिकारः] त्तरार्धे दवितीयः पटकः । १५
भत्र रामकण्डः--““पतिस्तु भगवान्छिवसदगथिवदितस्मेदेन भुवनपश्चकभे-
ढेन बं व््यमाणः परमेश्वरः" इति ।
भतीत्य तत्वानि विराजमानो व्योमालिलं व्याप्य यतो रूयः ।
भ्योमप्रकाशो मगवानमेयो धछनादिमध्वान्तमदेश्वरोऽसौ ॥ १७ ॥
क्रीडन्‌ स बिन्दोरवतीये शक्तया स्वयोपगूढः परमप्रभावः ।
सबोध्वकार्यं निखिढं तियृश्चुः खशचक्तिजालावरणो बमूव ॥ १८ ॥
`स मन्त्रनाथोऽप्युपचारयोगात्‌ स्वमन्त्रपश्चात्मतनुं व्यधत्त |
-लनन्तसुमादिमिरष्टसंस्यैः सम ठु विभरधवरशक्तेभरैः ॥ १९॥
-ईं्ायभूषी पुरुषाख्यवक्रामपोरहद्‌ गुद्यकवामदेवाम्‌ ।
-सधाख्यमूपिं त्वथ हारिणी च तथा जनित्री च निरोधयित्रीम्‌ ॥
जत्र मत्रे -
| ““तनुैस्योपचारेण पश्चमन्त्रमयी शिवा ।
ईंछानमू पुवक्रो शयोरहदयः प्रमुः ॥
उच्यते वामगुद्योकत्यां सथोमूर्तिस्तथासने ।
हारिणी जननी चेव रोधयित्री च शक्तयः ॥""

भनन्तोऽनन्तवीयात्मा सूरमशत्यादिनागि च ।
दिथेश्वराः भरसिद्धाः। समासदिवेविषः पतिः सदाशिवरूपी वा निर्दिष्टः |
| एतिदिच्ाराधिकारः ।

शछित्रास्य . शक्तिः परमाथेसुप्रमा चितिः स्वतन्त्रालिलसिद्धिदेतुः ।
प्रभेव .दीपात्‌ तु शिवादमिन्ना जगद्भवोन्मीरननबोधदक्षा ॥ २१ ॥
वाच मतङ्गे ~~
““प्युः छक्ति: परा पूषष्मा जगदुन्मीरिनक्षमा ।
तया परभुः प्रबुद्धात्मा स्वतन्त्रश्च सदाशिवः ॥
परनोध्यते महातेजा ज्ञानराकितङतास्सदः ॥'!

तच््वेन सा बेश्वरसंकषितिन युक्ता चतुभिरमुपरनैः सममा ।
इचच्छाञ्रियाश्षानमयी ज्िभेदा भिन्ना पुनः पोडशधा च श्रितः ॥

्रिथादय" ख, पाठ

२६ हशानरिवगुरुदेवपञतौ.
तथाच मतङ्गे-
““तत्सामथ्यीदनन्तस्य तत्तेजः पारभश्वरम्‌ ।
भेदेः षोड चधा भिननमिच्छाञ्जानकरियात्यकम्‌. ॥"
इति।
संक्षोमणी स्याज्जननी ततश्च स्यात्‌ कोषभित्री -च तयेव गोप्ती ।
नेत्री च योक्रीत्युदिता परस्तात्‌ त्राणाहया वामनियामिक्षा बं ॥
सौदरीत्यतः शाविकया ततोऽपि भद्धा परस्तादथ भासनी . स्याद्‌ ।
ज्वालिन्यथाहादनिकेति गीता स्तम्मिन्यपि स्याद्‌ विष्ठिरा च चक्तिः॥
कमादमी षोडश शक्तिभेदाः भोक्ताः शिवो यामिर्दीणच्चक्िः ।
स निष्कलः सन्‌ सकलोपचारात्‌ ऋीडत्यजः कथृतया स्म. ेकैः ॥
"प्रबोध्यते महातेजा श्गानक्शक्तिङृतास्पदः । `
स्थानभेदेन कतैत्वं यस्मात्‌ तस्यादित सदा ॥'›
इति पारमेश्वरे । |
प्युः करीरं सुवनक्रियां मोमाश्च शिष्यन्ति ययेऽ ॥
स्थितास्तु तत््वाघ्वनि श्ष्यखास्तया स्वनामानुगुणकिखक्छः ॥
तथाच रामकण्ठः -- “शक्तिपदार्थ ऽतश्वरतस्मेन चहयमाणुवयचच्तुशटययुख-
श्वतु्थऽभिधीयते । तदधिष्ठानं चिना पुंसां डानायुखादनौद्‌ ” इति ।
मतङ्गे च -
'स्वभावस्याप्युत कीडा ख च क्षोभ इति स्थतः |
क्षोभेणातिजवात्‌ कतुः श्चरीरमभमवत्‌ पुरा ॥
येनावतीय सम्भोगांस्तत्वादीश्वरसङ्कितात्‌ ।
व्यापारस्थितयेऽनन्तः कृतवान्‌ भुवनं महद्‌ ॥
एवं घोभयिता देवः क्षोम्य(अ पशवः स्पृताः #»

ह्येतस्मात्‌ 9 |
५“कोमण्या क्षोमयह्ोकाञ्‌ जनन्या मोगसुषटित्‌ ।
रोधयिभ्या निरुष्याणुन्‌ स्वे स्वे कर्मफ न्यसत्‌ ॥

` गोष्ठ्या जगद्‌ गोपयति नेच्या विश्च नयत्यती ।
रुक्‌ पाञ्चनिचयी मोक्र्येयं द्रावयितुं क्षमा ॥१ `
इति मतङ्गे ।

१० ननम" क. पाडः

िवारयदात्ा धिकारः) | इसराचं दिसौयः पटकः । 9 ॥
पनां दुःलसत्तानं विषृज्य एाविकाहया ॥ २७ ॥
भोगतः छावयति अद्धयर्थैश्च योजयेत्‌ ।
स्वमावाभावभविश्च भाविन्या भावयत्यगून्‌ ॥ २८ ॥
संहत्य विश्च ज्वाङिन्या ज्वार्यत्यपि संहतौ |
हादिन्या इादयेद्‌ भोगेमेक्षिण च शिधा्यात्‌ ॥ २९॥
स्तम्मिन्या स्थापयेद्‌ विश्वं स्वाज्ञायां त महेश्वरः ।
नानायोनिसदलञेषु जनिमद्‌ विकिरत्यणून्‌ ॥ ३० ॥
-विकिरण्या अरस्थाप्नुत्रसस्ु बहुधा शिवः।
बते ब-- `
भविकिरिण्या यथोपाचस्वाङ्गावयवगे चरे |
-ध्यक्ती$रोति जगतः शराराणि सदस्तथा ॥"
ईति.।
शत्यं शिवः षोडशश्चक्तिभेैतद्वेदजामिथेदनन्तशक्तिः ।
-विधासममस्वविमूतिजलिविशव विदिता च घु नत्यजलनूं ॥ ३१
तिकः. कोञोऽधकोटिश्च नियेगेनाधिरोपिताः ।
बिधातत्वविधो शक्तथस्तासमिव विभूतयः ॥ ६२ ॥
भभ्युद्रताः कतुरमोषवीयोः परविस्तृतास्ताश्च जगत्मपम्े ।
प्रकाशितं याभिर्दारवृचं स्वकं स्वकं कारणकायंभावात्‌॥ ३३ ॥
उन्मीडिताः पाचविमागयुक्सया इतश्च सप पञ्चवः सप्रद्धाः।
` भोगेषु युत्यावसरागतानां त्रिमाजितं कमफल यथावत्‌ ॥ ३४॥
भभोः स्थिताप्त्वातमवशे महत्यत्ताः ्चक्तयोऽरेप्रजगत्प्रदीपाः ॥६५॥
श्ति। . नात
। शक्तिविचाराधिकारः ।

५
बिचारशब्देन तु पूरुषस्य कमोनुसाराद्‌ भुवनाध्वनश्च ।
., सषाषारणेनापि च धृष्िपूर्वं जगत्वसाधारणतोऽपि भीतः ॥ ३६ ॥
-१, ज्ञम्‌, मतङ्गे -तिल्ञः" ल. पाठः, -१. "लम्‌, मतके -विकः, ल. पाठः. र. (लुः क. पाठः. २. मन्दः ज रम

६ देशान रिबरुख्देषपद्धतौ
षडविरातिर्यो सुवनाध्वभेदो विधासविधेश्वरतत्त्वयुष्कः ।
तस्यापि पश्वादिपुरोदितानां मीमांसनं चात्र बिचारमाहुः ५ १६५
विखारपदाथोधिकारः।

्रियेति च स्यादिह कृत्यचक्रं दीक्षा्दैसरंकारविशेषयुक्स्वा ।

सनित्यनेमिततिककाम्यकर्म चर्याहयं -तथुगठं. पदाथः ॥ १६८ ॥

षष्ठः प्रसिद्धः किरणादिकेषु शैवेष्वथेषां तु पदाथकानार्‌

वयुत्पादकं यद्‌ भवतीह तन्त्रं तत्रीति षातोरिह धारणाभोर॥ ‰% ४
कियाचयोपदा्थांधिकारः।

दीक्षया शिवत्वन्यापिभ्यावर्णनप्रसङ्गाख्च पटलं भथमश्वीके प्रवकः
म्यथोत्तरमिप्युक्तत्वाच्च प्रतिष्ठादिकं क्रियाचकमपि करियाचयापदर्गिश््वक्ने,
वोपरि्टात्‌ प्रददयते ॥
निगदितमिति शैवतन्त्रवीजं विह पञ्युपाक्चपतीश्वरीविषरिः।
फरुति यदिह चापि सच्कियोपतं युरतरषण्डमिवेषटकामदरोम्‌ # ४५ प्र
इति ध्रौमरीशानशिवगुखदेवपद्धतौ सिदवान्तसोर उ१रिमामे
क्रियापदे वटूपदा्थविचारी नाम
द्वितीयः पररः ।
अथ तर्तीयः पटलः ।
अथोच्यते नैत्यकमत्र कमं सामान्यतः सिद्धिकरं यथावत्‌ ।
समस्तवणोश्रमलिङ्गमाजामावदयकं यत्‌ करणीयमेकम्‌ ॥ : ६ #
भमावतीष्वेव हि तारकाय कारं तु सू दियदशेनाव्‌ भाद्‌ 1
वदन्ति सन्ध्यां मुनयः प्रभातां तस्यां विनिद्रः छयनं च नहा. ॥ # ॥
स्मरन्‌ हदम्भोरुहकोटरस्थं चैवं प्रं ज्योतिरथातमसंखम्‌ । |
भरजत्‌ समुत्थाय दिशं विदुद्धमम्मः परभूतं सुकमं च यस्वाच्‌.॥ ६;
विवृतो मागैजखाश्चयदिदछन्ने ठृणेर्भूमिते निर्वात । 9
उदङ्मुखो याम्ययुखे।ऽदि रात्री त्यक्ता मठं चाब गृदीतदिच्ेः ¢ ॥ 8

` १, श्ना इ. प

श्वायाचमेनाधिकारः) क्तराधं तृतीयः परख: । । ९4
क्णावसक्तयज्ञोपवीतोऽवगुण्ठितशिरस्क इति यावत्‌ ।
जलाश्चयं भाप्य मृदं विश्॒द्धामादाय चाष्टाहकलखातरुब्ाम्‌ ।
निधाय तां दक्षिणतो धृताभिरद्विस्तु शोचं विधिवत्‌ परकुयोवत्‌ ॥ ५॥
एकेव लिङ्गे करयोस्तु तिन्स्तथ। गुदे पश्च मृदः प्रदेयाः ।
वामे करे द्वादश्च तत्परसङ्ख्याः षाण्योरयं श्ोचविधिर्दि मुख्यः॥ ९ ॥
उत्थाय वासः परिधाय सम्यगाजानुसन्धेश्चरणौ करौ च ।
परक्षास्य मृरस्नासरिकेर्विशद्धषे्रं च गण्डूषजरैर्विश्ध्य ॥ ७ ॥
एक्षाजजम्बू ककु माश्चकणमादरकाशोकर्वडजाचम्‌ ।
वैकडतोदुम्बरचम्पङ़ वा शस्तं बुमुश्षोः खड दन्तकाष्ठम्‌ ॥ ८ ॥
छ्वैरङ्गरुद्धादशाभिर्मितं तत्‌ कनिष्ठिकानाहसमं सदल्कम्‌ 1
ूर्वामुखोऽधयादुपविदय मोनी प्रदक्षिणं वामरदादधः प्राक्‌ ॥ ९॥
मोक्षार्थिनां षःण्टकिनस्तु वृक्षास्तद्वाच्छिरीषारजुननक्तमालाः ।
शस्तं ध्पामागे इतीह तेषामष्टाङकूलं दन्तविशोधनाय ॥१० ॥
सनिम्बधात्रीषवतेटधशिद्युदानीरकैरण्डतृणैः कुरैवी ।
स्थितः प्रजल्पन्‌ शयितोऽथवाधात्‌ तैखावकषिक्तोऽपि न दन्तकाष्ठम्‌ ॥
नोपोषितः पारणपूर्वकारं न जन्मभे परवेणि नापिते ।
नाप्यष्टमीशाद्धदिनेषु दन्तान्‌ भषावयेदङ्कर्मिनेसवौ ॥ १२ ॥
भत्र कारोसरे -
"प्रतिपत्पवेषष्ठीषु नवम्यामपि बा गुह | ।
दन्तानां काषटसयोगे महान्‌ दोषोऽमिधीयते ॥
शद्भतु जिहवामपि माजेयित्वा तदृन्तकष्ठादि विष्य दे |
गण्डूषकद्वादशकेन पश्चादाचम्य तु स्लानमुपक्रमेत ॥ १३॥
परिस्यु गङ्गादिषु सुखूयमुख्यं तीयषु चान्यादु नदष मुख्यम्‌ ।
सरस्तराकादिषु मध्यमं स्यात्‌ सानं तु कू)ेषु गदे च तीचम्‌॥ १४॥
ज्ञायात्‌ तु कूपारिषु श्ुद्धपत्रैः जर्तिद्धिजरेव समाहृताद्धिः |
क्ञायात्‌ तु नोष्णाम्मति क्मेयोग्यं नैतद्‌ यतो रोगिषु सम्मतं तत्‌ ॥
मुवमष्टाहृलां खात्वा त्यक्त्वाधो मृदमञ्ञतः ।
खाता मृदं समादाय तत्‌ खातं परिपू च ॥ १६॥
शिरसा पयसस्तीरि धोते संस्थाप्य तां पुनः|
शिखया शोधयित्वा तु वमंणा विभजेद्‌ त्रिष ॥ १५॥

( ह,

किप्त्यैकमागमानमेः प्रक्षाल्याचम्य वाम्यतः।
द्वितीयेनास युक्तेन दीपेनाङ्गानि लेपयेत्‌ ॥ १८॥
प्राणानायम्य सिरे निमज्ज्याश्ञमनुस्मरन्‌ ।
कालानखप्रतीकाश्चं॑तथोपतरटमभ्मसि ॥ १९.॥
उपविश्य समाचान्तः कत्वाजाद्‌ दिगिबन्धनम्‌ 1
रिष्टं तु पूवमुद्धागमादायानामि वारिणि ॥ २० ॥
यित्वा बामकरस्थं तत्‌ त्रिधा तु विमजेत्‌ पुनः ।
दक्षिण भागमस्ेण प्राकर स्वमूञेन तृत्तरम्‌ ॥ २१ ॥
अङ्गमन्तरैः समालभ्य गृहीतवाखेण दक्षिणम्‌ ।
हुम्फडन्तन रक्षाये वदादिश्चु किपिव्‌ सुधीः ॥ २२ ॥
मूलाटब्धेनं पूर्वेण जके दक्षिणपाणिना ।
निक्षिप्य आमयेद्‌ वारि रिवतीथमनुस्मरम्‌ ॥ २३ ॥
शङ्गारुन्धाकैदीपेन शिष्टभागेन विग्रहम्‌ ।
सर्वमाछिप्य तत्तीय॑ स्वनान्नावाह्य पूजयेत्‌ ॥ २४ ॥
गन्धपुप्पेयथाखामं मनसा वा समाहितः ।.
मुख्यन्यन्धितीर्थेषु नान्यतीर्थानि कीतेयेत्‌ ॥ २५ ॥
कीपनान्निष्फर तत्‌ स्यात्‌ कुध्येचातो न कीरैयेव्‌ ।
केवजाम्भस्सु गङ्गादितीथांनां कीतेनं स्मृतम्‌ ॥ .२६॥
पत्तत्फलप्रदं तस्मात्‌ तत्तरी्थानि कीतयेत्‌ ।
ततः प्राणान्‌ समायम्य तरिर्निमज्ज्य समाहितः ॥ २७ ॥
निम्न एव साङ्गं स्वमूल शक्त्या जपेद्धृदा ।
एकाञ्चीतिपद्‌ं मन्त्रं जपेच्छक्तोऽघम्षणे ॥ २८ ॥
द्विजशवेद्‌ वैदिकं सूक्तमाघमषोणिकं जपेत्‌^।
हिरप्यश्रङ्ग मित्यादि यथोक्तं पूवैषद्धतौ ॥ २९॥
यथा जले कबणस्य सश्चयः प्रयाति सो विर्यं महानपि ।
तथा महानप्यधमषणऽदसां चयो विनाशं ्रजतीति निशितम्‌ ॥ ३० ॥
ततः सितो वारिणि वामदक्षिणो करो शशाङाकंशिवद्भयात्मकौ ।
विभाज्य मूञेन च कुम्भघुद्रया शिरस्यथाज्गैरपि चामिषेचयेत्‌ ॥ ६१ ॥

लानामभाविकारः] उत्तरार्धं तुतीथः पटलः । ३१
त्तोऽम्भस्तरटमागत्य कोषीनं मेखलामपि ।
परिवत्यांयवा शष्के वाससी परिधापयेत्‌ ॥ ३२ ॥

यबा ब्श्चम्युः---

“'द्वितीयं हस्तविसतीर्णं कौपीनं ब्रह्मचारिणाम्‌ ।
भ्रयोदश्चाक्षषड्ोचं सत्सूत्रगुणमे खम्‌ ॥

ब्रह्मचारिग्रहणभरुपरक्षणं यतीनां रिङ्किनामपीत्यथंः |

ज्ञातो नाङ्गानि निभृज्यात्‌ पाणिना वारद्रवाससा ।
तथा नेक्षेत पाषण्डिपातकिश्वान्त्यजाद्चुचीन्‌ ॥ ३३ ॥
प्रमादाद्‌ यदि वीक्षेत पुनः ज्ञात्वा विध्यति !
चिताचण्डाटयुपश्चचितिकाष्ठादिरासभान्‌ ॥ ३४ ॥
वराहकुक्कुटोदक्यासृगारोदकवायसान्‌ ।
सूतकीशावकाशोचिमहापातकिनोऽग्रु्रीन्‌ ॥ ६५ ॥
स्पष्टा देवकं चापि सचेलो जलमावित्‌ ।
नैमित्तिकेषु कृत्येषु अ्रहणेन्दुक्षयादिषु ॥ ६१ ॥
अयनद्भयतीर्थादो सचेलः ज्ञातुमर्हति ।
सन्ध्यासु वपने शङ्कविष्मूतरोचछिष्टकुष्िनाम्‌ ॥ २७ ॥
सम्पर्के वमने चम्पः स्पदीने चाप्यपश्ुणि ।
वृषरप्रतिरोमानां माजीरस्पश्चनेऽपि च ॥ ३८ ॥
दमश्रुकमेणि चोत्तीयं नदी वारुणमाचरत्‌ ।
दानादौ स्नानजप्यादौ तर्पणे हवनेऽपि वा ॥ १९ ॥
स्त्र सपवित्रः स्यादन्यथा स्यात्‌ तदासुरम्‌ ।
यद्धा मुक्तश्िखा नमः प्रलपन्‌ वावगुण्टितः ॥ ४० ॥
करोति इत्यं दैवादि सर्व विद्यात्‌ तदासुरम्‌ ।
अथनुदित आदित्ये सन्ध्यावन्दनमाचरेत्‌ ॥ ४१ ॥
तत्र पूर्व तु मृत्तोयैः क्षारिताङ्पनिकरद्वयः ।
द्विराजामेद्‌ यथाकल्पं स्वागमस्मृतिचेदनात्‌ ॥ ४२ ॥

४६ ई्ानकिवगुख्देवपदतौ पविवाचादः
तथा -
भहुर्यप्रे देवमङ्कष्टमूठे जाह तीर्यं पर्वसन्धिष्वथार्षम्‌ ।
पराजापत्यं स्यात्‌ कनिष्ठामधोऽथ विचयं तजौमूल्देश्च द्विजानाम्‌ ५०१ ॥
हस्त तृक्तं दक्षिणे त्ते स्याद्रभरेयाख्यं तीथमन्यश्र सौम्यम्‌ \
देवं चान्यत्‌ कमे कुयात्‌ स्वतीथीदाचमिततु बह्मतीर्थेन तोयैः ॥ 9४ ॥
ज्येष्ठ म्रेऽभिस्तजेनीमूर्भिं वायुर्मध्याग्रेऽरकोऽनामिकामे सुरेन््रः।
प्राजापत्यः स्यात्‌ कानिष्ठेति देवर ह्यः स्युदैक्षिणे विप्रपाणौ.॥ ४५ ॥
भत्र विपरशब्दग्रहणमुपलक्षणं दैीक्षतानां ्िजातीनामित्य्थः ।
भ्ाग्ब्रो वोदङ्मुखः सोपवीतो बदु चूडां जानुमभ्यस्थबाहुः ।
तोयापेक्षी सूपविष्टोऽथ मौनी स्यादाप्रहर्तकषीराचमिष्यन्‌ ॥ ४१ ॥
भटुष्टरसगन्धायैरकी टोफनबुहूदैः ।
शनुप्णेरम्बुभिः शुदधैराचामेदभिवीक्षिति, ॥ ४७ ॥
भातमविद्याशिरेस्तच्तैरीश्वरायनमोन्तकैः ।
प्रणवाः एथग्युक्तं त्रिः पिबेदम्बु वीक्षितम्‌ ॥ ४८ ॥
हस्तं गोकणंवत्‌ कृत्वा यवमभ्ममितं जलम्‌ ।
पिनिदश्चब्दवद्‌ ब्रह्मतीर्थेन त्रिथथोदितम्‌ ॥ ४९ ॥
ओष्ठावन्ञेण सम्मृज्य खानि सवौत्मना स्पृशेत्‌ ।
कारोत्तरटीकायां -
५६त्कण्ठास्यगताः पुनन्ति विभिनैवापो द्विजातीन्‌ कमात्‌
त्रिः पीता बृषटस्ियावपि तथा कुण्डानुरोमादिकान्‌ ।
भाचम्य त्रिरपल्िवेदपएरुषाः प्रीणन्ति निर्मा यद्‌
द्विः साथेषडङ्गयन्ञपुरुषाः प्रीताः स्युरघप्यममयः॥
प्रणालक्मनामिका नयनयोः स्पशत्‌ तथाहृ्ठयुश
साहृष्ठा स्वथ तजेनी सगमिता ्राणद्धये मारुतान्‌ ।
छङ्कष्टेन कनिष्ठिका श्रवणयेराशां च नाभे्व॑सू
नात्मानं तु हृपोसयोर्देवग्ीन्‌ मूर्ध; समस्ताङ्कडैः ॥
इत्ये सन्यग्‌ द्विः समाचम्य शु्भेदुच्छिष्टे वा क्षाछने पादयोश्च ,
कवयामोक्षे वा रिलाबन्धम)के निषटीवे वा जुग्मिकायां श्ुते ब ॥ ५०॥
लानायमनायेकारः। |

सककीकरणाविकारः] उतरार्थ तृतीयः पटकः । ३१
इत्थमाचम्य तु ततः सन्ध्यावन्दनमाषरेत्‌ ॥ ५१॥
तत्र भराग्बिदिकात्‌ तन्त्रसन्ध्या मन्त्राहया ततः ।
्षश्रवेदयावपि तथा हन्ये केवरतान्तिकीम्‌ ॥ ५२ ॥
इंशानपुरषाघोरवामदेवा यथोदिताः ।
सद्यश्च सचतुथौमी(१) नमोन्ताः पञ्च ते पथक्‌ ॥ ५३ ॥
हवच्छिरश्च शिखा वमे नेत्रमस्जं च षट्‌ क्रमात्‌ ।
षडङ्गानि सजातीनि मूर प्रासादसंङ्कितम्‌ ॥ ५४ ॥
अख पाद्युपताख्यं चेत्येषा स्यान्मन्त्रसंहिता ।
त्र कालोत्तरे हक
“(ब्रह्माणि च शिवे साङ्ग नेत्र पाडुपतं च यत्‌ ।
समासात्‌ कथितः स्व मन्त्रोद्धारस्स्वये शुभः ॥'
इति ।
शिवाङ्जान्यत्र रिष्यन्ते वक्ष्यमाणक्रियापततरे ॥ ५५ ॥
ओं हां शिवाय हृदयाय नमः । ज हीं शिवाय शिरसे स्वाहा । ओ
हं क्षिवाय शिखाये वषट्‌ । ओं हैँ शिवाय कवचाय हुम्‌ । ओं हौं शिवाय
नमः नेत्रत्रयाय वौषट्‌ । ओं हं शिवाय नमः अन्ञाय फट्‌ ।
षष्ठवगद्धितीयं तु चतुथोयेन भूषितम्‌ ।
द्वितीये प्रथमार्णं तु पञ्चम।धन संयुतम्‌ ॥ ५६ ॥
एतत्‌ पाड्युपताल्लं स्यात्‌ सोपदेश्च यथाक्रमात्‌ ।
एतदेव शिवाज्ेण युक्तं विन्नानिहन्ति हि ॥ ५७ ॥
गन्ध नुङि्ठकरयोस्तु मिथोऽपधषोत्तालत्रथाख्रववारितविन्नसद्खः ।
श्येष्ठादिकाङ्कलिषु युग्मकनिष्ठिकान्तमीशानपूवैकमनून्‌ क्रमशो न्यसेख ॥ ५८॥
स्वैः स्वरस्तु बिन्द्रन्तैयुक्तं व्योमाक्षर यथा ।
जओकाराद्मकारान्तमीशानारन्य॑सेत्‌ तथा ॥ ५२ ॥
अथज्गमन्त्रेप्तु पुनः कनिष्ठादिषु विन्यसेत्‌ ।
उयेष्ठान्तमन्ञमन्त्र तु तल्योरुभयोरपि ॥ ६० ॥
नष्टङ्कष्ठा बद्धुष्टरेशानी स्यादवाङमुखी ।
शेषाः स्युः पुर्षादीनामहटयो उयेष्ठिका अदाः ॥ ६१ ॥

३७ दंशागरिवगुरदेवपद्लौ [किवापाद्‌ः

पञ्चत्रह्मोदिता मुद्रा न्यसिष्वेवं मोदिताः ।
तामिमूर्घास्यहद्‌ गुद्यपादायामस्तकांस्तनोः ॥ ६२ ॥
ईंशानादीन्‌ स्वमन्तरेस्तु मूषि मस्तकपूर्वतः ।
दक्षिणे चोत्तरे पश्चाद्‌ भागेषु शिरसो न्यसेत्‌ ॥ ६३ ॥
स्वाङ्गानि हृदयादीनि स्वेषु स्थानेषु विन्यसेत्‌ ।
पश्चब्रह्ममुखं स्वैक्यं विदादेहं सदाशिवम्‌ ॥ ६४ ॥ .
सन्ध्योपास्य।चनादौ च शिवोऽहमिति भावयेत्‌ ।
सकखीकरणाधिकारः। _
त्र कालोत्तरे -- सि
“द्रृतविथातनुः सन्ध्यां ध्यात्वा कालक्रमेण तु ।
उपखितारुणश्वेतक्ष्यामलामां विभागशः ॥
नद्यादिकारणोपाधिमेदभिन्ना विभाविनी ।
साक्षिणी कमणां शम्भोः शक्तिः सन्ध्येति गीयते ॥
तत्ममामण्डलामोगप्रविष्टामात्मनस्तनुम्‌ ।
कुर्यात्‌ || हति ।
तयथा -
हंसारूढा स्वतेजोगणमणिवसनालेपनामन्जनेन्ां
:बेदाखामक्षमालां लवमथ करुरां दण्डमप्यादधानाम्‌।
ध्यायेद्‌ दोर्भिश्वतुर्भिन्िमुवनजननीं पूवेसन्ध्यां तु वन्धां
सावित्रीमृक्सवित्रीमाभिनववयसं मण्डठे चण्डरह्भेः ॥ ६५ ॥
ताक्ष्यारूढाम्बुजाक्षी शचतमखमणिभा शङ्खचक्रे दधाना
दोर्भियुक्ता चतुर्भिः थितिरिह जगतां या यजृष्युद्धिरन्ती
व्यारोरनेकष्ारदयुतिरुचिरूषिरा वैष्णवी मध्यमेऽदः
सावित्री ध्येयरूपा विकसति सवितुमेण्डे पीतवन्ञा ॥ ६६।
परचास्यां पिद्गविदुत्ततिर्चिरजटामण्डं चन्द्रमौलिं
रङ्गद्धासुजज्ञोत्फणमणिकिरणोद्धासियसखाङ्गरागा्‌ ।
ध्यायेत्‌ खद्शाङ्गशचूलामयवरदकरां व्या्नचमम्बराज्जा
सावित्रीं सत्रिनेत्रां परिणतवयसं सामसुर्विं दिनान्वे ॥ ६७
. भतिसन्ध्वं क्रमात्‌ सन्ध्यां एयभूपां विचिन्त्य ठ ४ ६८ भ

शेशदिक्तपैणम्‌ 1 डलरा्धे वृतीयः पटः । १५

स्वदक्षिणितरौ हस्तावश्रीषोमातमकौ पुनः ।
शिवश्चक्त्यात्मको ध्यात्वा तोयमादाय दक्षिणे ॥ ६९ ॥
शिवतीथमनुस्मृत्य गङ्गादिसरिदन्वितम्‌ ।
जपित्वा संहितां कुम्भमुद्रया मधि योजयेत्‌ ॥ ७० ॥
दक्षिणेन पुनस्तोयं हस्तेनादाय चातः ।
तद्रामहस्ते विन्यस्य दिन्यं ध्यात्वा सुधामृतम्‌ ॥ ७१ ॥
ततः स्युताम्भसो निन्दून्‌ दक्षिणन केरेण त॒ ।
आदाय सपवित्रेण पठन्‌ वै संहितामनून्‌ ॥ ७२ ॥
अभ्युक्षन्‌ योजयेन्मूर्धभ शेषं हस्तेऽथ दक्षिणे ।
ज्वरञ्ञ्योतिमेये ध्यात्वा दक्षिणत्राणसङ्गमात्‌ ॥ ७३ ॥
शरीरान्तगेते पापे निःरेषेण तमोमयम्‌ ।
तज्ञ्योतिष्मभय। कषिप्तं वामनासाविनिगतम्‌ ॥ ७४ ॥
चिन्तयेत्‌ पुनरञ्जेण दह्यमान भुवि क्षिपित्‌ ।
| सवैपापक्षयकरं द्चतदप्यधमधणम्‌ ॥ ७५ ॥
भ हँ शिवात्मने सूयय नमः ।
भादायाज्ञशिना तोयं मन्त्रेणानेन भानवे |
त्रिरूष्वमुरिक्षप्य पुनराचम्याभिगुखो रवेः ॥ ७६ ॥
जपित्वा शिवगायत्रीं प्रासादा्न्तसंयुताम्‌ ।
अष्टोत्तरशतं शक्त्या दरामात्रमथापि वा ॥ ७७ ॥
शिवात्मानं रविं ध्यास्वा त्रिधा कृता प्रदक्षिणम्‌ ।
अभिवाघाप्यनुज्ञाप्य तपेणं प्रारभेत च ॥ ७८ ॥
धृतोत्तरासङ्गपवित्रपाणिगक्षाणि चाङ्गानि च मूलमन््रम्‌ |
चतुसंखं चाप्यथ विष्णुरुद्रो तथेश्वरं चपि सद्‌।शिवं च ॥ ७९ ॥
स्वाहानमोन्तं निजनामधेवेः सन्त्य शीतैः सरिरैर्विद्यदधेः ।
तारं षदद्रन्द्रदीयं पश्चात्‌ स्वाहान्तवाग्बादिनिशब्दयुक्तम्‌ ॥ ८० ॥
इन्द्रादिदिक्यारदिशः स्वनाम्ना युक्तं चधुर्यांथ नमोन्तकं च ।
सन्तप्यं चोध्वोमपि नाकण्ष्ठां तथ! धरां च।पि च नागभोग्थाम्‌ ॥ ८१॥
इति दशदिक्र्षणम्‌ ॥

१६ दशान शिवगुरुवेवपद्धतो [क्रियापाद्‌ः
इनद्रोभिवेवस्वतराक्षसेशतोयेशवाय्वथपतींश्च सोमम्‌ ।
ईंशा्षयं वेधसमप्यनन्तं प्राग्वत्‌ स्वनाम्ना दश तयेत्‌ तान्‌॥ ८२ ॥
तत्र सोमं धनदादैशि इन्दरेशानयोमेध्ये ब्ह्माणमूष्वदिक्पतिं निक्रति-
वरणयेमिष्येऽनन्तं मधोदिक्पतिं विदयादित्युपदेशः ।
इति दिक्पतितपेणम्‌ ।

अत्निस्तद्रत्‌ कोौशिकाश्यः पुरस्स्यो मारद्वाजश्वाङ्गिराः स्याद्‌ वसिष्ठः |
दक्षोऽथान्यः स्याद्‌ भृगुर्वै मरीचिश्चेतान्‌ प्राग्वत्‌ तर्षयित्वा कतुं च ॥
सनकं च सनातनं सनन्द भृगुसं्ञं च सनत्कुमारपैलौ ।
सह॒ पश्चशिखेन तपेयामीत्यभिधानादिनमोन्तकं पथक्‌ स्यात्‌ ॥
इति योगिमनुष्यान्‌ । वि
शिवं च रुद्रं श्रियमप्युमां च जक्माणमपिं च तथैव विष्णुम्‌ ।
वायुं च सूर्य त्वथ धमेसोमावीशानमेतानथ तपेयेश्च ॥ ८५ ॥
इति सिद्धान्‌ ।
आदित्यं च तथा सोममङ्ग।रकबुधावपि ¦
गुरुं शुक्रं शनि राहुं केतुं चेति नव प्रहन्‌ ॥ ८६॥
चतुथ्यंन्तं स्वनामभिनेमोन्तं तषैयेत्‌ । ओं स्वेभ्यो मूतेभ्यो वषट्‌ नमः इति
स्ैमूतानि सन्तप्य,
ततोऽपक्षव्यं तिकुदभतोभैः पितृन्‌ स्वीर्थन तु तपैयितवा ।
सोमः पितृमान्‌ यभोऽङ्गिरस्वानमिः कव्यवाहनादयो ये पितरः तान्‌
पितृन्‌ स्वधा नमस्तपेयामि ।
पितृपललीः पितणणान्‌ पलः पितृगणस्य च ।
ततः स्वनामगोत्राभ्यां स्वपितृनपि तपेयेत्‌ ॥ ८७ ॥
: स्वधा नम्तपेयामीलयन्ते नान्ना नियोजयेत्‌ |
पितृन्‌ पितामहश्चापि तथेव प्रपितामहान्‌ ॥८८ ॥
मातः पितामहीब्ैव तथेव प्रपितामही; ।
मासामहांस्तथा मावु्तप्येच्च पितामहान्‌ ॥ ८९ ॥

भाद्ेयखानाधिकारः| उत्तरार्धे तृतीयः परः ।

भरपितामहकान्‌ मातुमौतुमोतामहीरपि (%)।

मातुः पितामहश्चैव मातुश्च प्रपितामहीः ॥ ९० ॥
ातींश्च ज्ञातिपत्नीश्वाप्याचायौश्च तथा पुनः ।
सखीनपि च तत्प्नीरन्यानप्यात्मवं्चजान्‌ ॥ ९! ॥
तपैयित्वा यथापूव प्रणभ्याद्भ्यो नमोऽस्त्विति ।
परादक्षेपादिसंक्षोमदोषशास्त्यै विभावयेत्‌ ॥ ९२ ॥
हस्वेभासादेतस्ती्ं संहत्य दि योजयेत्‌ ।

-ज्ानसन्ध्याविषेरूष्वेमेयं ज्ञानमिष्यते ।
“लान भग्‌ वोरणं हृत्वा पश्वादाभ्ेयमाचरेत्‌ ।'"

हेति वनात्‌ ।
तथाच मतङ्गे -

इति।

५“एवं सङ्कृत्‌ तथाशक्त्या ्ञातोऽम्भसि विचक्षणः।

भस्मज्ञानाधिकारी स्यानान्यथा मुनिपुङ्गव ॥

रोगपीडावशात्‌ श्ञातुमशक्तो वारुणे यदा ॥ ९४ ॥
अभ्भेयमेव तस्येष्टं रोगप्रशमनं च तत्‌ ।

भेयं भस्मना स्ञानमसिखाधघनिबदैणम्‌ ॥ ९५॥
स्वतेजस्सम्मवेनेव येन स्नातः स्वयं शिवः ।
सन्ध्यात्रये च जप्यादौ चरयापूर्वावसानयोः ॥ ९६ ॥

क्तवा सुप्त्वाभ्बु पीत्वा वा कृत्वाप्याकदयकादिकम्‌ ।
ज्ञेयं वाप्यनुरोमादीन्‌ खषा वा मूषिकाशचीन्‌ ॥ ९७ ॥

आचरेत्‌ स्नानमाभेयं यथेवाथैचोदितम्‌ ।
देवाभिगुरुिधानां समीपेऽन्त्यजदशैने ॥ ९८ ॥
मशुद्धभूमो मार्गे क स्थितो नोयूढयेद्‌ बुषः ।
कल्पानुकल्योपकल्पभदात्‌ तद्रदकश्पकम्‌ ॥ ९९ ॥
चतुधा भस्म रषोक्तं व पूर्वं युभाषिकम्‌ ।
अरोगायाः सवत्सांया मूमाबपतितं तु गोः ॥ ! ० ॥

ईंशानिवगुरदेवपडधतो (कियापाय्‌
गोमयं पद्मपालाच्पत्रा्यन्यतमेन तु ।
गृहीत्वा तु विञ्युद्धासा गायञ्या शिवसंज्ञया ॥ १०१.॥.
शिवाघ्नो संहितामन्तरैः साधितं कष्पसंब्वितम्‌ |
मारण्यगोमयं दूरे रामादेः पूतमाहरेव्‌ ॥ १०२ ॥
प्राम्बच्छिवाभिना दग्धं यत्‌ तत्‌ -स्यादनुकल्पकम्‌ ।
चतुर्विधं च तद्‌ मस्म जातिसंकरव्जितम्‌ ॥ १०२३ ॥
अमिदग्पष्वरण्येषु गृहीत्वा भस तत्‌ पुनः ।
गोमूत्राबद्धपिण्डं तु विशोप्याथ दिवानठे ॥ १०४ ॥
दुग्धं भस्मोपकस्यं स्यादकल्पकमथेोच्यते ।
विशिष्टविप्रगोवाटजातं वा देवतालयात्‌-॥ १०५.॥
गृहीत्वा साधितं प्राग्वत्‌ तद्‌ भस्म स्यादकर्पकम्‌ ।
चतुर्विधं च तद्‌ भस्म जातिसङ्करवर्जितम्‌ ॥ १०६ ॥
अपरिग्रहमन्येषां कमेस्पशांयदूषितम्‌ ।
ष्णं पूतमरोगं च पात्र्यं भसितं सितम्‌ ॥ १०५७.॥
समेयस्नानयोम्यं स्याद्‌ यथोक्तं ब्र्मशम्मुना ।
तङ्क संदितामन्तरः शक्त्या रन्धं . सुरक्षितम्‌ ॥ १०८.॥
पात्रात्‌ सङ्गं हस्तेन . दक्षिणेनाभिमन्ध्य तु ।
विश्चो्य धारिणीमिस्तु. मूतद्युद्धिविषानतः ॥ १०९ ॥
बडेनामिमन्ध्यादौ इत्वा वामकरे पुनः ।
-हृत्वाजञेण मलस्नानं मस्तकमग्रति कमात्‌ ॥ ११० ॥
शतस्त्वीजानपुरुषाषोरवामेः ससथकैः ।
कमन्मूधोस्यहृद्गुद्यजङ्घान्ताशेषविग्रहम्‌ ॥ १११ ॥
उदृधूलयेद्‌ द्विजोऽन्ये तु ङ्जाटांसदादिषु ।
भारयेयुल्ञपुण्डाणि तथैव ब्राह्मणादयः ॥ ११२ ॥
त्रियायुषं षास्येयुरवेदपरामाण्यदशेनात्‌ ।
५त्रियायुषै जमदमेः कादयपस्य त्रियायुषम्‌,' इत्यादिश्रुतेः ।
नानेयस्नानाधथिखशारः ।

देखवावन्वादिस्नानविधिः] हस्तरार्थे तुतीवः पटकः । ३९
,एन्द्रादीन्यपि दृश्यन्ते स्नानान्यागमदर्शनात्‌ ॥ ११२ ॥
येषु स्नानावषध्येसं पुण्यं भद्रश्च विन्दति ।
मभ पतपत्यफ बृष्टि दृष्टवोध्वैबाहुना ॥ ११४ ॥

महेन्द्स्नानमीशानात्‌ कार्थं सप्तपदावधि |

गनां सुरपुटोात्छातरेणुभिः पवनोपगेः ॥ ११५ ॥
गोमध्येग॑ततत्पुरुषं गो(मूत्रं ? सूक्तं) व। जपन्‌ द्विजः ।
अन्यस्तु गोस्सुतिं गोभ्यो नमो वेत्यभ्युदीरयन्‌ ॥-११६ ॥

वायग्यमाचरेत्‌ स्नानमखिराषनिबरदैणभ्‌ ।

-स्नानानामिह सर्वेषां मूं शष्ठं च वारुणभ्‌.॥ {१७ ॥
तस्मात्‌ भाग्‌ वारणं कृत्वा ततः स्नानान्तरं भजेत्‌ ।
प्रक्षाल्य पाणिपादं तु समाचम्याथ वाग्यतः ॥ ११८ ॥
विधादे(हयुतो) भूत्वा मन्त्रस्नानं समाचरेत्‌ ।

पर्चमित्रकषमिर्विप्रो गायत्या शिवसंज्ञया ॥ ११९॥
मूलेन च षड्कैश्च शिवतीथमनुस्मरन्‌ ।
स्वशिरः परोक्षयेद्‌ दर्भकवाद्‌ बा कुशमूलतः ॥ १२० ।
अद्विजो दीक्षितो यस्यां -मन्तैरीशानपूषैकैः ।
मूाङ्गेरपि चाम्यस्तेः प्रोक्षयेत्‌ तु स्वमस्तकम्‌ ॥ १२१ ॥
आपोदिष्ठादिमिमेन्तरेमेन्त्रस्नानं हि वैदिकम्‌ ।
तेनापि माजेयेद्‌ विपो विशुद्धि परमामियात्‌ ॥ १२२ ॥
ततो यागगृहं गच्छंस्तीथ हस्वेन संहरेत्‌ ।

९स्प्रासादनेत्यथेः ।

स्नानवन्ञादिकं दण्डे सयभ्यामन्ध्य तज्लम्‌ ॥ १२३ ॥
सृत्वा गुरं गणेशं च हृदयेनामभिपूज्य तु ।

विशोध्याज्ञेण पन्थानमद्पश्चकमध्यगः ॥ १२४ ॥

गच्छेत्‌ तच््वान्यधस्तात्‌ त क्प्यन्‌ यागमन्दिरम्‌ ।
विध्यर्त॑त््वास्यदं `घ्यायन्‌ सवैविधानिकेतनम्‌ ॥ -१२५ ॥

छे 9. देशानकिवगुरदेवपद्धतौ ["िवापादुः

स्नानमात्राः संमारोप्य नागदन्तादिके कचित्‌ ।
श्डे विविक्ते मौनी तु ततः पूजायुपकरमेत्‌ ॥ १२३ ॥
सन्ध्योपालिप्रसङ्ञादिति विधिविहितं नैत्यकं फमेचक्र
सक्षपच्छेवतन्त्रे स्मृतमि कथितं छिञ्जिनां वर्णिनां च ।
इष्टाृषटष्टसिद्धिमदमिहं सनिमिः सेवितं चेति सन्तः
स्वीकुर्वन्तु स्ववित्तं स्वयमिव सुद्दः सत्पथावर्तयन्तः ॥.१२७॥
इति श्रीमदीरानशिवगुर्दवपद्धतौ सिद्धान्तसारे
क्रियापादे नित्यस्नानादिपटकृस्तृतीयः ।

अथ चतुथः पटलः ।

प्रणम्य हाभ्भुं शशिखण्डशेखरं भवं भवच्छेदकरं समासतः ।

समूत्द्धिकममात्मशोधनं निग्ते योगजपादिसिद्धये ॥ १ ॥

ज्ञातो यथावत्‌ समुपास्य सन्ध्यां यागाख्यं प्राप्य छइृताङ्प्निरौचः ।

आचम्य चान्तर्विधिवत्‌ प्रविष्टः शस्तासने वाग्यमवान्‌ निविष्टः ॥

जमस्तकाङ््निद्वयमात्मदेहे ध्यायन्‌ सुसूक्ष्मं सुषिरं तदन्तः ।

बाय तु विन्यस्य तु राक्तिमच्छां व्योमविविषं तामथ देहमध्ये ॥ ३ ॥

हृङ्कारवीजं रचिमद्‌ विचिन्त्य प्राणाननियम्यात्र निवेश्य चित्तम्‌ ।

तद्रेचकान्तोक्तफडन्तमसराद्‌ अरन्थिप्रभेदं करमश्चो विदध्यात्‌ ॥ ४ ॥
सस्लशब्देन पाड्यपताख्ेणेति यावत्‌ ।

ये अन्थयः पश्च तमोमरिष्ठा हृत्कण्ठतादस्थितयः प्रसिद्धाः ।

भूमध्यो मूषेनि चेति तेषां भेदात्‌ तु नाड़ीसरणिः परसिद्धच्ेत्‌॥ ५॥

वायुं नियम्यात्मनि पूरकाधोबेतन्यसान्तास्मकंजीवरूपम्‌ ।
सान्तात्मकशब्देन हंसमन्त्र उच्यते ।

तं बिन्दुमूतं च निरामयं स्वे ह्पङ्कजे कुम्भकतो विभाव्य ॥ ६ ॥

तत्रोध्य॑वायोः प्रसरेण जीवं सौपुज्ञमार्गानिहितं स्वमूधि

उदृधातमात्रेण तु बीजवृ््या ते दवादशान्तःश्थरिवं नयेच्च ॥ ७ ॥
इद्धातो नाम द्वादशमात्रः । जत्र योगानुशासने -

““जायु प्रदक्षिणीकृत्य न दुतं न विकम्बितम्‌ ।
यत्‌ करोत्यङ्ककिस्फोरं तावन्मात्रां विदुबषाः ४

ूलद्धदयधिकार] श्तरा्े चदुयैः एटकः। ४१

इति।

माब्राद्वादशकः काक उद्धात इति कथ्यते” ॥ ..

कादङ्कलद्वाद्चकेऽत्र सोम्यं शङ्क सहस्च्छदपुण्डरीकम्‌ ।

व्योमामृतव्याप्तमधोमुखं तन्मध्यं शिवाध्यास्तितमम्युपेयम्‌ ॥ ८ ॥

शीनः शिवेऽ्रेरमिरक्षितात्मा साधोमुखं देदतदं विमाग्ब ।
त्वानि षरात्रंशदथो बिखोमं नीत्वा कयं स्वेष्विह कारणेषु | ९॥

भूम्भ्बुतेजोमरुदम्बरैः स्याद्‌ गन्धो रसश्चाप्यथ ङूपमुक्तम्‌ ।
स्पशौख्यश्दौ कथितावुपस्थं वाक्पाणिपादं च तथैव पायू ॥ १० ॥
राणं च जिहा नयनं तथा त्वर्‌ श्रोत्रं मनोऽहस्छृतिबु दमश्च ।
गुणप्रृत्या पुरुषश्च रागोऽप्यंुद्धविया च कठा नियत्या ॥ ११ ॥
तथेव कारः कथिता च माया विशुद्धविद्या. च तथेश्वरश्च |
सदाशिवः श्चक्तेरथो शिवश्वद्युक्तानि तत्त्वानि शिवादिकानि ॥ १२॥
पञ्चाथ भूतानि परस्परान्तः शोध्यानि खादीनि विोममागौत्‌ ।
विरिन्चूरवैः समधिष्ठितत्वात्‌ तत्तकलानिम्बगुणक्षदेवैः ॥ १९ ॥
भूमण्डलं यश्चतुरश्रवीतं वज्ङ्कित गन्धगुणं सस्यम्‌ ।

त्राणिन्दियं तत्कङया निवृत्या युक्तं च दैवेन चतुुखेन ॥ १४॥
हांगीजतः पूरककुम्भकाभ्यां व्याप्ं तदाजानु तदङ्प्रियुग्मात्‌ ।

शोध्यं तदुद्धातकपश्चकान्तं वायो परविष्टं पारेभावयेच्च ॥ १५॥
सन्बिम्बमर्षन्दुतितं सिताग्जे विह रसादय रसनेन्दियं च ।
बामास्थितं विष्णसमच्वितं तदक्तं प्रतिष्ठाकर्या रि्ोध्यम्‌ ॥ ११॥
हीबरीजमुद्धातचतुष्कशोध्यमम्नौ तदानाभितरं प्रविष्टम्‌ |
बहेन्िकोणारुणमण्डरं स्याद्‌ विद्याकठं स्वस्तिकजाञ्छनं च॥ १५७॥
इगिन्ियं रूपगुणं सरुद्र हंवीजतोऽवोरयुतं विशेध्यम्‌ |
श्युद्धाततस्तश्च जठे प्रविष्टं व्याप्तं तु कण्ठावधि सन्निरूप्य ॥ १८\॥

वड्विन्दुचिदं त्वथ वायुनिम्बं ष्णं षडश्रं पुरषास्थितं च ।
त्वकुस्यदीश्चान्तयन्वितमीश्वरेण दबीजगुद्धातयुगाद्‌ विशोध्यम्‌ ॥ १९॥

द्ानशिवगुद्देषपडधतोः ,{किकापादः.
प्याप्तं च तदश्रूयुगल।वसानं स्थूरांश्चमात्रेण षरां प्रविष्टम्‌ ।
त्तं सबिम्बं स्फटिकावदातं सभरोत्रश्चब्दं च .सबिन्दुश॒किम्‌ ॥ २९॥.
ईंशानसादेशयुतं तवतीतं व्य्तं समूटाश्षकमासिरोन्तात्‌ ।
तद्‌ दवादशान्तः स्थितमूलमन्तान्द्रमृतासारजङैः समस्तयु.॥ २१॥
आष्ाव्य नि्ैतितमूतश्द्धिः सम्पा तत्वानि यथाक्रमेण ।

शि वादिष्टभ्यन्ततसेः स्वरक्तययिष्ठानसिवस्यच्छया विधं सम्पादभेत्‌)

रिवेच्छयोत्पादितश्द्धदेदयो इवासनं तु पणवेन दत्वा ॥*२२॥

तद्या्िनी न्यस्य शिवां तु शक्ते स्वबीजजीवे निहितं चित्रद्येः।

त द्वादशान्तादथ पूरकेण त्वानीय नाढ्या इदयपञ्नमध्ये + २३.॥

संस्थाप्य मूलामतवारिप्रराव्य पूजादिकमारमेत ।
भूतद्युदथधिकार

अत्रोच्यतेऽन्या स्फुटमालश्चुद्धियौ शोषणादिक्रमशोष्वदेहे ॥.२४॥
निःशेषदेषक्षयशुद्धिदानाद्‌ रोगान्‌ जरां मृदयुमपि क्षिणोति । `
प्राम्बत्‌ स्वदेहे सुषिरं विचिन्त्य तव्यापिनीं चान्तरबाध्चशक्तिम्‌ ॥२५॥
हुङ्कारमध्यध्थितचित्तजीवः प्राणान्नियम्याहृतपूरकंण ।

मरन्थीन्‌ विदायाहृतरेचकान्तमल्ञेण वायुं विनिवल्यं परात्‌ ॥ २६॥
चैतन्यमाहत्य ससान्तजी वं हःसम्पुटे ज्योतिरनामयारूयम्‌ ।
तं कुम्भकद्रातवशात्‌ तदृष्यै चाङृप्य सौषुम्नपथेन कान्तम्‌ ॥ २७ ॥
त द्वादशाम्तःस्थशिवे नियुभ्यात्‌ तत्वानि नीत्वा विर्यं विलोमात्‌ ।
वणीन्‌ विरोमात्‌ क्षदक्रमाक्तान्‌ मीत्वा रयं शब्दतति च श्तौ ॥२८॥
श्यं तु दें मरुपापमात्रं विचिन्त्य हृष्णं त्वथ नाभिचक्रे ।
निम्बे तु वायोरतिभूम्रवणे यद्कारमुदधाव्य तु चण्डवायुभू ॥ २९ ॥
ध्ययेदधःशखमथेोरष्वमूरं संसारवृक्षासमकमातमदेहम्‌ ।

“देदारमाधोयुखस्तत्र ध्यातव्यो भवपादपः, ।.

इति ब्ह्मशम्भुः |

तं क्ोषयेनाभिविनिगेतान्तश्चण्डानिङेनाषमले च शोभ्ये ॥ ६० ॥

भत्मदचुदथविकारः) उत्तरां चतुथः परः । ४द
उद्धातकैः पल्चभिरस्य शोषं वायोनिरोषेन विधाय पश्चात्‌ ।
हतपद्कजेऽन्त्यक्षरमभियुक्तं सानुप्रहार्थनदुथुतं सनादम्‌ ॥ ३१॥
धीजं तु सस्चिन्य हताशकस्पं बिम्बे हुताशस्य तु रक्तवणेम्‌ ।
विन्यस्य षटृकोणरसन्रिशचूलज्वाल।सदसप्रसररघोधम्‌ ॥ ६२ ॥
सम्यग्दहन्ते तु कठेबराख्यं तद्धस्मसाद्ूतमर्पीह चिन्त्यम्‌ ॥
"दहेत्‌ पाञ्चुपताङ्ञेणः इति परल्ययोरषयोरुक्तसात्‌ पाद्युपतान्नेण वा
तद्‌ ददेत्‌ ।
भरोत्साये -चण्डनिरुवायुबीजात्‌ तद्भस्म सव तु दिशो विकीये ॥ ३३॥
शत्यं खतुल्यं परिभाव्य दें शुद्धं तु तत्ेवरपुण्यरोषम्‌ ।
घ्योमाम्बुजान्तःस्थरिवस्य शक्तेरिच्छाश्ियाज्ञानवशात्‌ सिदक्षोः॥
शक्तेयथावद्िपिवणैपूेस्तचानि चैत्या तु तैः रारीरम्‌ ।
षा तदण्डार्मकविश्वरोकं सम्भाव्य शुद्धं गतपाराब्रन्धम्‌ ॥ -३५ ॥
प्राग्‌ द्वादशान्ताहितवबीजजीवमाङृभ्य ततपूरकवायुमिश्म्‌ ।
तद्‌ ब्रह्मरन्भेण. निवेशय मागोद्धृत्पद्ममध्य शिवमासशूपम्‌ ॥ ६१॥
व्योमान्नमध्येन्टुकरस्वराब्यं वष्टच्छदाधारयुधाक्काभिः ।
सबुज्ञयानीय पृथग्‌ यथावच्चपूरयेद्‌ व्युकरमतः स्वराणाम्‌ ॥ ३७ ॥
साद्तामानिनी तु्िपुष्टी तथा प्रीतिरुक्ता रतिः श्री श शान्तिः सुधा।
कृन्यथ ज्योत््या) हैमवल्या प्रमा पूरणी वामया स्याद्मा पेड ॥६८५॥
दक्षिणाङ्क्ठतो गुल्फजानुक्रमात्‌ स्यात्‌ करटिश्चोदरं पाणिप्नन्धिभुजः।
पूरभिं चार्धं क्रमाद्‌ वामभागेऽपि च स्थानमुक्तं कठाप्तद्विलोमा न्यतेत्‌ ॥
. अः अमायै नेमः। अं वामाये नमः। ओँ पूरण्ये नमः। इत्याच
दिमूषान्तपरोडश फला विन्यस्य तदमृतः क्रमादापूरयेदिस्युपदेशचः ।
तोयमर्धन्दुमतपूणेचन्द्भरमं खाम्बुजे भावयेत्‌ तकरत्तस्वरम्‌ ।
शदुन्देन्दुगोक्षीरगौरातैते्नाब्या पथापूं दहं स्वकम्‌ ॥ ४० ॥
दयषटवर्षाङितिं शद्धवियातनु तस्सुधापूरणप्ाग्यमानाङ्कतिम्‌ ।
पण्यपुगारजितं शुद्धमित्थं धिया यः स्मरेदेकदाप्येष योगी भवेत्‌ ॥४१।।

इत्यमभ्यासतः शुद्ध स्तः स्वुग्रं शक्तिपातं .लमेतेश्वरानुभ्रहाव्‌ । |
लप्यपूजादीभेश्वष्टाीध तथा सुपरसा भुखाननिः तरेद्‌ भारतौ ॥ ४३॥
न हि सरिक्िेषैः केवर क्षाकनाये
प्रभवति परिशुदधियन्मङिष्ठं श्षरीरम्‌ ।
दविविषमितिह सद्धिः सान्तरज्ामद्युदधि
स्िषि समुपद्िष्टां, तां- मजेनित्यशोऽपि.॥ ४३ ॥
इति श्वीमदीशानशिवगुरुदेवपद्धतौ विदान्तचदि
| क्रियापदे भूतंश्चदधयदि
-पटलश्रतु्ैः । `
अथ पञ्चमः; पंटछः।
भथ विद्यातनोरस्य.¡शेवस्य परमात्मनः ।
पूजा सिद्धिकरी डया दष्टादष्टफरपरदा 1.१ ॥
सा हि पूजा त्रिधा भिन्ना भष्ठमध्याधमक्रमत्‌ ।
पूजोत्तमा भवति षोदश्षधोपचारेया मध्यमा भमवतीह ददो पचाराव्‌।
पञ्चोपचारविधिनात्वषमां सपर्यत्यासां बथानिमवमचंनमादरदत॥ २.॥
आसनावहन्‌ष्योणि पा्माचमनीयकष्‌ (1. ३ ॥
साङ्गोपाङ्गं तरा जानं वसनाभरणानि च ।
गन्धयुष्पे तथा धूपो दीपशथरनिवेदनम्‌ ॥ 9 ॥
अभिकार्यं नमस्कारो जपपूजाद्नमपेणम्‌ ।
इति षोडश्च चोदिष्टा द्युपचाराः समासतः ॥ ५ ॥
पा्मध्यं तथाचामः ज्ञानं गन्धश्च पुष्पकम्‌ ।
धूपदीपनिवेवानि नमस्कारश्च ते वञ्च ॥ १.॥
मध्यमायां तु पूजायायुपचाराः प्रकीर्तिताः ।
गन्धः पुष्यं धूपदीपौ निवे पञ्चैते स्युस्तुपचाराः कनिष्ठे ॥

जप्येतषां क्षणानां प्रभेदौ: संकलिल्यन्ते साधकानां हिताय ॥.७ |.

भढनचिकारः] स्तरा पद्मः पदक; । ४५
'“आप्तनमूर्तिमावाद्य मेह+ + + मध्वनि ।
व्याप्यम्यापकमावेन ज्ञात्वा. यजनमारमभेत्‌ ॥
आसनं श दधविवान्तभर्तिः शक्त्यन्तगोचरा ॥
आवाद्यः स. शिवा मुष्टिमूतिमानुषरि स्थित्तः ॥
भपि च, | |
| अनन्तमासनं शक्तिमतिस्तद्वान्विोऽपरे ।
शक्तिमेवासनं केविद्‌ वदन्ति इततुद्धयः ॥"'
श्ति। |
आभार केत्यासनं देक्तायाः स्वासीनास्मिन्‌ पूज्यते देवतेष्ड ।
धातोरासेत्वस्य चेगोयवेशः सिदधस्तस्मादासनं पराक्मशस्तम्‌ ॥ ८॥
ाधषारशक्छि उबोस्नामां न्यसेद्‌ कृमेरिां गतर्‌ ॥ ९. ॥
नन्तमासनीमूतं न्यसेद्‌ नदह्मश्चिडोपरि ।
भनन्त इति सकरषारनहेतुशाक्तिर्िष्णुरेव ।
अथामेवरकषोनिटिश्चानदिक्स्थान्‌ यजचार्विहाकृतीन्‌ भटणदान्‌ ।
कमादिन्दुकादमीरिताडाशिवणान्‌ सतारं दा नामभिः स्वेनेमोन्तैः ॥ ० ॥
तमैवाधमेमङ्गानमवैराम्यं यथाक्रमम्‌ |
इन्दादिदिष्षु पीटस्याप्यनेश्वयै च विन्यसेत्‌ ॥ १ १.॥.
भत्र ङिरणे --
५ चंतुयुगमहापांदं पृथिवीतत्त्वकन्दकभ ।
कलातखान्तनाङं तत्‌ पञ्चाश्चद्धावकण्टकम्‌ ॥
भायात्ततबहद्ब्नन्थ शुद्विान्जशोभितम्‌ ।
विधेश्वरद्लन्छन्नं शक्ति$ेसरसंयुतम्‌ ॥
छिवरकिंयारन्धकर्णिकानीजराजितम्‌ ।
पीठमेवविध करण्यं मातृकाबीजसम्भवम्‌ | "

४

कालेचरेऽपि ~
"पद्ममष्टदलं श्वतं कर्णिका कनकंप्रमा ।
` उथदकीश्सड्ाशं शक्तिचक्रं मनोन्मनीम्‌ ॥
` ऽयोसस्नामां मण्डलानीकं स्वस्वसू्पेणं चिन्तयेत्‌ 1

इति। `

सूयनिम्बं दरम्यापि ब्रक्ना तस्याधिपो भवेद ॥
तथेव सोमनिन्तं. च केसरे विष्णुपारकषम्‌ ।

कर्णिकान्यापि चा्रेयं .मण्डङं रुद्रदैवतम्‌ ॥

पृमिन्याधषटमूर्तीना .वामायाः शक्तयः कमात्‌ । `

जगतमशृद्धिसंसिद्धियोभिः पिष्येच््छिवा्गया ॥
` नवमी तु शिवस्यैव शषकतिदेषी मनोन्मनी 1

` बमा ग्यष्ठा तथा रौद्री. कारा करविकरणी ॥ १२.॥
` बलविकरणी चैवे बलप्रमथिनी ततः।
: सरव॑मूतदमन्याख्या नवमी स्यन्मनोन्भनी ॥ १३ ॥

चेता रका त्वसिता पीतवणो इमामा -कृष्णाञ्जनामा स्याज्जपामा |
उ्योत्ामा वेस्युदितश्याररूपो वामाचा;-स्युः परितो मूषिताङ्गयःः॥ १४॥.

५एकवदना द्विजाः इताज्ञञ्पुटां देबामिघुखा ध्यातम्याः'" ` इति

काठोतरशकायाम्‌ ।

` तारहृद्ीजपूवै तु स्नाव नमोन्तकम्‌ !

शिषासनं तु सङषप्य ध्यात्वा त्वाध्वगं यजेत्‌ ॥ १५ ॥

। भरोषाध्वविर्निमितमित्यन्ये ।

भासनाथिकारः । |

स्वेत. एवीमिपूरणस्यं तत्तस्येहाचनाविषु ।

सादरं सम्मुखीमावं तदाबाहनमिष्यते ॥ १६ ॥ .. ..
पुष्यशज्ञडिमापूयं शिवमू्ति तवः स्मरन्‌ । = `
डिङ्कादौ विन्यसेत्‌ तेन इदाधेन नमोन्तकष्‌ ॥ १७ ॥

भावादषाकिकारः] जसां कथमः कषः । =` ह
एथ््याविशक्तिपर्यनतैत्ततवैमूतिरमवेद्‌ यथा ।

बद्धप्रासना शुद्ध बन्द्रपरमा दोढक्षाग्दोपमेदेशंविम्याङृतिः।

पचमिगर्यमिः पञ्चवक्ता कियेच्छान्वितश्वानशक्तित्रय श्रीक्षणा ॥ १८ ॥

पद्धिवंख्यैु जेः सामयेष्टमदे विज्रती शक्तिशडे च खटाङ्गकम्‌ ।

दहिणेत्यन्यतो नागमक्षल्षजं मरूकोत्यके वीजपूरं तथा ॥ १९ ॥
पम्बसोतःिराः शान्तो द्चदिग्बाहुरीश्वरः ”

इति ब्शम्युः।
भूतिमेव तु साभ्चिन्त्य शिङगे पुष्याज्ञरिं किपेत्‌।
| विधादेहं ततो ध्यायेत्‌ रणपुष्पाज्ञङिः शिवम्‌ ॥ २० ॥
भपिश्र, ` |
निष्य्तये सदेश्ानशरीरस्यानेधातनः ॥ ९१ ॥
शान्त्यतीतकलामूष् सान्तिवक्रसरोरहा +
विचाविक्चाङवक्षोसा परतिष्ठागुद्यमण्डला ॥ २२ ॥
निदतिजानुजङ्काङ्नरियुवनाध्वतनृरुहा । =

बणाष्वमन्त्रधिरा पदमांसिरान्विता ॥ २३ ॥
तत्वाध्वमञ्जश्ुङ्काखिषातुरेषा तनू; शिवा ।

ध्यात्वा विधतनुं स्वेवं तारहन्पूरइदयुतम्‌ ॥ २४ ॥
विधदेहा़ न्यन्तभुक्तवा- मूर्तौ नियोजयेत्‌ ।

जहत्रिश्चत्‌ कङास्त्वन्न विदयादेहे वु विन्यसेत्‌ ॥ २५॥ `
बभा पुरस्तात्‌ तन्न्यासः पूजाविषय इष्यते| |
तस्स्वावाहयेद्‌ देवं विद्यादेहे शिवं विसम्‌ ॥ २६ ॥

भत्र बह्मन्धम्यः -

श््वेपाषिबिनिदैकमस्मिन्‌ परमकारणम्‌ ।
सर्वक्घादिगुणयुकमनादिं परमेश्वरम्‌ ॥

घत्कुवोत्‌ संबिषाभिस्तु निष्कडे सकढात्मानि ।
भावाहनादिभिमेक्स्या प्रासादात्मानमु रन्‌ ॥

। { ;

इति ।

हशानरिबगुददेवपदधतौ | [करिवापाद्‌ |
पुष्पैरश्जकिमापू्य हृदयामेसरं शिवम्‌ ।

` तावदुश्वारयेद्‌ यावत्‌ परा निष्कलगोचरम्‌ ॥

तद्धावभावनाविष्टं परसफुरद्रहिममण्डञे |
बिन्दावभ्युदितं ध्ययिदावाहनविधि प्रति ॥
तस्मादादाय विज्षब्धं; थिरधीः पुरतः स्थिते ।

= देहे रक्षीकृते न्यस्य स्थापयदधृदयेन तम्‌ ॥"'

भावाहनाङ्गमूतानि स्थापनं सन्निधापनम्‌ ।
सन्निरोधागृतीकाराववङ्कण्ठनमेव च ॥ २७ ॥

शिवस्यावाहितस्यास्य विधयादेहेऽतरं सन्ततम्‌ ।

स्थिरीकरणमुदिष्टं स्थापनं मक्तितोऽभैने ॥ २८ ॥

तेन स्वस्वामिसम्बन्धे स्वसामथ्येषदरौनम्‌ । `
यत्‌ सान्निध्यं तदस्येह सवैगस्यापि कीर्त्यते ॥ २९ ॥ |

आसमपतिस्तु पूजायाः सानिध्यं तु शिवस्य यत्‌ ।

स संन्निरोध उदिष्टो विभोरप्यस्य भक्तितः ॥ ३० ॥
जानन्दायतनं तत्त्वे सचिदानन्द विग्रहम्‌ +

तदन्न सकरे व्याप्तं ध्येयं स्यादवकुण्ठनम्‌ ॥ ३१ ॥
अपि भिन्नञखभावानां यदभिन्नं भरयोजनम्‌ ।
लङ्गानामज्गिना सारधमगृतीकरणं हि तत्‌ ॥ ३२ ॥

अवकुण्डनवत्‌ तेजोरुचिराज्गप्रधेनम्‌ ।

तन्महामुद्रया कायै यतस्तद्धि प्ररोचनम्‌ ॥ ३३ ॥
आवाहानाधिकारः।

अर्ध्य तत्‌ त्रिविधं देवं षडङ्काष्टाङ्गमेदतः ।

शाक्तं जाष्टाज्गमध्यै स्यात्‌ + + + + दितं यथा ॥२४॥
गन्धपुष्पाक्षतङ्कुशा दृग च तथोदकम्‌ । `
मोजन्द्व्र्राम्भूक्तं षडज्गा्यमुदाहृतम्‌ ॥ ३५ ॥

पाच्चाद्मनाजिकारः] श्तरार्धे पश्चमः पटः । ४९

कुशाक्षततिखा दवी गन्धः पुष्पं यवास्तथा ।
क्षीरं चाषटाङ्गमध्याम्भः शेवं स्याद्‌ विजयोदितम्‌ ॥ ३६॥
मतङ्गे --
“जलं निस्वफं दवो तिखाः पुष्पाणि तण्डूलाः ।
गव्य दपि च दमोग्रमध्यमष्टङ्गमीरितम्‌ ॥'
गन्धपुष्पाक्षतयवाः कुशदूरवाग्रस्पपाः ।
भपश्चेत्यष्टमिदैव्येः शाक्तमध्यै प्रचक्षते ॥ ३७ ॥
हिरण्यं राजतं तान्नमरामे वाथ दारवम्‌ ।
पात्रं त्रिुडुबेः पूणैमर््ये शखोऽथवा मवेत्‌ ॥ ३८ ॥
यन्त्रिकाधारसंस्थं तदख्धोतमधोमुखम्‌ ।
अ(वा १ वोक्ष्योत्तनयित्वाकिन्‌ कूर्चं शक्ते च विन्यसेत्‌ ॥ ३९॥
आपूर(वि ए मि)न्दोश्च्योतद्विरम्तैः संहितां जपन्‌ ।
खष्टा्गैवौ षडङ्केवौ विन्यस्याङ्गेः शिवं ततः ॥ ४० ॥
मन्त्रसंहितयारूभ्य प्ररोच्यामृतमुद्रया ।
गन्धपुष्पाक्षतेपपैरिष्क्ेण सुरक्षितम्‌ ॥ ४१ ॥
कवचेन सुगुप्तं तत्‌ सवेविन्ननिवारणम्‌ ।
तदद्भिः कुराकूर्चन स्वशिरः पोक्षयेत्‌ ततः ॥ ४२ `
भरत्येकमचैनाद्रभ्यं सुवं च परक्षयेत्‌ कमात्‌ ।
तत्युगु्ं विशोषार्ध्यं यत्‌ पूजायां प्रदीयते ॥ ४२ ॥
केवलाम्भोमिरापूयं गन्धपुष्पाक्षतेरपि ।
शिवाख्लजपित ज्ञेय सामान्याध्यै शिवार्चने ॥ ४४ ॥
अर्घ्यविधिः।

पां सामान्यतो ज्ञेयं दृवोदयामाकपङ्कजेः ।

प्राग्वत्‌ पात्रे समापूयं पार्य दद्यात्‌ ठु पादयोः ॥ ४५ ॥
सजातिफरतक्षोरर्वङ्कं शीतकं जलम्‌ ।
कपूरचन्वनोन्मिशरं ज्ञेयमाचमनीयकम्‌ ॥ ४६ ॥

ष

७५७

दषानशिवगुखदेवपड्धतो | [किवापादुः

पुनराचमनीयेषु शस्तमम्भः सुगन्धि यत्‌ ।

नमः स्वधा तथा स्वाहावषड्जातियुजा इदा ॥ ४७ ॥

अध्यादिकंचतुष्कं तु दथदेवं यथाक्रमम्‌ ।

अघ्येस्य त्रीणि पात्राणि पा्यस्यापि त्रयं वेत्‌ ॥ ४८॥

षडाचमनपात्राणि स्यादप्येकमसम्भवे ।

जष्येमादे। तथा स्नाने पूजन्ते च प्रदीयते ॥ ४९ ॥

आदौ स्नाने विभूषास्ते पां करेषु वै त्रिषु ।

पायान्ते मधुपकान्ते स्नानायन्ताम्बरादिषु ॥ ५० ॥

निवेयान्ते च षटस्वेषु दचयाद्‌।चमनीयकम्‌ ।

गन्धपुष्ादिकं द्रभ्यं दत्वा दत्वा पथक्‌ पृथक्‌ ॥ ५१ ॥

सामान्याचमनं दत्त्वा करवैभ्यं कमे चोत्तरम्‌ ।
पाद्याचमनाधिकारः ।

आत्माश्रयद्रन्यमन्त्रद्याद्ध कृत्वा यथाक्रमम्‌ ॥ ५२॥
यथह सम्यक्‌ परतः पूजापटरु उच्यते ।
सू्यविततश्वरगुखन्‌, संपूञ्यात्मानमेव च ॥ ५३ ॥
गन्धपुष्पादिनाम्यच्ये सङ्कल्प्य शिवासनम्‌ ।

आवाश्योदितमार्गेण लिज्गि तु सकलं शिवम्‌ ॥ ५४ ॥

मूर्धि दृवांक्षतं दच्वा विशेष्य प्रदाय तु|
गुकांस्तोयवञ्ञं च पक्षाल्यसेण वै सकृत्‌ ॥ ५५ ॥
पूरयेद्‌ गाङितिरद्धिगेडड़कांश्वाल्लवधनीम्‌ ।

हृदा वाप्यथ गायच्या गन्धं पुष्यं क्षिपेत्‌ पथ्‌ ॥ ५६ ॥
अध्येनिन्दुं क्षिपेदेषु मूं विन्यस्व तेष्वथ ।

तेजः स्नापयेद्‌ देवमतं धूपितं पुनः ॥ ५७ ॥

श्र बह्मचम्युः-

("वामहस्ते कृत्वा गड्डुकान्‌ रिञ्गमस्तकान्‌ ।

कुुमं पूवेषिन्यस्तं तदर््येणापनीय तु ॥

श्वानाभिकादः] ` शततराधं पञ्चमः पटकः । ५५१

घौतपाणिः स्वमन्त्रेण शङ्खयुद्रापरिष्ठतैः ।
जरेरनुचरुद्धिस्त स्नापयेदीस्चमस्तके ॥
नोपरि आमयेद्धस्तं न समुद्रं बन्धयेदधः ।

| ` भद्धिरुश्वरितामिस्तु पूजाद्रम्यं न सेचयेत्‌ ॥१
इति ।.

छुगन्धतैरेनाभ्यज्य यवमाषादिनर्णकैः ।

बिङूक्षयित्वा केष्णेन प्रक्षाल्य सच्ठिन तु ॥ ५८ ॥
` सम्पूज्य धूपयित्वा तु पिष्टवीपादिविस्तरैः ।

नीराज्य -गीतवाधादिस्वुतिमङ्गरसंयुतम्‌ ॥ ५९ ॥
दुग्षेन दध्ना चाज्येन मधुना चैक्षवेण च ।

प्रत्यकं जलगपुष्पाभ्यां धूपेनान्तरितं क्रमात्‌ ॥ ६० ॥
पश्चगन्यैः समस्तेवौ व्यस्तेस्तमभिषिच्य तु |
पुनर्विरूस्य प्रक्षाल्य गन्धपुष्पाधिवासितैः ॥ ६१ ॥

अश्ुन्यमस्तकं रिङ्गमभिषिच्य विरेषतः ।

कलरौव यथोदिषेः रावा गड्ड़कैरपि ॥ ६२ ॥
ब्रह्मभिः संहितामन्तैः सरुद्रपवमानकैः । `

द्विजाश्चदमिषिभ्चेयुरितरः संहितां जपन्‌ ॥ ६३ ॥

पयोघौ गन्धतोयेन कृत्वा स्नानं सवेदिकम्‌ ।

मानयेत्‌ सितवस्ेण यथा निजेरतां जेत्‌ ॥ ६५ ॥

स्थिररिजि विधिस्त्वेष चरुरिङ्गे च सम्मतः ।

स्नानवेधां तु तत्यीठे चलमाधाय यत्नतः ॥ ६५ ॥

स्नापयित्वा विधानेन पूजापीठे निधाय घु ।

मजेद्‌ यथावद्‌ व्यक्तानां रर्यानां मणिष्वपि ॥ ६६ ॥

लीदीषु भतिमास्वन्ये न नित्यस्नपनं विदुः |

चितरष्वन्यत्र शिद्गे वा स्नपनं नेति चापरे ॥ १७॥

शणिके स्थण्डिले चाभ स्नपनं मानकं स्मृतम्‌ ।
श्नानाधिकारः ।

५६ -इेशानरिवगुदगेवपदडतौ ` [किवाषद्‌ः
ततो. वासांसि श्द्धानि सृक्ष्माण्यमिनवानि ठ ॥६८ ॥
दुकूरपटकापसदेवाङ्गादीनि यानि हि ।
जन्यत्रानुपयुक्तानि विकेदचान्यहतानि च ॥ ६९ ॥
मक्त्या यथोपपन्नानि तैरदेवं परिधापयेत्‌ ।
भूषणानि च हैमानि नानारलोज्ञ्वलानि च ॥ ७०॥
पादाधाकेशयोग्यानि यानि तैस्तं विभूषयेत्‌ ।
मलाभे मानसैवौपि दपणं च प्रदशयत्‌ ॥ ७१ ॥
वखभूषणाधिकारः ।

गन्धस्तु द्विविधः दैवः पश्चाज्गोऽष्टाङ्ग एव च ।
चन्दनागरुकपरङुद्कुमानि हिमाम्भसा ॥ ७२ \
शकष्णपिष्टानि गन्धोऽवं पञ्चाङ्गः समुदाहृतः ।
चन्दनं कुङ्कुमं कुष्टं दर शीतेमथागर्‌ ॥ ७१ ॥
कपूरं हिरिवेरं च गन्धीऽष्टङ्गः पकीरितः।
५चन्दनागरुकपूरकादमीरो शीररोचनाः ।
कुष्ठं हिमजठं चेति गन्धोऽष्टाङ्गः शिवप्रियः ॥
हति बाहुके । |
‹“चन्दनागरुकपरमां सीकुस्कुमरोचनाः ।
. - स्एग्वानराभ्यामष्टङ्गः शाक्तो गन्ध उदाहृतः ॥
इति (च) ।

पुष्पाणि सास्विकानीह शुङ्कव्णानि यानि वै ।॥ ७४ ॥
राजसानि च रक्तानि तामसान्यसितान्यपि ।
` क्षयाम तमोरङोभिश्रं पीतं राजससात्तविकम्‌ ॥ ७५ ॥
सात्िकायेस्तु कुसुमः स्यात्‌ फं सास्विकादिकम्‌ ।
शरेताकं करवीरकै च कमलं धुधूरकारग्वषे
राजार्क च सितामभ्बुजं च तुकसी साचोकसथम्पदेः ।
कर्ह्‌रं बकपाटरे वकुलकं द्वे मद्िके मारुती
पाराशस्थरुपद्मदमेदमनापामागंदृवांद्कुरेः ॥ ७६ ॥

इन्पाधिकारः) उदां पञ्चमः पटक; । | ५३

तद्धदरन्यिामीबहन्मरुवकैः पुलागनागासनै-
नैन्धावतैतमालकुन्जविजयामन्दारकारमीरकैः ।
शस्तान्युत्यलक्णिकारकुसुमेः कादम्बैरवान्यथो
नीरं चोत्यरमित्यमूनि कुपुमान्धुक्तानि शैवान्यलम्‌ ॥ ७७ ॥

सम्भोजोत्पर्बन्धुजीवविजयापुन्नागनागान्यथो
जातीकुन्दकरण्डचम्पकजपायुथीरमापारङेः |
निर्वाशोकहयारिकुञ्जदमनेमैन्दारदूवौदञे-
नन्धाहाप्यपराजितेति कुमान्युकतानि शाक्तान्यलम्‌ ॥ ७८ ॥

निगंन्धानि तथोग्रगन्धकटुकान्यस्५ यदु ्टानि चा-
प्यन्यायोपहतानि वा कृमिनखच्छिन्नानि भिन्नानि वा ।
उणोसूत्रशिरोरुदादुपहतेम्छयत्पुराणानि वा॒ `
कारातीतविरुष्वितानि च तथा पृष्पाण्यथो वजैयेत्‌ ॥ ७९ ॥
शस्ते द्वे तुलसी सिताम्बुजमथो रक्तान्जपालादाके
जातीकुन्जकमाधवीदमनकैः पृन्नागनागासमैः ।
नन्धावतेश्षमीस्थलान्जविजयासन्मलिकाचम्पकै-
बिल्वं चोत्परकेतकानि च नवं कुन्दं तथा पाटलम्‌ ॥ ८० ॥ `

रक्ष्मीदेविसहाः सभृङ्गमुसर्खीभीतेन्द्रवस्स्यः सदा-

मद्रा श्रीपतिरुङ्किता च दश्चमी दूवोथ जम्बृच्छदः ।
कर्हारं करवीरमेकदरकं पद्मं कुशाः कैरवं

रकं चेति विरोमतोऽधिकफरं पुष्पं भवेद्‌ वैष्णवम्‌ ॥ ८१॥
तरेषा चोदितधुष्यजातिषु तथानुक्तानि वर्ज्यानि ता-

ज्यन्योन्यपतिषेषदद्येनमपि स्याद्‌ यत्र चोक्तं बिना ।

भन्यस्मै परिकासितानि च तथा व्यानि तथुक्तितो

यद्‌ यस्यात्र विरोषतस्लु विहितं तरैवतं तोषयेत्‌ ॥ ८२ ॥
धूयौम््योक्जिविधानि चापि इखमानीष्टानि. विननशितुः

शाकान्मप्यथ .लाम्भवानि च तथा स्कन्दाय चण्डादिषु ।

५४ | ईंशानरिवगुर्देबपद्धतौ [किवापाद,
शक्तान्येव मनोजेव्रागिरियुतादुगा्टमातृप्रिया-
ण्यभ्भोजासनदेवराजकमलाः पूर्यास्तथा वैष्णवैः ॥ ८३ ॥ `
नन्धावतैः प्रातरेवापराहे भ्रात्रे वा मालतीमषिकाभिः ।
अहयेवान्जैरुत्यठैः सवेदा वा हैमैः भातः केसरैः पूवैरत्रे ॥ ८४ ॥
ला वैवरण्यात्‌ केसराणां सरोजं बेश्वं पत्रं दामनं च गरिरात्रम्‌ ।
-पूजायोग्यं कर्णिकारं तु पक्षं. न स्याज्नीर्णं मासषट्कं बकाख्यम्‌ ॥८५॥ `

| पुष्पाधिकारः'
धूपद्रग्येषु सर्वेषु श्रेष्ठः कृष्णागरुभवेत्‌ ॥ ८९ ॥
कपूरमधिकेशरष्ठमगरूपदितं तथा ।
गुग्गुटमेहिषाक्षाल्यः शरेष्ठ एव शिवप्रियः ॥ ` ८७ ॥
चन्दनोक्षीरके चेव मध्यमे तु प्रकीर्तिते।

श्रीवाससजौवधमो ततो लक्षा धृतं मधु ॥ ८८॥
सर्वैरेतैः सितोपेतेर्ूप उक्तो दशाङ्गकः ।
निधूमस्फुरदङ्गारे निञ्वाे च निरिन्धने ॥ ८९ ॥
धूपं दद्यादधः किंश्चिद्‌ घण्टां वामेन नादयन्‌ ।
विश्ुद्धसितसूत्रेण वत्य; कापीसजाः श्ुमाः ॥ ९० ॥
दीपार्थं गोधृतं मुख्यं मध्यान्ते तेरमादिि ।
सकपूरदचो दीपः फं दधाच्छताषिकम्‌ ॥ ९१ ॥
दीपः केवलकपूर्‌ः सहक्चगुण उच्यते ।
परभूतसहसम्परीददमभिवी नवाष्टकै; ॥ ९२ ॥

दीपैः प्रतिनवेराराद्‌ आम्यमारात्रिकं भवेत्‌ ।

न दग्धशचेषव्यो तु पुनर्दीपं प्वतेयेत्‌ ॥ ९६॥
नोच््छिष्ठाग्ुचितलयेनोन्यतैरघतादिना ।

धूपदीपारात्रिक्षिधिः।

निलवनेयेचविभिः | उत्तरार्धे पश्चमः पटः । ५५

ब्रीहेः पन्चक्चतं तलं द्विगुणितं ते दवे भकुञ्ञं स्मृतं
ते द्वेऽथ प्रसरस्तथेव कुडवं प्रस्थाधेकं तहूयम्‌ ।

प्रस्थं पत्रमथादकं छिवमथो द्रोणं च खारिः क्रमात्‌
खारीणां त्रितयं हि भार उदितो मानं यथाशाक्षतः ॥ ९४ ॥
नित्यं नैमित्तिकं चेति नेवेधं द्विविधं मतम्‌ ॥ ९५ ॥
त्चोत्तमोत्तमाद्यं तु नवभेदेन वक्ष्यते ।
तत्र नित्यविधरषटद्रोणशाकिजतण्डुरैः ॥ ९९ ॥
साधेरात्रचतुष्कारपूजायां विनिवेदयेत्‌ ।
पायसं कृसरं गौर्मनं तच्च चतुर्धेधम्‌ ॥ ९७ ॥
यथोचितोपदंशाज्यदध्यपूपरसोत्तरम्‌ ।
सगीतनृच वादित्रं समूतबल्िमङ्गलम्‌ ॥ ९८ ॥
तत्र पश्चदातं वीपास्त्ववं स्यादुत्तमोत्तमम्‌ ।
षद्भिरेणिश्वतुष्कारमभ्यच्यं विनिवेदयेत्‌ ॥ ९९ ॥
शतद्वयं तथा दीपाः स्यर्ग तबङिनेनैः ।
कुयीत्‌ पूवी नु्ारेण तत्‌ स्यादुत्तममध्यमम्‌ | १०० ॥
पञ्चद्रोणिश्वतुष्कारुं निवेधं पूजनं तथा | |
अष्टोत्तरशतं दीपा शतवादयबलिक्रियाः ॥ २०१ ॥
मभिफायै च कुर्वीत स्यदेवं तूतमाधमम्‌ ।
सचतुर्रोणनेवें चतुष्कारोचिताचंनम्‌ ॥ १०२ ॥
गीताघं बङिहिमी च प्रदीपाः स्युश्च सप्ततिः |
मध्यमोत्तममेवं स्यान्मध्यमध्यमथोच्यते ॥ १०३ ॥
तण्डङैरर्षमारिस्तु नैवेचं च।चनान्वितम्‌ ।
मध्या एव होमः स्याद्‌ द्विकारं मतैनादिकम्‌ ॥ १.०५ ॥
चत्वारिंशत्‌ प्रदीपाः स्युमेध्यमध्ये बलिस्तथा ।
खारितण्डुलनेवेद्यं चतुष्काला चैना बाः ॥ १०५॥
होमो वादश दीपाः स्वर्गी ताध मध्यमाधमे |

५६ रेशागशिवगुरुदेवपडतौ (निवापाद्ः
सायंभातस्तरादकाम्यां शिवं तन्मध्य स्यादहि वेदमदीषाः। `
रत्रावषटौ स्यक्ञिकाराचनं यत्‌ पश्चातोचेः स्यात्‌ कनिष्ोत्माख्यम्‌ ॥ १०६॥
भातः पात्रे सायमप्यत्र पात्रं स्यान्मध्यहि त्ाढकं चाह दीपौ ।
चत्वारो वै रात्रिदीपाक्जिकारं पूजेत्युक्तं मध्यमं यत्‌ कनिष्ठे ॥ १०७ ॥
सायम्प्रातः भतिप्र्द्वयनैवे्मचैनम्‌ ॥ १०८ ॥
दीपोऽदि निशि दीपावि्युक्तं स्यादधमाधमम्‌ ।
नित्यनेवेद्यप्रकरणम्‌।

अष्टद्ोणं समारभ्य यावद्‌ द्वादशचभारकम्‌ ॥ १०९ ॥

नैमित्तिकं स्यान्ेवेदं नवधात्रापि पूर्ववत्‌ ।

उत्तमोत्तमपूवै तु पजां चेव समूहयेत्‌ ॥ ११० ॥

स्यात्‌ काम्यमपि नैवे यावद्वा प्रार्थिते भवेत्‌ ।

न कालनियमस्तत्र साङ्गं पूजा प्रदास्यते ॥ १११ ॥
जैमित्तिककाम्यकविधिः।

क्षीरं त्रिभागं भागस्तु तण्डखः पायसस्य तु ।
भिन्रसुदधेः समं तण्डुकाः स्युः समास्तस्य चार्धं धृतं स्याद्‌ धरतार्ष गुलम्‌ ,
तण्डूरेभ्यस्तथा गोपयः षड्गुणं स्याद्‌ शुखान्नं तु तचुक्तरम्भाफलम्‌ ॥११२॥
धीतदन्ता द्विना; जातश्ङ्काम्बरा वसलपूताम्भसा मोनिनस्तण्डुरान्‌ ।
क्षाख्येयुस्तथा स्वरं हदा जवाख्येयुस्तथा्चिं धवित्रादिना ॥ ११३॥
ध्यात्वा चुं शक्तिमभ्नि च रृदरं वहर्वीजात्‌ तारकाद्‌ वामिपूज्य ।
तस्सिन्नममो तद्धविः साधयेयुरोडारायेनाभिधायादरेयुः ॥ ११४॥
बृहत्यः कदल्यस्तथा क्ण्डहाल्यः (¢) सकूरमाण्डमुवोरुकं ककंटी च ।
तथा कारवल्ल्याभके शर्गिवेरं ब्हन्युद्रमुद्वास्तथा नाक्किरम्‌ ॥ ११५ ॥
तथा माषशिम्न्याढकीमातुटुङ्गाः कुस्थाश्च शस्तोपदंशाः सुराणाम्‌ ।
कदल्यादिपंकेः सितान्योषरणेयुतः स्याद्‌ यवानीदधिकाथसुपः ॥११६॥
तथा मोदकंशवोपदंशांश कुयोद्‌ धृतव्योषलोणेयैवानीष्टपिषैः ।
ततः `पात्रवग बहिः शोषयित्वा सशङ्कध्वनिच्छतमुत्थापयेष ॥.११५ ॥

वदथा दमदेन पूजाभेदाभ] श्तरा्ं शमः परडः। | ५७
हिरण्याय (भा? म) त्रं इदा धौतमाद्धिः कदल्यादिपक्रणि वात्राभेषायं ।
हविस्तत्र दस्वोपदंशादियुक्तं कवद्यादिषकषेः फरे्मोवकैश्च ॥ ११८ ॥
विताकषद्रदध्युसरे तत्र गव्यं धृतं नूतनं षोडशद्वद्रकांशम्‌ ।
निवेधात्‌ प्रदेयं ठ पुष्पाचितेऽस्मिस्ततो धेनुमुद्रामतैः छावयित्वा ॥ ११९ "।
सम्परो्य मूलमन्त्रेण द्वा १ स्वा)म्मोऽगिप्रियन्तकमू ॥१२०॥
सपुष्यदक्षिणकरो हविः स्पृष्ट निवेदयेत्‌ ।
ध्यायेत्‌ तन्मनसा दिव्यमन्ञावं दतिकारणम्‌ ॥ १२१ ॥
पानीयं च निवेद्यस्मै हृधं शीतं पुगन्धि च |
बहिरिगत्य तच्छेषमन्ने हत्वानकेऽपि च ॥ १२९ ॥
मूढाङ्गादिविषानेन तत्तन्मन्त्रेण साषकः।
श्रोदितबकि दत्वा विं भक्तया विसजेयेत्‌ ॥ १९३ ॥
्रहक्षिणनमस्कारस्तुतिमिस्तं पर(दाप ! सादयेत्‌ ।
प्रक्षाल्य चरणो सम्यगाचान्तोऽन्तः विदय तु ॥ १२४ ॥
सुतप्तं शडर स्मृत्वा दद्यादाचमनीयकम्‌ ।
तो उव्रकपूरतदोलक्रयुकान्वितम्‌ ॥ १२५ ॥

निवेदये ताम्बूलं गन्धपुष्या्चितं ततः ।

पूजयित्वा नमस्छृत्य जपेन्मूकं तु शक्तितः ॥ १२६ ॥

मभवान्नं तु होमाय पात्रे संस्थाप्य रक्षितम्‌ ।

सुवृ त्वथ देवेशे बहिका्ये नियोजयेत्‌ ॥ १२७॥
नैवे्याधिकारः।

अङ्गानि चैव परिवारगणांश्च + + पश्चोपचारविषिना। तु यथोपपत््या।
्पूजयेदनुपप्ञमिहारचने यत्‌ तत्‌ कश्पयेत्‌ तु मनसैव समाहितास्मा ॥
त्रोपचारमेदेन पूजामेवांस्तथापरे ।
बद्न्ति तांश्च बक्ष्यामः किञ्चद्धेदात्‌ परोदितात्‌ ॥ १२९ ॥

५५४

ईंशानकिवगुरवेवपद्धतौ [किवार
बशोपचाराः कथिता निवेयान्ते तु पजने ।
होमान्तको तु कथिता इुपचारास्तु षाडेश ॥ १३१० ॥
बल्यन्ते चापि ते स्याताः पम्चर्विशतिसङ्खयया ।
गृ्तान्ते वापि षटत्रिशषदुपचारः प्रकीर्तिताः ॥ १३१ ॥
उत्तमो्तमपूजायामुत्तमे वा भवन्त्युत ।
आसनावाहनाध्यांणि पायमाचमनीयकम्‌ ॥ १३२ ॥
साङ्गं जञानं तथा दज्ञमुपवीतं च भूषणम्‌ ।
गन्धपुष्पे च मालाश्च धूपो दीपश्च दपेणम्‌ ॥ १३३ ॥
नीराजनं च नैवेधमभ्निकार्यं प्रदक्षिणम्‌ ।
नमस्कारः स्तुतिवाद्यगति नित्यबाहिस्तथा ॥. ११४ ॥
पूजासमपेणं चेति पश्चर्विशति चोदिताः ।
अथासनादयः पञ्च पञ्चंगम्यामिषेचनम्‌ ॥ १६५ ॥
पम्चामुताभिषेकश्च छानं राजोपचारतः ।
बल्ञोपवीतामरणं गन्धपुष्पस्षगष्तम्‌ ॥ १३६ ॥
धूपदीपौ च भकुरं नरिजनविषिस्तवः ।
नैवेदं चाथ ताम्बूलं 'वियापीटाचेनं ततरः ॥ १६७ ॥
भग्निका्यं यथावच पादुके चामरेऽपि च |
छत्र च नित्ययात्रा च बर्दिनं पवित्रकम्‌ ॥ १३८ ॥

प्रदक्षिणनमस्कारस्तोत्राण्यातोद्यमेव च ।

गीतं नृत्तं च पृजादेः समपेणमतः परम्‌ ॥ १६९ ॥
षटत्रिशदुपचाराः स्युरेव तन्त्रोदिताः मात्‌ ॥
हति निगदितमागास्तुपचाराः प्रदिष्टाः
परथगिह परिपव्या ्ैवतन्तेषु इष्टाः ।
वजनविधिषु शम्मार्वेदितग्या यथावत्‌ `
स्वभिमतफकतिद्धिः स्याद्‌ यथा मकिमाजाम्‌ ॥ १४०३॥

इति भीमदीशानशिवगुद्देवपद्धतौ सिद्धान्वश,रे उपरिभाषे
` कियापादे उपवारपटलः पशमः।

अय षषः पटः ।
शदेः दरूभिः स्यात्‌ क्रियायाः भ्रतिदर्न्त्रा मुद्राः कुण्डवन्मण्डलानि ।
्भ्यानाधिः साधकश्चेति सम्यग्‌ वक्यन्ते तान्यत्र तन्त्रोदितानि ॥ १ ॥
भत्र भतङ्गे--
"मुद्रामण्डलमन्ताश्च कषत्रदरव्याणि साधकाः ।
गुंहणा + > + + नि यथावत्‌ तन्निबोधत ॥१
एति । वद्‌ बभा
` मननत्राणघर्मितवं वाचके दैवतस्य तु ।
यत्र तन्मन्तरसंजञे स्याद्‌धस्वदीषौदिलक्षणेः ॥ २ ॥
मनेनात्‌ सर्थेभूतानां त्राणात्‌ संसारसागरात्‌ ।
. मन्त्ररूपा हि तच्छक्तिमेननत्राणधर्मिणी ॥ २ ॥
ल्लत्रये -
५“ निीवकल्यातमफ त्क्ष यज्नित्यानन्दविग्रहम्‌ ।
शिवतत्त्वं हि तन्नित्यं निमेल भ्यापि चिद्‌घनम्‌ ॥
शिवादभिन्ना वच्छक्तिर्नित्या तद्त्‌ सुनिभला ।
` जितिः स्वतन्त्रा विश्वस्य सिद्धिदेतुर्दिं सा मता॥
कृत्ये पन्चविधं तस्य शिवस्य करुणानिषेः।
पष्टिः स्थितिश्च संहरस्तिरोमावोऽप्यनुग्रहः ॥
सिष्येच्छक्त्यान ये? या) स्वेच्छाक्रेयाञ्चानारूबभेदया ।
सा ` शक्तिर्बिन्दुतामेति परापरविभागतः ॥
तक्माश्च नादो धमवन्मूरनीजं शिवारमकम्‌ ।
तबाहि--
नाद्राख्यं यत्‌ षरं बीजं स्ेभूतेष्ववस्थितम्‌ ॥
` भुकिदं परभं दिव्यं सवोपिद्धिपदायकम्‌ ।
सान्तं स्वेगतं शल्यं मत्राद्राद्चकतितम्‌ ॥

६ रंशागलिकगुरदेवपदतौ { किवावा्दः

हृस्वा ब्रह्म समाख्याता दी्षा शङ्ञानि बण्डुख। ।

अनुस्वारो भवेन्नेत्रं सर्वेषां चोपरि स्थितः ॥
षष ्रयोदशान्तं च प्चमे विनियोजयेत्‌ ।
शिवं तै तु विजानीयाम्मन्त्रमूर्विं सदाशिवम्‌ ॥१

इति । कगेत्तरे -

५“मूङमन्त्रो विनिदिषठा ब्रह्मभिः स्वाज्गसयुतः ।
धकारश्चाप्युकारोऽथ मकारो बिन्दुनादबान्‌ ॥
ताराख्यः प्रणवो देष शब्दन्रह्मात्मको मतः|
शहमनिन्दनादाद्यं वामभवं बीजमीरितम्‌ ॥
विश्ववेग्मूतिदं तत तु बागीश्वयीस्तनुमेवेव्‌ ।
शक्तिबीजे तथो तारो वागभवे च ततः परम्‌ ॥
पस्चादाद्वणस्पा या मातृका परमेश्वरी ।
भवगौऽस्या भुल साङ्गं कचव्गो युजद्वयम्‌ ॥
तवग तथा पादौ पाश्चयुग्मं पफोबमो।
एषे नकारो नाभिस्तु मकारो ईन्मकारकम्‌ ॥

त्वगसष्मांसभदोखिमज्जाशु्षानि यादयः ।
धातवः सष्ठ वणौः स्युहैकारः प्राण इष्यते ॥

सूरत; क्षकारः सक्रोषो विश्वलोकमयी तनुः ।

व्पि्ैदादीन्यङ्गानि रिद्यन्तेऽतर यथाक्रमम्‌ ॥
हृदयं षष्ठवगान्त्यं निन्दुमद्वीप्सितं भवेत्‌ ।
परथमप्रथमं बिन्दुयुक्तं तद्भच्छिरः स्मृतम्‌ ॥
प्रथमस्य द्वितीयं तु सानुस्वारं शिखा तथा ।
वीप्तितः कचशब्दस्तु तथैव कवचं स्पृतगर ॥
तृतीयं च चतुथं च भरथमस्य त्रिनेत्रकम्‌ ।
बर्गान्त्यं सविसर्गं तु बीप्सितं त्वक्ञयुच्यते ॥

गन्वनकररचकूद्न्यासादि) इतरां वः परः | ६१

तारपराणान्वितं शु्धमौकारस्वरमण्डितम्‌ ।

षण्णां च मातकाङ्गानामादौ संयोजयेत्‌ कमात्‌ ॥

नमः स्वाहा वषद्‌ चाथ हुं वौषट्‌ फट्‌ च जातयः ।

चतुथ्येन्ताङ्गमन्त्राणामन्ते योज्या यथाक्रमम्‌ ॥
मद्राक्ष(१)स्फरिकाक्षसुत्रकलशांश्चानिभ्रती पुस्तकं

हस्तेदेक्रिणपूरवकेल्चिनयना शुङ्खलगकिपना ।
कुन्वाभाक्षरविग्रह। चङिकरामौिः प्रसन्नाना

ध्येया स्याद्धिपिदेवताम्बुजगता (सुपताभि ? मुक्ताभ)रारद्कता ॥

पम्चाशद्रणेमूर्ति तमेवं ध्वात्वा स्वविग्रहे ।

तद्ृणौन्‌ क्रमशो न्यस्य जपम्‌ मन्त्रान्‌ स साधयेत्‌ ॥

केशान्ते मुखवृतेऽक्ष्णोः भोत्रयोप्रौणयोरपि ।

गण्डयोरोष्ठयोदैन्तपङ्क्तयोमूधाश्ययोः स्वरान्‌ ॥

कवर्गं दक्षिणे हस्ते चवगमितररे भुजे ।

टतवगों तथा पद्यां पफौ पाश्वद्ये न्यसेत्‌ ॥

पृष्ठे नाभौ च हृदये न्यसेद्‌ बभमसंश्गितान्‌ ।

त्वगसुब्यांसमेदोखिमस्जाश्चायुपडजे ॥

हतस्य तत्रगान्‌ यादीनष्टाणोनात्मनि न्यसेत्‌ ।

क्षकारं कणिकायां तु स्वगं संसरन्‌ न्यसेत्‌ ॥

मातृकान्यासः।

प्वानां बरह्मणां चापि लरूपन्यास इष्यते ।
सथोजातादिकानि स्युतरक्षण्युद्धानुजप्ययोः (१)॥ ४ ॥
तान्येवेश्ा(नादि ! न)पूवाणि न्यासपूजादिकेषु वै ।

, गोक्षीरषवलरं संध वामदेवं जपाहणम्‌ ॥ ५ ॥
नाङाज्ञनामं चाधोरं पुरषं वुःङ्कुमप्रमम्‌ । |
छद्धस्टिकसहाशमीश्चानाख्यं मुखं विभोः ॥ ६ ॥

९९;

दशानतिषगुरदेषपड्धलौ [किथाकाद्‌ः
वकं वणौस्तु तन्मन्त्रः ककास्तन्मूतेयीऽपि च |
भप्थक््‌ च प्रथक्‌ चेव ज्ञातव्यस्तत्र तत्र हि ॥ ७ ॥
सथोजातं तु वारुण्यां वामदेवं तथोत्तरे ।
अघोरं दक्षिणमुखं प्राचि त्पुरुषाहयम्‌ ॥ ८.॥
शंशानमूष्वैवक्रं स्याद्‌ जह्माणीमानि पञ्च हि ।
हइखस्वरान्‌ बिन्दुयुताप्तारायान्‌ ब्रह्मणां क्रमात्‌ ॥ ९ ॥

संयोज्यादो चतुरयन्तं नमोन्तं च पृथक्‌ पथक्‌ ।

बरह्मणीमानि पञ्च स्युः सामान्यान्यचेनादिषु ॥ १०॥
दीक्षितानां तु सर्वेषां पाठ्धान्येवाविशेषतः |

अथ बेदागमोक्तानि पञ्च ब्रह्माणि पश्च दहि॥ ११॥
तानि द्विजातिपाल्यानि न खरद्धिद्रादिभिः कचित्‌ ।
तान्युदूभियन्ते सावित्री गायत्री शेवसम्मता ॥ १२ ॥
तद्वत्‌ पाश्ुपताज्ञं च व्योमव्यापि च मन्त्रराद्‌ ।

तारं च शुङ्कधोकारो जातं षष्ठा्यमभ्ियुक्‌ ॥ १६ ॥
षष्ठा धामिचेत्थादौ नववणौन्‌ समुद्धरेत्‌ ।

सथोजातं चतुथ्ये्तं द्वाद शस्वरकं जलम्‌ ॥ १४ ॥
नतिं भवेति द्विगुणमनात्यन्ते भवे प्रदम्‌ ।

भजस्वेति च मां चोक्सवा चतुथ्य॑न्तं भवोद्भवम्‌ ॥ १५ ॥
नमश्च सथ्यस्त्वेकोनचत्वारिशद्धिरक्षरैः ।

प्रणवो वामदेवश्च चतुथ्यन्तो नमोन्वितः ॥ १६ ॥
उ्येष्ठश्च रुद्रः कालोऽपि त्रयस्तावन्नमोन्तकाः ।

एक्‌ कारबलान्ते स्थात्‌ पदं विकरनाय तु ॥ १७ ॥

बरप्रमथनाय स्यात्‌ सवंभूतपदं ततः । |
द्मनश्च -चतुथ्येन्तः तेद्धिमक्त्या मनोन्मनः ॥ १८ ॥
नमोन्तो नवमिस्तरिः पम्चसप्ततिवणैकेः ।

वामदेबस्म मन्त्रोऽयं नवशक्सयुपद्रहितः ॥ १९ ॥

तारं वमदिकं चोक्त्वा षोरेभ्योऽथेति .चोदस्त ॥
भथमुक्ते.पूनभ्चैतत्‌ परं भोस्छ्ं ततः ॥. २० ॥
तारेभ्यश््यक्षरादृष्वं चराब्द सर्वतःपदम्‌. |

दर्वसर्वभ्य इत्युक्त्वा नमस्तेति पदद्भयम्‌ ॥ २१ ॥
अस्तु सुढरपनान्ते दु ख्फेम्क इति चोद्धरेत्‌ ।
भषोरमसर एष स्पादुक्तः षटूर्िंशदक्षरैः ॥ २२ ॥
त्रं तदिति चोद्धृत्य ृङ्षायपदं ततः ।

विदयत्यणद्धयं हे च महदेवाय चोद्धरेतः ॥ २३ ॥
पर्चमस्य चतुथं स्याचतुथेस्वरमूषितम्‌ ।
महितनश्चतुबैणोम्‌ रुद्रःमेत्यक्षरत्रयम्‌ ॥ २४ ॥
चोदंयादिति- मन्त्रोऽ पञ्नविंशतिवर्ण॑कः !

भवेत्‌ ततपुरुषस्यापि मन्त्रोऽथश्ान उच्यते # २५ ॥
तारं. स्वरं चतुथं च सप्तमात्‌ पल्चमादपि ॥.

पञ्चमे दीषेसगान्ते चोदृपृत्याणंचतुष्टयम्‌ ॥ २१ ॥
सेशब्द च वि्यानामीश्वरश्वक्षराणि षट्‌ ।

सवैवर्णो च भूतानां ज्र्माधिपतिरित्यपि ॥ २७ ॥

शृष्ठयन्तं ब्रह्मशब्द च परोक्ताऽथाधिपतिस्त्विति ।

ब्रह्मा चिवश्चतुबेणान्‌ मेअस्त्वितयक्षरत्रयम्‌ ॥ २८ ॥
सदाशिवं च तारान्तः स्याचत्वारिंखदक्षर; । |
प्रोक्ते दीशानमन्तोऽयं जद्याणीमानि पञ्च हि ॥ २९ ॥
अष्टो त्रयोदचयाष्टौ च चतलः पञ्च एव च ।

कुरोः सद्यादिकानां स्युरष्ट त्रिश्चद्‌ यथाक्रमम्‌ ॥ ३० ॥
बरह्ममज्गया न्यसेद्‌ देहे पञ्च वक्रेषु च न्यसेत्‌ ।
बक्रमज्गया .कलन्यासं कुयोत्‌ स्थनेष्वनुक्रमात्‌ ॥ ३१ ॥
शश्ि्मौ चङ्गदामिषटं मरीची ज्वाणिनीं तभा। ` `
ईशानस्य कलाः पञ्च न्यसेत्‌ तत्पदपश्चद्धेः ॥ ३२ ॥
शान्ति विचां प्रतिष्ठां च निवृरिं च स्वकैः पदैः |

सह तद्पुरुषस्येताश्चतलो विन्यसेत्‌ कमात्‌ ॥ ३३ ॥

&* दंशानशिव्पेषपडतौ ` [किवापादः
तामसी च तथा मोहां क्षपां निष्ठाहयासपि ।. `
सृस्युं मायां भयां चेव जरां चाषोरजाः कराः ॥ ३४ ॥
शजसीं चेव रक्षां च रति चाप्यथ पाठिनीम्‌ ।
सञ्जमन्या क्रियां तद्रद्‌ बुद्धि छाबाहयामपि ॥ ३५.॥
धात्रीं च जामणीं चैव मोहिनी चाभयं न्यसेत्‌ ।
वेः पदैवामदेवस्य कला देतालयोदश ॥ ३६ ॥
सिद्धि चर्द्धं धुरि रक्ष्मीं मेधां कान्ति स्वां स्थितिम्‌ ।
सधोजातकढा श्चेतास्ततयदे्विन्यसेत्‌ करमाव्‌ ॥ ३७ ॥
नवाष्टादिजगत्यणैः शयेदाक्षैरपि । |
कमादीश्ञानमन्त्रस्य कराः पञ्च न्यसेद्‌ बुधः ॥-३८ ॥
नवाष्टवेदवेदार्णेः कखस्ततपुरुषस्य च । |
शरथाणाधिगायत्ररराग्निशारसायकेः ॥ १९ ॥
सवा्षरविन्यसेद्‌ विदधानधोरस्य कलाष्टकम्‌ ।
उष्यपराग्दक्षिणोदीच्यपाश्चिमारास्थमूषेयु ॥ ४० ॥
ईे्ानस्य कलाः पश्च नमोन्तं विन्यसेत्‌. एक्‌ ।
उध्वांस्ये शान्त्यतीतास्यां प्रणवेन कटां न्यसेत्‌ ॥ ४१ ॥
ततः प्रा + + + + + + + + + + षौ्पीः।

कला विन्यसेदिति यावत्‌ । ।
अघोरस्याथ हृदये कण्ठे चेवांसयोः क्रमात्‌ ॥ ४२ ॥
नाभौ च जठरे. षष्ठे तथोरसि कशां न्यसेत्‌।
गुद्योपरिष्टाद्‌ गुद्धे चापरो जान्बोश्च जहयोः ॥ ४३ ॥
स्फिजोः कव्यां पाश्चयोश्च वामदेवकलां न्यसेत्‌।
पादयोश्च तथा पाण्योनौसिकायां च मूषंनि ॥ ४४॥
बाहो विन्धसेदष्टौ सदथ्योजातकलाः. क्रमात्‌ ।
भेशोवादिषु यमम प दक्षिणतो न्यसेत्‌ ॥ ४५ ॥

मन्कोडाराधिकादः] उरा ष्ठः पदकः । ६५

वामे पश्चात्‌ क्रमोऽयं स्यात्‌ सवैत्र स्वखमुद्रया ।
सामान्येन षडङ्गानि वक्ष्यन्ते बक्षणां कमात्‌ ॥ ४६ ॥

भोक्त प्रयोगमञ्जयी पौष्करे च निबन्धने ।
- शरताराविस्ेजशब्दः स्यात्‌ सचतुर्थिकः ॥ ४५७ ॥

नमोन्तं हदयं पोक्तमथ वर्यादिमुदधरेत्‌ । `

वष्ठान्तं सप्तमोपेतं पञ्चमाधं दशान्तयुक्‌ ॥ ४८॥
तेजोमाछिनिशब्दश्च वृतया त्रहमशब्दयुक्‌ ।
शिरश्चतुथ्यां स्वाहान्तः शिवो मन्त्र उदाहृतः ॥ ४९ ॥
तू्तीयस्य तृतीयार्णं सजलं त्वथ सप्तमात्‌ ।

` तृतीयं तत्स्वरोपेतं तकारं शिखिशब्दयुक्‌ ॥ ५० ॥
शिखे चानादिबोधोऽयं जातियुक्तं चिखां तथा । `

वज्िणे च समुद्धृत्य वजञराब्दं धराय च ॥.५१.॥
स्वतन्त्रं च चतुध्येन्ते कवचाय च जातियुक्‌ ।
अष्टमां तृतीयाय" चतुर्थे चाष्टमस्य च ॥ ५९ ॥
तरयोदशचान्तयुक्तानि बिन्दुमन््युद्धरेत्‌ कमात्‌ ।
अद्पतशक्तयेशाब्दे नेत्रत्रयपदे तथा ॥ ५२ ॥

` चतुथ्येन्तं समुदृशृत्य नेत्रं स्याज्जातियोजितम्‌ ।

अथ पाडपताच्र तु यत्‌ पञ्चाणं तदुद्धरेत्‌ ॥ ५४ ॥
भनन्तश्चक्तये चोक्त्वा स्यादज्ञं तत्‌ स्वजातियुक्‌

शिव पव विसगोन्तः शिवानलं परिकीरसितम्‌ ॥ ५५ ॥
ब्ठषरीद्धितीयं तु चतुषीघाधेमात्रयुक्‌ ।

प्रथमात्‌ पञ्चमादाचौ संयोज्यैव द्विवणेकम्‌ ॥ ५९ ॥

अज्ञं पाशुपतं त्वेतत्‌ समस्तदुरितापहम्‌ ।

भस्यादौ सरिवाकलं तु शिखाबीञे नियोजयेत्‌ ॥ ५७ #
सवेविन्नदरं दिभ्बं मुक्तिदं स्याज्जपादिभिः।
भद्माच्ं मूमियुक्तं तृतीयस्वरबिन्दुमत्‌ ॥ ५८ ॥

१.९

8

भभम बीजयुदिष्ठं षष्ठां स्याद्‌ ` द्वितीयकम्‌ ।

तृतीयमष्टमाचं तुः पन््मखरसंयुत्तम्‌ ॥ ५९ ॥
बमो चेति पन्चार्णमन्ञं पाड्ुपतं स्मृतम्‌।

एवं -पाश्युपताखं स्यादधोराल्ञमपोच्यते ॥ &०.॥
षष्ठां साभिञुखुत्य स्फुर्चग्दं च वीप्सितम्‌ ।
द्वितीयस्य चतुथे च द्वादशान्तस्वरान्वितम्‌॥ ६१ ॥
अर्चि पुनश्च तावुक्त्वा पञ्वमाधमथानकम्‌ ।
तनुरूपपदं चोक्त्वा चरयुग्मं समुद्धरेत्‌ ॥ ६२ ॥
प्रचरेति द्विरुचाये कद्न्द्रं वमद्वयम्‌ ।

वी्तितं घातयपदे वमोखेऽमिप्रियां तथां ॥ ६३ ॥

तारादिकमधोरां द्विचत्वारिंशदक्षरम्‌ ।
रसुवेददशकैैघुनागिश्च सम्मितः ॥ ६४ ॥
साक्षरैजातिसंयुक्तेरखान्ताङ्गानि तानि षट्‌ ।

तृतीयस्य तृतीय तु पश्चमस्वरदण्डयुक्‌ ॥ ६५ ॥
शुङ्कभेव विसगौन्तमक्षरद्यमुचवरेत्‌ ।
प्ुतान्ततारा्यमिद्‌ं मृद्युञ्ञयामिति स्मृतम्‌ ॥ ६६ ॥
शुङ्कपद्मयु(ता ? गन्तःस्थचन्द्रमण्डरसम्पुटे ।
अमसृतासारविष्यन्दि ध्यात्वा मृत्युरुजापहम्‌ ॥ ६७ ॥
जिन्दुनादान्वितः प्राणः शुकं सर्गी च पाण्डरम्‌ ।
ध्यायेद्शदयपद्मस्थं चिन्मन्त्रोऽयं शिवात्मकः ॥ ६८.॥
प्रणवश्यैव तच्छब्दो महेश्चायपदं ततः ।

विद्मश्चन्दस्य हे चान्ते वाग्विदयुद्धाय धीमहि ॥ ६९ ॥
तनःपदान्ते शद्रः स्यात्‌ भरकारान्ते तु चोदयात्‌ । `
इत्युक्ता शिबगायत्री दैवी साकि््रथोच्प्रते ॥ ७०.॥

श्रयोदंश्षस्वरां तुः जं वायुसमन्बितम्‌ ।

बष्टान्तं चोद्धरेदस्य पदस्यादौ च कारकम्‌ ॥ ७१ ॥

अन्कोदधारौषिकारः) ऽतर बष्ठः पटकः । ६७
भ्योमशब्दं चतुथ्यन्तं विद्मशब्दं च हेयुतम्‌ ।
शङ ष्ठस्वरयुतमन्त्यं षष्ठान्तसयुतम्‌ ॥ ७२ ॥
भूस्मशब्दं चतुथ्यन्ते धीमहीत्यादिकं तथा ।
प्राखत्‌ समुद्धृत्य भवेत्‌ सावित्री शिवसं्तिता ॥ ७३ ॥
द्वितीयस्य वतीयं तु निन्दुनादसमन्वितम्‌ ।
गणेशबीजं विकेयं स्वरदीर्थिवाङ्गकल्पना ॥ ७४ ॥
तारादिकं द्वितीयस्य त्रतीयं कणैबिन्दुयुक्‌ |
गुरुभ्योऽन्ते नमश्चोक्तो मन्त्रोऽयं गुरुपूजने ॥ ७५ ॥
-तारान्ते स्याद्‌ वचच्छन्दो(१) भुवोऽन्ते च नतिभवेत्‌ !
स्कन्दस्य सप्तवर्णोऽये मन्त्रः सर्वाभसाधकः ॥ ७६ ॥
पुरस्तापकं न्योमदीषाभिनिन्दुुते शक्तिबीजं च शङ्कं ससर्ग्‌ |
मुद्धृत्य सूयय नत्यन्तमुक्त्वा मवेन्मूखमन्तरसतु सौरो नवार्ैः ॥ ७७ ॥
ओं जद्मतेजो ज्व उवरु हृदयाय नमः। ओं अम्‌ विष्णुतेजः प्रञ्व
पञ्चके. अक्रोयं शिरसे स्वाह। । ओं अं रुद्रतेजो ज्वर मृङधवः स्वरो जा-
शिनि शिलायै वषट्‌ । ओं अं महेश्वरतेजः शयुठिनि कवचाय हुम्‌ | नौ
सत्यसदारिवतेज्ः कपर्दिनि कपर्दिनि यज्ञाय एट्‌ । जँ भं हं शिवतेजः
शक्ते नेत्रत्रयाय वौषट्‌ ।
अङ्गानीमानि सूयैस्य स्वालञशयदधे करट्रये ।
उ्येष्ठा्ङ्कारिषु न्यस्य क्रमादसं तख्द्भये ॥ ७८ ॥
शीषास्यहदुपस्थेषु पदयोरदिश्चु च क्रमात्‌ ।
तान्यज्गान्येव विन्यस्य हृदयादिषु च क्रमात्‌ ॥ ७९ ॥
पूजाजपादिकं कुयात्‌ सिद्धिमिष्टां स विन्दति ।
तारं सान्तं निन्दुयुतं कान्तं बिन्दुसमन्वितम्‌ ॥ ८० ॥
द्वितीयस्य द्वितीयं च षोत्कयेति समुद्धरेत्‌ ।
प्रयोजनतिरकतंज्ञो मन्त्रोऽयं मास्करस्य निर्दिष्टः ॥ ८१॥
पूञ्योऽनेनापि रथिः शेवैरिष्टाथैसिद्धये नित्यम्‌ ।
मन्तरं भ्योमन्यापिसंजञं तु वक्ष्ये व्क्तप्वेकाचीतितस्यैः पदैः ।
बणोनां चाप्यषटबषटयुत्तरागि त्रण्यव स्मिन्‌ संख्यया वा शतानि ॥ ८२॥

प्रथमे तु पदं तारं संप्तमान्त्यं त्वगन्वितम्‌ ॥ ८१ ॥
त्रयोदशस्वरोपेतयुद्श्रत्यैवं तथा पुनः ।`
षष्ठयान्त्यं उ्यापिने चेति द्वितीयं पञ्चवर्णकम्‌ ॥ ८४ ॥ `
व्योमचचब्दश्च रूपाय सवेभ्यापिन इत्यपि ।

पञ्चाक्षरे पदे परोक्ते शिवायेति त्रियक्षरम्‌ ॥ ८५ ॥
अनन्तानाथरब्दैस्तं चतुर्थ्या चतुरक्षरे |
पदेऽथानाश्रितायेति पञ्र्णैरष्टमं पदम्‌ ॥ ८६ ॥
त्रिचतुवेणेकपदे चतुथ्यां शुवशचाश्वती । `
योगपीठसंस्थिताय नित्ययोगिन इत्यपि ॥ ८७ ॥
वसुबाणाक्षरे ध्यानादाराय शरवणैकम्‌ । `
पञ्चाक्षरस्तु तारादिख्यं षडणकं पदम्‌ ॥ ८८ ॥
सरवैप्रमव इत्यर्णेः पञ्चभिः स्यात्‌ दं ततः।
शिवायेति त्रिव्ं स्यादभेशानादिपन्चकम्‌ ॥ ८९. ॥
उक्तवा मूर्धीय वक्राय हृदययिति चोपरि ।

द्धाय मूतये चेति षदसप्तयुनिसंख्यया ॥ ९० ॥
समुद्रोदधिसंख्यार्णैः क्रमात्‌ स्यात्‌ पदपन्बकम्‌ । `
तारं नमो वीप्सितं च पदं पञ्नाक्षरं भवेत्‌ ॥ ९१ ॥
षड्मिगुद्यातिगुश्चाय गोप्त्रे वर्णद्वयं पदम्‌ ।
अनिधनाय पञ्च्ैः सवेवि्याधिपाय तु ॥ ९२.॥
सपतार्णैः सथयेगाधिगतायेत्य्टवर्णकम्‌ ।

ज्योतीरूपाय बाणार्णेः परमेश्वरपराय च ॥ ९३. ॥ `
अष्टाक्षरेः परमातमन्पवं स्याद्‌ वेदबणेकम्‌ ।
जचेतनवचितनेति पदं सपक्षैः स्पृतम्‌ ॥-९४ ॥
व्योम्निद्रन्द्रं चतुबणं व्यापिनयुममं तथैव हि। `
अरूपिन्‌ वीप्ितं षद्भिः प्रथमद्धितयं तथा ॥ ९५ ॥
तेजोयुग्मं चतुवैणं ज्योतिद्नद्रं तथेव हि ।

रूप चाप्यनमे. च जधूमेति त्रिमिज्ञिमिः. | २१९ ॥

मन्नोदाराधिकारः) उत्तरां षष्टः परः । ६९
अभस्म चाप्यनादे च नाक्रवं धूत्रयं तथा ।
त्रियश्चराणि चत्वौरि पदानीमानि वे विभोः ॥ ९७ ॥
तारां मूभुवःस्वश्च द्वित्रिद्यणांनि वे कमात्‌ ।
पदान्यनिधनेत्यणैश्वतुर्भिमिधनं त्रिभिः ॥ ९८ ॥
निधनोद्धवपश्चा्णं शिव इत्यक्षरद्वयम्‌ ।
द्वाभ्यां शर्वेति च पदं. विज्ञेयमिह देशिकेः ॥ ९९ ॥
महेश्वरेति श्रूल्यणे महादेवपदं तथा ।
सद्धविश्वरपश्चाणि महातेजश्चतुष्टयम्‌ ॥ १०० ॥
पृर्चार्णं योगाधिपते मुञ्चद्वन्द्रचतुष्टयम्‌ ।
प्रथमदितयं षड्भिः शवैयुग्मचतुष्टयम्‌ ॥ १०१ ॥
मवद्रन्द्ं चतुर्भिः स्याद्‌ भवोद्धवचतुष्टयम्‌ ।
भथाष्टवणै हि पदं सर्वमूतुखप्रदम्‌ ॥ १०२ ॥
सप्ताक्षर सपू सानिध्यकर इत्यपि । `
रहमविष्णुरुद्रप(द्‌ ? र)पदमष्टाक्षरं भवेत्‌ ॥ १०३ ॥
अनचितानवितेति तथासंस्तुतवीप्ितम्‌ ।
भषटवरणे पदे इये पूवेस्थितचतुष्टयम्‌ ॥ १०४ ॥
साक्षिद्वनरं चतुर्भिः स्याद्‌ वेदार्णं वुरुयुग्मकम्‌ ।
पतङ्गेति त्रिवर्ण स्यात्‌ पिङ्गयुग्मं चतुष्टयम्‌ ॥ १०५ ॥
षानद्वयं शब्दयुगं सूक्मधरुगमं पदत्रयम्‌ ।
पथग्‌ वेदाक्षराण्येव रशिवशवद्रयं द्वयम्‌ ॥ १०६ ॥
सर्वदेति त्रिमिर्वणेः पन्चार्णेरोनमो नमः।
शिवाय भ्यक्षरपदं विज्ञेयं देशिकोत्तमेः ॥ १०७ ॥
तारपूर्वं नतिदरनद्रं पदं पर्चाक्षरं स्पृतम्‌ ।
एकाशीतिपदान्येवं विज्ञेयानि क्रमेण हि ॥ १०८॥
तारी सवौत्मनेज्योतिःसदहितं हृदयं स्थतम्‌ ।
द्वितीयं पदयरुच्चाये सशिवनक्षश्चम्द्युक ॥ १०९ ॥

७. देशानकषिवगुखदेषपडधतो [किवापाषैः
स्वजातियुक्तं तु शिरः शिलामन्त्रोऽपि कथ्यते ।
तृतीयं पदमुच्चार्य उवाङिनीति द्विरभ्यसेत्‌ ॥ ११० ॥
जातियुक्ता शिखोक्ताथ चतुर्थ षदमुद्धरेत्‌ ।
उक्तवा पिङ्गलशब्दं तु वमे स्याजातियोजितम्‌ ।॥ १११ ॥

पञ्चमं पदमुच्ाये शिवाधोराश्ञके तथा ।
जातियुक्तं तदलं स्यादङ्गानीमानि पञ्च हि ॥ ११२ ॥

ग्योमन्यापिमनोरस्य चन्दरह्ञानोक्तमागंतः ।
षडङ्गान्यपि इष्टानि रिख्यन्ते तान्यनुक्रमात्‌ ॥ ११३ ॥

ओं व्योमव्यापि चिव ओं नमः सर्वात्मने पराय परमेश्वरपराय यो-
गाय योगसम्भवाय करर कुरुकुरु सत्यसत्य भवोद्भव वामदेवाय स्वैकाये-
प्र्षमन सदाशिव प्रसन्न नमोऽस्तु ते स्वाहा हृदयाय नमः । भां शिव ब्रहम
शिरसे स्वाहा । ओं शेवहृदयञ्वाशनि स्वाहा जवारिन्यै शिखायै वषट्‌ ।

शिवात्मकं महादेवं सवैङ्ं पभमुमश्ययम्‌ । .
आवतेये महाषमरं कवचं पिङ्गर शुभम्‌ ॥ ११४ ॥.
आयाहि पिङ्गर । महाकवच ¡ शिवाया हृदयं बन्धंबन्ध उदरज्वल
भूणषूणं शक्तिवज्जधर वजपाशमनुप्विईय सरवदुष्टान्‌ स्तम्भयस्तम्मय हं ५द्‌|
पिङ्गाय कवत्राय हुभू । अं जुं सं ज्योदीरूपाय नेत्रत्रयाय -बौषद्‌ । पूर्वै
अदषोरालमेबासम्‌ ।
“सर्वकर्मकराः स्वे सर्वे सवोयेसाधकाः ।
सवेरूपधराः स्वे सर्वे चामोषश्चक्तयः ॥
शिवका्यीद्वाः सरवे न मीमांस्याः कथर्चन्‌ ॥?
इति मते ।
इय्मादस्य मन्त्रस्य न परथम्देवताः स्पृताः ।
जिव हि देवता चास्य ऋषिः शक्तिगायत्रिसंक्ितम्‌ (१) ॥ ११५॥

छन्दः स्यृतमथोऽन्यत्‌ त न मीभांस्यं कथन्चन ।
वषठाच्ं॑भूमिनीजस्वं पञ््वमस्वरबिन्दुयुक ॥ ११६.॥

मन्कोद्धाराधिकारः] वन्तराधं षष्टः पटलः। ७.8
तोयं सगि जलं वायुद्रादशान्तयुतं तथा ।
षषटन्त्यं व्यापिनेशाब्दो हृतयुकिियथान्वितः ॥ ११७ ॥
तारादिदेशवर्णोऽयं व्योमन्यापी शिवात्मकः ।
तारं स्व (रौद! द्वि) तीयश्च स्वरौ वेदतुसम्मितो ॥ ११८ ॥
ग्योमन्यापी चतुथ्यन्तस्तारान्तोऽयं दश्चक्षरः।
तारं प्रासादनीजं च शिवायेत्यक्षरत्रयम्‌ ॥ ११९ ॥
नमस्कारश्च सप्तार्णो + ~+ मन्त्र; शिवस्य च|
परासादोक्ताङ्बीजान्ते शिकारायक्षराणि तु ॥ १२० ॥
संयोज्य जातियुक्तानि शिवाङ्गानि भवन्ति हि ।
शिवशब्दश्चतुथ्येन्तो नल्यादिस्तु शराक्षरः ॥ १२१॥
उद्धृतः शिवमन्त्रोऽयं ध्मकामाथमोक्षदः ।
` तारादि स्थाद्‌ द्विजातीनां + + + + + +++ || १ २२ ॥
+ + + + + + + + + + + + षडक्षरः।
नानेन सददोऽन्योऽस्ति मन्त्रः सर्वाथेसाधकः ॥ १२३ ॥
सतारः शक्तिवीजादिर्मन्तोऽयं हि षडक्षरः ।
शेवाष्टाक्षरसंज्ञः स्याद्‌ भोगमोक्षफलप्रदः ॥ १२४ ॥
अस्थेवाष्टाक्षरष्यान्ते चिन्मात्रं योजयेद्‌ यदा ।
मन्त्रो दशाक्षरः परक्तः कल्यवृक्ष इवेष्टवः ॥ १२५ ॥
पञ्चानामपि मन्ताणां पड्कर्गायत्रमेव च ।
बृह॒ती च पुनः पङ्किरछन्दांस्युक्तान्यन्‌कमात्‌ ॥ १२६ ॥
वामदेवो दधीचश्च शिलादश्च महामुनिः ।
सनत्कुमारश्चव्यु(क््वा ए क्ता) सुनयऽमी यथाक्रमम्‌ ॥ १२५७॥
शिव एव स्वयं साक्षाद्‌ देवतं पूर्वमन्त्रयोः।
शिष्टानां तु याणां स्यात्‌ सश्शक्तिर्देवता शिवः ॥ १२१८ ॥
एतेषां तु पृथक्षल्पा शिखिताः पूर्वपद्धती ।
अन्त्रपादे नु मत्राणां यस्मिन्‌ पटल उदृधताः ॥ १२९ ॥
शर्वेऽप्यमितसामथ्यौः सर्वे सवीभेसिद्धिदाः ॥ १६० ॥

देशानीशवगुख्वेवपद्धलौ [्ििषापाषुः
इतीह मन्त्राः कथितौ यथावद्‌ (या ? य)थाप्रषानाः ` चिवतन्त्रसिद्धाः ।
क्रियाः प्रसिध्यन्ति च येरशेषाः शिवत्वपवौमभ्युदयाश्च मोक्षः ॥ १३१॥

इति श्रीमदीक्षानरिवगुष्देवपद्धतौ सिद्धान्तसारे उपरिभागे
कियापादे मन्त्रोद्धारपरलः षष्ठः ॥

अथ सप्तमः पटलः ।
वक्ष्ये जुद्राः शेवतन्त्रप्रसिद्धा याभिः पूजाकमेसिद्धिः प्रदिष्टा । `

सूर्यस्यादौ षड्‌ विशेषेण पशाच्छम्भोदख्याः स्युदैशान्याश पधा: ॥ १॥
पञ्माकारावामिमुख्येन पाणी मध्येऽद्भ्ठौ रायितौ क्णिकावत्‌ ।
पद्माख्येयं सेव संर्ममध्या सुष्टाह्कष्ठा बिम्बसंन्ञा तु सुद्रा ॥ २ ॥
प्रात्‌ पाण्योलेप्नयोरङ्कलीनाममऽद्ष्ठोज्चाखनान्निष्ुरा स्यात्‌ ।
बदूष्वा सूर्टि दक्षिणामास्फुरन्तयो मुक्त्वा तजौमध्यमे गोषृषाख्या ॥ ३ ॥
भन्येन्यम्रथितसमाङ्कटीकपाण्योस्तजंग्रद्वयसमवेतमध्यमामे ।
व्यत्यस्तेऽप्यथ तदनागिकाकनिष्ठायुक्तम्रे भवति हि षेनुसंञमुद्रा ॥ ४ ॥ `

बद्वा दक्षिणहस्तेन सुटिमुत्वष्टतजेनीम्‌ ।

` तत्तजेन्या वामतकताडनात्‌ त्रासनी मवेत्‌ ॥ ५॥

इति मुद्राषद्कं सूयेस्य ।

प्रसारितधोमुखाभ्यां ह स्ताभ्यां संस्परेत्‌ तनुम्‌ ।

पादावारम्य भूधौन्तं महामुद्रेयमीरिता ॥ १॥
उत्तानपाण्योरविहिताज्ञी तज्ञ्येष्ठाम्रयुगमेन एथर्निकु्च्य ।
सप्र तथानामिकयोस्तु मृष्टं सुद्ेयमावाहनसंश्ञिता स्यात्‌ ॥ ७ ॥
इयमावहन्येषाधोमुखी स्थापनी ।
तलम्रमुष्ोः करयोः स्थितोध्वैज्यष्ठायुगं यत्र समु्रतात्रम्‌ ।
सा साजनिषापन्यथ सेव गभोङकष्टा भवेशेदिह निषुराख्या ॥ ८ ॥
बदृष्वाञ्ञाछं पड्कजकोद्यकल्पं यदक्षिणज्येष्ठिकया ठु बामाम्‌ |
उयेषठां समाक्रम्य तु वन्दनीयं मुद्रा नमस्कारविधौ प्रयोज्या ॥ ९ ॥

इ्ु्ाचिकारः) इसरा्थं खतमः परकः। ७
बद्धमष्टयोस्तु संलप्नसम्पुलाहृष्ठहस्तयोः ।
काकणीं भवेच्छैवी मु + + त्रापराः स्पृताः ॥ १० ॥
भषोमुखं दक्षिणहस्तमुष्टौ ज्येष्ठा तु वामा निहिताथ मुषे ।
वामस्य मध्यात्‌ प्रतापसन्यग्येष्ठापरा वेष्टितरिङ्गमुद्रा ॥ ११॥
परवोदितैव षेनुमुद्रा ।
तिरश्वीने कनिष्ठामर त्वह ! ा)म्यां समास्थिते ।
देशिनी मध्यमे हन्ध्यादनामे द्वे सुनते ॥ १२ ॥
संयुक्ताप्रे च ते कृत्वा मुद्रा पञ्चमुखी भवेत्‌ ।
द्शामुद्राधिकारः ।

भकुल्च्याथ कनिष्ठाम्रमक्रम्याङ्गष्ठमष्यतः ॥ १३ ॥
क्ञ्वायतास्तु शेषाः स्युरङ्कल्यः शक्तिषंङ्धिता ।
इयमेव हि शक्त्यार्या विररेध्वाङ्गरित्रया ॥ १४ ॥
यदि स्यात्‌ त्रशिखाकारा श्रूलमुद्रेति कथ्यते ।
बदूष्वाज्ञरिं तु हस्ताभ्यां निगृद्यानामिकद्वयम्‌ ॥ १५॥
शेषाहृलीः प्रसार्येवं द्रन्यसुद्रा प्रकीर्षिता ।
प्रसाये दक्षिणं इस्तं कनिष्ठाचखिलाहृलीः ॥ १६ ॥
कमादाकुश्चयेच्च्छीप्रं मुद्रा संहारिणी मता ।
मिथः पृषठापितौ हस्तावन्योन्यग्रथिताङ्कली ॥ १७ ॥
हृत्वा बदूध्वा परावल्ये नता सा स्यात्‌ श्षमपनी ।
इति पश्चमुद्राः |
इत्थं मन्त्रा भुख्यशश्चापि (र ? मुद्राः प्रोक्ता येभ्यः कर्माः प्रदिष्ट ।
हनाद्‌ येषां धारणाषापि जापादिष्टान्‌ कामान्‌ साधनाश्वाप्युवन्ति ॥१८॥

इति शभरीमदीशानशिबगुहदेवपद्धतो सिद्धान्तसादे
उर्रिभागि कियारदि सुद्रापटलः सप्तमः ॥

7.

अथोचमः परः|

प्रासादे मण्डपे वापि गृहे वा यत्र क्म तत्‌।
करियते तत्र संष्चुदधे गोमयाङेपिते स्थरे ॥ १ ॥
मध्येऽत्र सूत्रं वरुणेन्द्रदीर्षं निवेश्य चास्फाल्य तु तस्य मध्ये ।
बिन्दुं विधायापरपूर्व॑योवे तद्कयेत्‌ सूत्रवशात्‌ समानम्‌ ॥ ९ ॥
पुनस्ते सूत्रखण्डे तु समं भित््वाङयेदपि ।
बिन्दोस्तु पूवीपरमध्यमाहैर्भितेन सूत्रेण तदादहितेन ।
बिन्दोः सयाम्यात्तरादैक्समाङवश्चात्‌ समारिल्य तुं मरस्ययुगमम्‌ ॥ ३॥
तयोर्निधाय सूत्रं स्याद्‌ दक्षिणेनोदगायतम्‌ ॥ ४ ॥
इत्थ नह्माहयं सूत्रमुदक्सत्रं च साधयेत्‌ ।
क्त्रा्षेमानेन तु बिन्दसं(स्थः? स्थां)श्तुर्दि्ं सूत्रवशाद्‌ यथेष्टम्‌ |
अङ्कान्‌ विधायाथ तदङ्कयुग्मात्‌ सूत्रहमये ष्युः खट कोणमत्स्याः ॥ ५ ॥
तेषु मत्स्येषु परितो दिश्चु सूब्रर्निपातितेः ॥ ६ ॥
चतुरश्रं भवत्‌ कित्र चतुष्काष्ठं समं छ्मम्‌ |
सवैमण्डरकुण्डादिवास्तुनिमांणकारणम्‌ ॥ ७ ॥
चतुरश्रसाधनम्‌ ।

कुण्डं प्रास्तं चतुरश्रमादावश्वस्थपत्रं च तथाधेचन्द्म्‌ ।

तद्भत्‌ त्रिकोणं त्वपि वतुं स्यात्‌ षट्‌कोणकं पद्ममथाष्टकोणम्‌ ॥८॥
रलिमात्रं शतार स्याच्छतदहोमे त्वरलिकम्‌ ।
सहते हस्तमानं स्यादयुते च द्विदस्तकम्‌ ॥ ९ ॥
लक्षे चतुष्करं कुण्डं दरारक्षे तु षट्करम्‌ ।
कोरिदोमेऽषटदस्तं स्याद्‌ यथा भजेन्द्रपद्धतो ॥ १० ॥

सवाणि कुण्डानि यथोक्तमानादायामविप्तारसमानि तानि ।

खातं च विस्तारसमं विधेयं तिकः कमाच्चोपरि मेखलाः स्युः ॥ ११ ॥
समं स्यात्‌ सवेतः खातं खातोपरि चतुर्दिशम्‌ ।
एकाङ्कलं परित्यज्य कुर्यात्‌ तिस्रोऽथ मेखखः ॥ १२ ॥
र्िप्रमाणे खट मेखला स्यादाधाङ्कराम्यामपराङ्कलेन ।
भधाहुखान्या त्वथ चाप्यरतनो निद्येकमाताहुककेर्िषेया ॥ १३॥

हृष्डाविकारः] उतरा भमः पटकः। | ७५

भत्र भोजराजः -
“श्रुण्डहस्तप्रमाणे स्यादाया द्यङ्कला । द्वितीया अङ्केन । अषाहूरेन
च तृतीया । अरलिनप्रमाणस्य अयङ्कुलद्वथङ्क(लःठेकाङ्कक)माना"' इति ।
हस्तकुण्डे मखाः स्पुश्वतुखिद्वयहलाः कमात्‌।
षट्चतुसत्यद्ककेः कुर्याद्‌ द्विहस्तेऽपि यथाक्रमम्‌ ॥ १४ ॥
चतुष्करे त्वष्टकषद चतुभिः षडढस्तके चापि दशाष्टषड्भिः ।
स्युरहृकेरष्टकरेऽपि कुण्डे ताः पोडशाद्वादशकाष्टसंख्यैः ॥ १५ ॥
सवोः स्वषु कुण्डेषु विस्तारोच्छयतः समाः ।
परितः स्वसमायामा निन्नोनज्नतविवर्जिताः ॥ ११ ॥
धत्र भोजराजः -
“क्रमेण सवैकुण्डषु तिलो मेखाः कुण्डानुरूपेणेव विधातम्याः ”
इति।
कुण्डस्य पश्चिमे योनिं कुर्याद्‌ दक्षिणतोऽपि वा ।
मध्यतो मेखलानां तु सवासामुपरि स्थिताम्‌ ॥ १७॥
सूयीहृकायाममिता घु योनिर।मूकतोऽश्राद्‌ वघुयेददसनैः ।
वुस्याह्रेस्तु क्रमशोऽङ्कलोच्चा द्राङ्निगेताभ्रापि च रलिकुण्डे ॥ १८॥
अरल्यादिषु कुण्डेषु दहनं दहं एथक्‌ ।
क्रमादायामविष्तारृद्धया योनिर्विधीयते ॥ १९ ॥
शत्र भोजरजेन््रपद्धतो -
५५एवं प्रथमकुण्डस्य । शेषाणां दहृलवृद्धया योनिर्विधातव्या " इति |
मस्नयी च -
हस्तमात्र्य कुण्डस्य
“तालयता जर्पतेदिशि संयिता स्यादश्वत्यपत्रसदशी क्रमशोऽथ नित्त ।
नामिदैशाङुरुषडङ्करुतः. कमेण विस्तारतश्च चतुरङ्कलगोरकामा ॥१

इति ।
चतुरं तु वा श्तं कुण्डं नित्ये च शान्तिके |
स्ावकामिकमित्यन्ये चतुरश्रं तु वतंरुम्‌ ॥ ९० ॥

अरतयेकांशं तु सीज्नोबंदिरपि पुरतोऽथाङ्कयित्वाम्बुनाभे
तन्मानात्‌ सूत्रमन्तर्निहितमुभयतः कोणयोवंतयित्वा ।
मध्या्न्यस्य कणोन्तकमपि परतः कोणयोः पूवेचि
सूत्रे त्वास्फाल्य योनिप्रतिममपि भवेत्‌ कुण्डमश्वत्थपत्रम्‌ ॥ २१ ॥
चतुरं युगांशांशं कृतवान्यश्चो त्तरे यजेत्‌ () ।
भागं त्वनेन प्राक्पस्यग्‌ बदिरङ्को निषाय तु ॥ ९२ ॥

तद्वद्‌ दक्षिणतो मध्यसिथितसूत्रभमाद्‌ इयोः ।
अपैचन्द्रसमाकारं कुण्डं मवति शोभनम्‌ ॥ २६३ ॥
वेदाभे चतुरंशके सुजमितं प्रागेशमाप्याद्‌ बहिः
क्षिप्त्वा मध्यमवारुणाङ्कविदिते सूत्रे द्विधा वर्तिते ।
स्यातां द्वौ शफौ तयोश्च पुरतश्चाङ्गेऽथ सूत्त्रय
क्षिप्त्वा नैत्रैतदि्मुखे भवति तत्‌ ण्डं त्रिकोणाहयम्‌ ॥ २४ ॥
बष्टांशं पूवनिदितं गृहीत्वा नैऋतस्थितम्‌ ।
वायब्यान्तेषु सूत्र दवे किप्त्वा वा स्यात्‌ त्रिकोणकम्‌ ॥ २५ ॥

मध्यविन्दुस्थितं सूत्रं प्रग्मुजाह्ाजिषाय वु । |

परिवत्ये भवेत्‌ कुण्डं वतुं तत्‌ युशोमनम्‌ ॥ २६ ॥
यु(जाशब्दस्यामिपायात्‌ पराग्भुजाय्‌ बहिः .भाक्च्छब्ददशेनाबहखः

ये(१) निभायेति यात्‌ । |

ना्षस्थं धषठमंद शतमखवरुणस्थापितं वेदकोने

मध्ये संस्थाप्य सूत्रं सममिह तु तयोवत॑यित्वा तु बाहे ।
चत्वारस्तत्र मत्स्यास्तदनु धनददिग्द्िणस्थे च सूत्र

तत्रस्येष्वेव चिदेष्वभं समपातिते स्यात्‌ षडभं हि कुण्डम्‌ | २७॥

शृतकुण्डेऽन्जपत्राणि बधि तन्मेखरोपरि । = `

कुष्डाैमायतान्यष्टौ स्वा स्यात्‌ पश्संञ्खितम्‌ ॥ २८ ॥

भाविप्याज्गांशमन्तबोहिराप परितः सभ््माद्‌ दिङ्क वाम्बा
द्वाभ्यां मर्सौ वेकं दिशि दिशि विततैस्त पुवेधाव्‌ ।

ग्रद्मिकाहः) उत्तराच अष्टमः. पटकः । ७७

कुण्डः स्यादष्टकोणं सुरुबिरमथवाप्यधदिक्रकोभैः
शिष्यषप्यन्द्रपम्बारकरफरयुगोप्प्मीनाष्टकैबा ॥: २९. ॥
दुशं नवधा विभज्यः तु बहिश्वान्तः. िणिदेशकं
दि्कोणषु विप्राय शमय तत्सेस्यैः कमात्‌ सूत्रकैः ।
शाता दे चतुरभक्रे सममिते न्बत्यासत्तेऽष्टा भकं
धिदान्यां समं यथा युरुचिरं कुण्डं तथा वह भवेत्‌ ॥ ३० ॥
कुण्डाथिष्ठारः ।
चतुरश्रं तु संसाध्य दष्टधाः विभजेत्‌ पुनः |
वदवन्काश्श्च कोष्ठानां; द्वितं चात्र के मवेत्‌ ४ &१ ॥
षण्णां षड्भिस्तु केषटिरिखतु. सरसिजं मध्यदेशेऽस्य बद्ध
पङ्क्त्या पीठं च पीठाद्‌ बहिरपि परितः पड्धियु्मेन वैथीम्‌ ।
ताद्य पद्धियुम्मे दिशि विदिश्चि तथा द्वरकण्टोषक्रष्टान्‌
गाभेवोपगह्याननरनिऋतिवाय्वीश छेणषु कणान्‌ ॥ ३२ ¢
(कण्टोपकण्ठान्‌? गक्ोपगल्लान्‌) कणोरोपक्परेन्‌ सोभोपश्ोभानिति
केविदाहुः ।
पकषत्रस्थदिक्सूतरे संस्थाप्यान्यद्‌ विम्य. तु |
बदिद्रोदशकं भागं त्यक्त्वान्मत्‌ परिवतैयेत्‌ ॥ ३२ ॥
त्रं चतुधां विभजेत्‌ तु वृक्ते सूत्रक्रमेणव समं क्रमेण ।
तत्कर्णिकाकेखरपद्म(ग ए स)न्धिपत्नावसानं च भवन्ति तानि ॥ ३४॥
पू द्वाद्कांशं यत्‌ त्यक्तं तद्‌ आमयेद्‌ बहिः ।
पञ्चमे तु भवेत्‌ क्षत्रं भ्योमाल्यं तदलाप्रकम्‌ ॥ ६५ ॥
प्रसायै कोणसूत्रे दधे कोणदिच्छध्यमेन तु ।
चत्वारि सू सूउषोडशकं भवेत्‌ ॥ ३६ ॥

दलान्तसिद्धये व्रुसन्धिमृध्ये निषाय सूत्र तु दलान्तमानम्‌ ।
इशान्तराउ्दरयसंजमोत्यैः शशाइखण्डेस्तु दरं प्रसिष्ये्‌ ॥ ३७ ॥

५८ दंशानशिवगुख्येवपदयतौ [किवापादः
पद्मषोडशसूत्राणां मध्यं सूत्रर्विमज्य तु ।
्वात्रिशत्वण्डसूत्राणि स्युदैरामरवृतौ समम्‌ ॥ ३८ ॥
दराप्रसूत्रोमयपाशचसूतरयोरमर स्थिते सूत्रमथाम्रमूतः !
दल्रसूत्रान्तमुपानयेदिखननेवं दलाग्रं तु भवेन्मनेोरमम्‌ ॥ ६९ ॥
शारीयपिष्टे सितचूणगुक्तं हारिद्रमीषस्सितयुक्‌ सुपीतम्‌ ।
कुयुम्भसिन्द्रकजातिरक्तं दम्पैयवायैरपि नीरचू्णम्‌ ॥ ४० ॥
शम्यग्जनिद्वादिदरियोिकैः श्यामल स्मृतम्‌ ।
तत्दरणस्तु धान्याचैः षूरयेन्मण्डलानि तरै ॥ ४१ ॥
मनःशिकरोचना(भ्यां) पीतवूरणं प्रशस्यते ।
रजसां पश्चवणोनां ब्रक्षाचाः पञ्च मूतेयः ॥ ४२ ॥
देवतानि भवन्त्येषां निवृ्याधाः करास्तथा ¦
कृतं त्रेत! द्वापरं च कालः फशियुगं तथा ॥ ४२ ॥
सितरोहितकयामषीतृष्णारमकानि च |
शष्ठ च रक्तं च तथेत कृष्णं त्रितत्यवेद त्रयवद्िलोकैः ।
त्रिशक्तिसन्ध्यात्रिगुणेः क्रमेण व्याप्तं तु निम्बैश्च विचिन्त्य योज्यम्‌॥9४॥
भुक्त्यथमपसव्यं तु पृष्यर्थं तु प्रदक्षिणम्‌ ॥ ४५॥
रजःपातं नियुज्ञीत मण्डलेषु विचक्षणः |
पृष्टिना पातयेत्‌ पुष्व्ये यदि भुक्तिरभीप्सिता ॥ ४६ ॥
मध्यमाङ्कष्ठत्जाभिः स्वीभिश्चैव शान्तिके
कस्तु वाञ्डेद्‌ यदि सिद्धिमग्यां तद्रणैरलैरिद मण्डलानि ।
कुयात्‌ तथा मौक्तिकपुष्यरागमाणिक्यनीरेदरितैश्च रलैः ॥ ५७ ॥
५+एवेविभेषु वचुरणेषु सिद्धिकामो शक्ताविदुमादिकैस्तदेवं कुयादि"ति
मोजराजः ।
रेास्तु सदीः सवैत्र शङ्का; स्युम॑ध्यमामिताः ॥ ४८ ॥
द्विदस्तेऽ्कह्भात्रा वा हस्ते वानाभिकासमाः 1
भत्र भोजराजः -- “एताश्च रेखाः प्रथमाहुहप्रमाणाः भन्या यबोना

यवान्तराश्च । सवौ शरकिकामस्य मुक्तिकामस्य शमाः काबः” इति ।

भद्रकाषिकारः) उत्तरां षटमः पटलः । ७९
कर्णिका पीतवणौ स्याद्‌ रेखाः सर्वाः सिताः समाः ॥ ४० ॥
दिहस्तेऽहृ्टमात्राः स्युर्हस्ते मध्यमया मिताः ।

इत्यन्ये ।

म्ये सुपीता खट कर्णिका स्यात्‌ त्यां तु बीजानि नवातितानि ।

दे ढे एथक्षेसरके दलानां मष्येषु रेष्ये कुरिलग्रभीषत्‌ ॥ ५०॥
मूढे तनून्यापीतानि मध्ये स्थूखरुणान्यि ॥ ५१ ॥
अन्ते द्राक्‌ तनुपीतानि तदन्तेऽस्प्तितानि वै ।

(“मूलमध्यामरेषु ञुङ्करक्तपीतं केसरजारमि'?ति मोजराजः ।

श्ुद्भानि तान्यष्टदखानि कुयोत्‌ समानि तुङ्गम्रमनोरमाणि ।

भुक्त्यै तथा प्राज्ञकिक्रानि मुक्थे स्मरादियगिषु शिताम्रवन्ति ॥ ५२॥
““दलाम्राण्यपि चत्वारि रक्तवणांनि कारयेत्‌ ”

इत्यजिते |
गोरीसरस्वत्यादीनां दरान्यश्चत्थपन्रवत्‌ ॥ ५९१ ॥
विदेदयानां अहाणां च गोकणी(आ)णि कारयेत्‌ ।

पीठं तु शुङ्कारुणपीतङृप्णपादं तथा नील्ककीलश्चोमम्‌ ।
गतरैश्वतुभिस्तु विचित्रव्णैः कुर्याद्‌ यथेष्ट त्वथवापि वर्णे; ॥ ५४ ॥
शत्र तत््वसागरे-- “पीठे कोष्ठद्यं दिषु रोप्यम्‌ | तथा कणे त्रीणि त्रीणि
विरोपयेदि"ति।
वीथी लतावितानायैः पत्रकैश्वोपञ्चोमयेत्‌ ।
तद्धाबये दिश्चु शुङ्गेन चतुद्राराणि पूरयेत्‌ ॥ ५५ ॥
दिक्सूजरकाणामुभयत्र कष्ठे द्वाराथमभ्यन्तरपङ्किसंस्थे ।
स्वाद्‌ बाद्वपड्धौ द्वितयं द्वयं च ततकोष्टषरकं तरिभृजेद्‌ दिशाघु ॥ ५६॥
कोष्ठत्रयं त्रयं चान्तद्वाराणां पाश्वयोदधेयोः ॥ ५७ ॥
कण्ठोपकण्ठसिद्यथेमेकेकं विमृजेद्‌ बहिः ।
एवं एथक्षोष्ठचतुष्कवन्तः कण्ठोपकण्ठाः प्रभवन्ति चाष्टौ ।
तत्पाश्वैतस्तद्विपरीतवक्रास्तद्रत्‌ कपोलोपकपोलकाः स्युः ॥ ५८॥
ततः कोणेषु शिष्टानि षटकाष्ठानि एथक्‌ प्रथ्‌ |॥ ५९ ॥

| 2, ईशानरिवगुर्देवपद्धतौ [किलाषाद्‌
विभजेत्‌ कोणतिद्धय्थं बृषमानेषु वा किखेत्‌ ।
कष्टोपकण्ठान्‌ रक्तेन कपोलोपकपोरकान्‌ ॥ ६० ॥
पीतेनाच्छादयेदष्टौ यथा भूमिनै इयते ।
बहिगीणान्‌ वै परितः करमोक्त लित्‌ ततः सत्वरजस्तमांसि ।

रजोभिरङ्गष्ठमितांस्तु श्॒चाहणासितान्‌ मध्ययवान्तरां्तान्‌ ॥ ६१ ॥
भद्रकाधिकारः।

चतुरशरऽ्टधा भिन्ने चतुष्पष्टिकृते पदे ॥ ६२ ॥
मध्ये कोष्टचतुष्केणं पद्मपीठं च संङिखेत्‌ ।
तद्धाद्यपड्कया खड वीथिका स्यात्‌ तद्राद्चपङ्किद्रयादिक्चतुष्के ।
दवाराणि केष्ठेः खट बेदसंख्येः सम्मृज्य शङ्खानि समानि कुर्यात्‌ ॥ ६३ ॥
द्वाराणां पाश्चयाबैद्यपद्क्तविकैककोष्ठकम्‌ ॥ ६४ ॥
दवरेणायोज्य विमूृजेत्‌ स्यातां कण्टोपकण्ठकौ ।
सैस्थाप्य कणेप्वथ कोष्ठमकं रिष्टः ४यक्ते एठकपश्चकरैः स्युः ।
एकीङृतपदकपोरकास्ते तावन्त एवोपकरपोलकाश्च ॥ ६५ ॥
(“कपोलं तु भवेत्‌ तेषु पदं पृवापरायतम्‌ ।
दक्षिणोचरगं चापि भवेदुपकपोलक्रम्‌ ॥।"
इत्याओते ।
पागुक्तमार्गेण तु कणिकां सवापू्यं वीथी च तथोक्तवर्णैः ।
दयारणि शुन कपोरकास्तु रक्तास्तथापीतस्चोऽथवा स्युः ॥ ६६ ॥

सत्राजिते -
“'कपोलोपकपोखानि वहिकोणादविपु क्रमात्‌ ।
रक्तं पीतं तथा इयामं श्वेतं च परिकल्पयेत्‌ ॥१
इवि ।
वहयादिकाणकोष्ठानि षीतद्यामासितारणेः ॥ ६७ ॥
प्ररयेद्‌ बाथ सवाणि कृप्णेनेत्यपरे जगुः ।
बाद्चे तु शुङ्खादणङृप्णवर्णः प्राग्वत्‌ समालिङ्य गुणत्रयं तत्‌ ।
खात्‌ संतोमद्रमिदं तु कोणे षरटकोटकेकीकरणेन मदम्‌ ॥ ६८ ॥

पार्वतीकान्तप्रासादाधिकारः) उक्तरार्थं अष्टमः प्रद्ञः । ८१

मण्डकेष्वपि सर्वषु शुङ्खान्यन्जदखानि तु।
दवाराणि चाथ वीथी स्मातादेरविशेषिते ॥ ७६ ॥

सर्वतोभद्राधिकारः।

वात्रिशदंशे चतुरश्रकेऽसिन्‌ सहलकं सङ्ङृतिसंख्यकं च ।
कोष्ठानि तन्मध्यगतत्वसंख्यैः कोैः सरोजं तु ङ्खित्‌ पुरोवत्‌ ॥ ७४॥
तद्धादषपड्कया पीठ स्यात्‌ तद्वाद्ये सपङ्किभिः । |
रिङ्गाष्टकं तु विलिखेद्‌ दिक्सूत्रे।भयपाश्वेयोः ॥ ७५५ ॥
ऋतुवेदाक्षिवेद तकोषटेः स्यात्‌ ति्थगायतेः ।
पीडं सकण्ठं बक्षादिजलपडन्तकं शुभम्‌ ॥ ७६ ॥
पीटठोपरिष्टात्‌ खट मध्यपङ्क््यो्ुमस्यतत्कोष्ठचतुष्टयेन ।
लिङ्ग भवेत्‌ तद्भतमध्यसूत्रं मध्यान्तसंवतितमस्तकं वा ॥ ७५७ ॥
अन्तमुखामि जिङ्गानि नुमुक्षणां समारिखेत्‌ ।
विपरीतं सुमुक्षुणामन्तःपीटानि कारयेत्‌ ॥ ७८ ॥
तत्कण्टषीठोभयपाश्वेसंखे भद्रे चतुष्केष्ठवश्चाद्‌ भवेताम्‌ ।
रिङ्गान्तराङेष्वपि पश्चविहेः केोषठेस्तु कोणेषु कता विधेयाः ॥ ७९ ॥
गोमूव्रिकावत्‌ संब॒ष्टा रेखास्तत्कोष्ठगा यथा ।
तथान्यरेखारोपेन रुताः स्युर्विदिगायताः ॥ ८० ॥
अश्रयन्तरेषु वद्धीनां पत्राण्यप्यथवा रिखित्‌ ।
वल्स्यादौ सक्तमूलानि कुटिरग्रादिकान्यपि ॥ ८१ ॥
तद्ाष्चे पड्धियुम्मेन वीर्थी प्राग्वत्‌ तु माज॑येत्‌ ।
वीथीं तथा कल्परुताविरोषैरामूष्य तद्धाष्यवृतित्रयेऽपि ।
कोष्ठानि वेदपुवसुपसङ्कयं द्वाराथमन्तःप्रभृतीह डुभ्पेत्‌ ॥ ८२ ॥
कोभोपश्ोभेऽपि स्यातां द्विचतुष्षडविखीपतः ॥ ८३ ॥
त्रिः स्ठकोष्ठानि पएरथक्‌ कोणे कोणे तु माजेयेत्‌ ।
पश्चादिकं भद्रकबत्‌ तु सर्वभामूषयेत्‌ पश्चविधेस्तु चूर्णैः ।
शिङ्गा्टकं पश्चभुखोक्तवर्णरिच्छानुरूपं परिपूरयेद्‌ वा ॥ ८४ ॥

)..1

दंशानरिवगुख्देवपद्चवौ [ष्विव तद्ः
इतीदं पवेतीकान्तमुक्तं प्रासादमण्डलम्‌ ।
अष्टलिङ्गकतापद्मर्वीथीप्राकारमण्डितम्‌ ॥ ८५ ॥

पाचतीकान्तपासाकाधेकारः ।

चतुरश्रं चतुैस्तं कषेत्रं विंशतिभागिकम्‌ ।
स्याच्चतुरशतकोष्ठं तन्मध्येऽग्जे तत्त्वकेष्ठकैः ॥ ८६ ॥ `
पङ्कयेकया पीठमथेकया स्याद्‌ वीथी ततः पड्किबतुष्टयेन ।
तद्वारलिङगेः परितो लताः स्युस्तदह्ाह्मपङ्कयापि च बा्यवीथी ।॥ ८७ ॥
कु्यांद्‌ भद्रकवत्‌ पद्मपीटवीथीयेथाविधि ।
परतिपर्क्ते द्विकोषठा्टकेषठदरोराणि दिक्ष्वपि ॥ ८८ ॥
वीध्यन्तरा द्वारनिबद्धकोष्ठत्रयेण भूपीठमथेककोषठम्‌ ।
स्यात्‌ कण्टपीठं त्वथ तयपं केषठेननिभिर्ठिङ्गमयैककोष्ठम्‌ ॥ ८९ ॥
अधश्चोर्ध्वं च तत्कोणान्‌ षीठकोष्ठचतुष्टये ।
कोष्ठान्तः कोणगं सूत्रं कोष्ठसूत्राषेमानतः ॥ ९० ॥
भमयित्वा त्यजेद्‌ बाद्चे खण्डिताभिचतुष्टयम्‌ ।
पीटमेवं भवेद्‌ रम्यं द्वादशाभरैररङ्कृतम्‌ ॥ ९१ ॥
भ्राम्बत्‌ समापूं तु वर्णचूर्णेः पद्मादिवीथ्यन्तमश्ेषविम्बम्‌ ।
स्यातं .रुतालिङ्गसमुद्धवास्यं' तन्मण्डलं शाङ्करवष्ठभं यत्‌ ॥ २२ ॥
लतालिङ्गोद्धवाधिकारः।

कषेत्रे षोडशधा भिन्ने चतुरश चतुर्दिशम्‌ ।

पावैतीकान्तवत्‌ केष्ठिः कुयाशिङ्गचतुष्टयम्‌ ॥ ९३ ॥
मध्येऽवक्षिटरपि बेदकेषठिलिज्गान्तरकेष्वपि तस्मसंख्यैः ।
चतुदैकाग्जं स्वयमेव तैः स्यािङ्गेषु संवर्तितमस्तकेषु |॥ ९४ ॥

मदरा्टकं स्यात्‌ इष्टेषु जताः कोणेषु पूववत्‌ ।

रिखित्वा मण्डलं तत्‌ स्यात्‌ पञ्चत्रक्षामिषानकम्‌ ॥ ९५ ॥

अक्भान्लाचिकारः) डरा अष्टमः पटः । ८३

मध्येऽन्बुजे वुरकर्णिका स्यात्‌ पीतात्र रक्ता तनुकेसराली ।
देश्स्तु मध्ये पुरषादयोऽपि सुवणेदिग्लिङ्गगत। भवन्ति ॥ ९६ ॥
भस्यैव तु रतास्थनेष्वाठि्य स्वस्तिकानि तु ।
एकं श्रीणि ततः पश्च केोष्ठलोपः क्रमात्‌ स्शृतः ॥ ९७ ॥
एतत्‌ खट स्वस्तिकमण्डरान्जं क्षित्रेऽथवा द्वादश्भागिकेऽसिन्‌ ।
मध्येऽन्बुजं षोडशकोष्ठकैः स्यात्‌ स्युः स्वस्तिकान्यष्टदिशाय तद्वत्‌ ॥ ९८॥
स्वद्िकान्यपि प्म च प्राग्वदापूथे चणकैः ।
ख्स्यथै सखस्तिकं रास्तं सवैदेवाभिनन्दनम्‌ ॥ ९९ ॥
स्वस्तिकाम्जदठयाधिकारः ।

केरे वषीाष्टादशमागिकेऽसिस्तन्मध्यगखस्तिकनामिम।दौ ।

सहद्प्य उम्पेत्‌ तु चहुष्पथाम समन्ततः कोष्ठकपश्चकानि ॥ १००॥
कोहमात्राबता रेखाः कुरिाः खस्तिकाङृती ।
प्रस्परोपयोगिन्यः खाप्याः स्युः देषलोपतः ॥ १०१॥

वश्बाश्चदञ्जिन्‌ खं सप्तकं च स्यात्‌ खस्िकानां सह चाकभद्रैः ।

मध्येषु पम्चाशदपि द्यं च स्यात्‌ सवैतोभद्रचतुष्पथानाम्‌ ॥ १०२॥
कोगिष्येकेककोष्ठानि शिष्टान्यामूषयेत्‌ सितैः।
नीकपीतारुणश्यामैमंद्राण्यपि चतुष्पथान्‌ ॥ १०६ ॥
एतद्धि सवेतोभद्रस्वस्तिकै नाम मण्डलम्‌ ।
सर्मस्वस्तिकमित्येके पराु्ैच्छिवयोः प्रियम्‌ ॥ १०४ ॥

े्ेऽथवा षोडशधा विभक्ते मन्वकंदिम्बस्वृषिभेदिते वा

श्ोम्बद्‌ विलोपात्‌ खट मण्डलानि स्युः सवेतः खल्िकभद्रवन्ति ॥ १०५॥

इ्वर्तिकलसर्वतोभव्राणि ।

अतुरमे द्विसे तु चक्रान्ञं कटवर्जितम्‌ ।

स्वदेकनार्मं तदवक्ष्म भवेन्मानाङ्लकरमाव्‌ ॥ १९६ ॥
निषा सूतं स्वथ पद्मविन्दौ परार्धभानेन नवाङ्ुरेश्च।
निमिश्य वस्वन्विमितेनमेण सरोरुहं नाम्बरनेमयः स्युः ॥ १०७॥

देा्षिवशुरुदेवपदतो ([श्िवापाकः
पं पुरोवदाकिस्य नारिं पीतेन -धूरयत्‌ ।
दरतुल्यारके-चकरे दररेखाः भरसाये तु॥ १०८:॥
ङिखेत्‌ तेतस्तेष्वरकान्‌ यथावद्‌ दाद्‌ दविसंख्येष्वरकेषु -तद्रत्‌ +
दलापरसूतरैदलसन्धिषूतरैः प्रसरितैस्तावदिहारकराः स्युः ॥.१०९.॥
विमज्यारसुवं त्रेधा द्वाभ्यामन्तरथाङ्कयेत्‌ ।
मत्सछवत्‌ तेष्वथास्फास्य सूत्रण्यषु रिखेदरान्‌ ॥ ११०.॥
इन्दीवराश्वत्थदरोपमा वा ते मातुढज्गारृतयोऽथवा स्युः ।
अन्जच्छदामाश्च यवोदरा वा मध्य छशा वाथ पिपीलिकामाः॥`१ ११ ॥
अरकास्त्वहणा; रयामास्ते स्युरेकान्तराः कमात्‌ ।
अन्ते गोरोचनमाः स्युः पीताः स्युरर सन्धयः ॥ ११२॥
नेमिं त्रिषा संप्रविभज्य कुयौच्छुङ्धेन मघ्ये त्वसितेनं ब्धे ।
पीतेन चान्तः परिपू कोणान्‌ कृष्णेन सखस्तिकविद्धरम्यान्‌ ॥ ११३ ॥
सरसन्ध्यन्तरालखो बहिर्नमेः परिभ्रमत्‌ ।
अरसन्धेस्तु मध्यो वतयेदरमूरकम्‌ ॥ ११४ ॥
नष्येऽरकाणां खित्वा तु व्तैयेद्र मध्यकम्‌ ।
मातुदधक्गफष्यकारास्स्वेवं सिष्यन्त्यराः क्रमात्‌ ॥ ११५ ॥
अराभ्रसंखं त्वरसन्धिमूखात्‌ सूत्रं तथारोभयपाश्वसखम्‌ ।
प्रथक्‌ समास्फाल्य तथारकाः स्यरविस्तारितेन्दीवरपत्रकरूपाः ॥ ११९ ॥
अरमध्ये खिताऽराग्रं किन्चित्‌ त्थक्त्वाग्जयत्रवत्‌ ।
अरसन्वेभेमाशाग्रजमादन्जदलारकाः ॥ ११७ ॥
कृचाम्मूकाः प्रथवस्तु मध्ये कायास्तृतीयांस्तयारसन्षेः |
अन्तः प्रविष्टस्तु यवोदशरूयाः सिध्यन्ति ते स्युः करमशः क्षिवाप्राः॥
त्रा विमज्यारक्षेत्रं दवितीयपमथमांशयोः ।
मध्ये स्थित्वा अमं इत्वा तृतीयांशे. दरात्‌ ॥ :११९ ॥
-अर्षचन्द्रामरेखाभ्यां पत्रा चः समालिसित्‌ ।
इत्थमश्चत्थपत्रामास्तत्राराः समप्नन्ति हि ॥ १२०

दलसदरुक्षणम्‌ ] उन्तराध अमः पः । ८५
¡ त्वारेसन्धेरथ मध्यमेऽशे तियैग्जमाचोमयतोंऽशकाधौत्‌ ।
रेखाह्वयान्तः कृशमध्यमकारकाः स्युः (९) पिपीलिकाक्रोडसमाह याराः॥१२१॥
अरसन््यन्तरा पुष्रविचित्ररमिमूष्य तु ।
निम्बबाद्येऽप्यथारिति पृष्पालीमिर्विसूषयत्‌ ॥ १२२ ॥
उक्तं च चक्राम्बुजमेकनामं पियं शिवा्यारविकेशवानाम्‌ ।
अन्यानि च स्युनेवनाभकान्तान्युद्यानि चक्राम्बुजमण्डानि ॥ १९३ ॥
चक्रान्जाधिकारः)

कर्णिकाधैप्रमाणेन प्रादस्थसूत्रभमकमात्‌ ।
तस्येव पाश्वेयोगेन मस्सयद्वादशकं भवेत ॥ १२४ ॥
सूत्रेषु तेष्वापतितेः सपन्धिसूतैश्च तद्वादशापत्रमन्जम्‌ ।
मष्टच्छदाञ्जस्य समं प्रभेदात्‌ स्यादम्बुजं षोडशयपत्रशोमम्‌ ॥१२५॥
केसरन्योमरेखान्तसूत्रात्‌ तक्केसराभ्रगात्‌ । `
मत्स्यवल्छाभ्छयितवा स्यात्‌ पञ्चपत्रं तु पङ्कजम्‌ ॥ ६२१९ ॥
कर्णिकावरुसन्धिभ्यां प्राभवत्‌ षटपत्रसिद्धये ।
व्योमरेखारकणिकाभ्यां दलाग्रं तु स्तकैः ॥ १२७ ॥
दङसन्धिकर्णिकाभ्यां दरसन्धौ न्यसमस्स्याचिहेन ।
नवदरकं स्यात्‌ सूत्रैः पश्चमिरास्फास्य पङ्किपत्रं स्यात्‌ ॥ १२८ ॥
कैसराकाश्योमेध्यन्योश्नि विन्यस्य रान्छ्येत्‌ ।
एकादज्चच्छदं त्वेवं पद्मं स्यत्‌ सूत्रपाततः ॥ १२९ ॥
पतराग्रपत्रसन्धिभ्यां पत्नामर न्यस्य राञ्छिते |
भआर्फास्य तेषु सूत्राणि तत्‌ स्यादमिद्ृतिच्छवम्‌ ॥ १२० ॥
अतः परं चेद्‌ दरूबादधमिच्छेद्‌ दिञ्चानयैवात्र मथाक्रमेण 1 `
द्रत मस्स्यबशेन सूत्रैरिखेत्‌ सरोजानि यथाभिकाषम्‌ ॥ १३१ ॥

दलभेवरक्षणय्‌ ।

५६ देलानशिवगुरुदेवपदतो [िवापाद्‌ः
अधेचन्द्रादिकुण्डानां लक्ष्मणा सूत्रपाततः ।
अधंचन्द्रादिबिम्बानि कुयात्‌ साम्यानुस्ारतः ॥ १३२ ॥

इति ङुण्डमण्डलतिधिः प्रधानतः कथितः चिवध्वरविशेषसिद्धिदः ।

बहुशो निरूप्य िविषाञ्‌ शिवागमानिद देरिकेन्द्रपरितोषकरकः ॥ ११३ ॥

इति श्रीमदी्चनदिवगुखदेवपद्तौ सिद्धन्तसरि क्रियापदे
उपरिभागि ङण्डमण्डलपरलोऽटमः ॥
अथ नवमः पटलः ।

वक्ष्ये लक्सुवयोश्च रक्षणमथो शुषं सलमात्रायता

पोलाशी खदिरोद्धनापि अ तथा सयाच्छामिरी शोभनौ ।
वेदाश तु भ्ुखं स्वराहशिमितं ग्रं रसैर्वा शरै

मध्यं चाप्यधमं च निज्ञमिह्‌ तन्मध्ये त्ि्मागस्वृत्‌ ॥ १ ॥
विस्तारेण समं हि सखरातमपि तद्‌ इतं बहिरमेखला-
स्तिः स्युः कमलं तथेव परितस्तासां तु मध्ये मवत्‌ ।
कण्ठो गोककातिस्तृतोऽद्कङमितो दर््येण तशचोध्वैतः

स्यादभ्रं च शराद्कुकायतमथो विस्तारतस्तत्समम्‌ ॥ < ॥
कण्ठे स्माद मध्यदेशपुषिरं तद त्रिकोणं शवं

निगेच्छेद्धि यथायतं तदवदं यद्भत्‌ कनिष्ठा विचत्‌ ।
सष कमला्कितं सद्ध भल सवै गजेोष्ठोपमं

शिष्टं वतुख्दण्डमंस्य तु मवेदग्रं सरोजाद्धितम्‌ ॥ ३ ॥
वण्डाप्रं परिणाहतः सरतिजस्याधो यथत्वङ्कल

स्थूढोऽतो करमशः परकीष्ठमिव तन्मूलं च वस्वहकम्‌ ।
तत्र स्यादषमोऽ्वा सरिज %र्दणाङृतिः सर्वतो

निरदोषाम्डुमदेशनान्‌ ितिस्हाल्षचछवा सुवै श्रयेत्‌ ॥ ४ ॥
ह्जातं ए भवेत्‌ युवं एवित तालद्रयायामकं

योद्‌ वतढमहखनं बदनं तस्यावटेऽषौ हे 4
मितिर्मध्यगता स्पृता यवमिता तद्रतैयोः णयोः

कषोज्यत्थितिगोष्यदाहति च तदहे यवाभ्यां स्किजौ ॥ ५ ॥

इञ्मायर्हिषां विधिः ] व्तरा्धं नवमः पटकः । ८७
सिफिङ्मध्येन यवप्रमाणिित। रेखा च वक्नादधः
कण्टः पङ्कजरक्षणस्तु तदधो दण्डः घुवृत्तः समः
दण्डाप्रं परिणाहतोऽङ्करमितं मूकं ततोऽध्यर्तः
स्याद्‌ गोपुच्छनिमं गाद्‌ प्रभृति तच्‌ स्थूरं हि मूलं यथा ॥
बाहुमाऽ्योऽरल्निमात्रयो वा सुच इत्येके ।

दुक्लुवाधिकारः ।

छित्वा पिप्पल्द्ासिकामय चर्मागभारितथाश्चत्थतो

निर्वोषां (च) षडङ्ुकायतसमाभ्ित्वारणिं कारयेत्‌ ।
स्याजाहोऽल्य षडङ्ुलेन तु रिरो मूरेऽक्निरभे स्मृतो

योनिर्मष्यगताहकेः शतिमितैमेन्थानयोग्या भवेत्‌ ॥ ७ ॥
अश्वत्थेन तथोतरारणिरपि स्यात्‌ षदभिरेवाहैः `

कुयोद्‌ जामकमस्य खादिरं नेत्रं च रजुं ढाम्‌ ।
तश्राभनिं जनयेत्‌ तथेन्धनमपि त्वग्बरजितं सारवद्‌

भिन्नं दास्ततरूद्वं ध(म)नमय्युक्तं धविन्रादिना ॥ ८ ॥

अरणिविधिः।

वक्राः शीणंदलाः कृच्चाः कमिता भित्नास्वशस्ताहता
हस्वाः स्थूरगतत्वचोऽप्युपहता दीधाभिदग्धादयः ।
वर्ज्याः स्युः समिधः शुविस्थमुवः शेष; समं छेदिता
मध्यानामिकयोपस्तु नाहसदशाः शस्ताः कनिष्ठाषमाः ॥ ९ ॥
इध्मोऽष्टादश्चमिः समिद्धिरदितः प्रादेज्चमात्रोऽथवा
रल्यायाममितः काचित्‌ परिषयो दस्तायताः स्युललयः।
दीर्षो दक्षिणतस्तु पश्चिमश्चयः स्थूकस्तनुहस्वकः |
सौम्ये कचिकजाश्च .वारककुशाः भेदन हि दभौः कमात्‌ ॥१०॥
व्यग्रा हस्तनखाहताः क्रिमिहताः कमौन्तरायोजिता
याम्या भ्यानविशङ्धनायुपहता धूमओध्वंशुष्काद्यः |

८८ इं शान शिवगुख्देवपडधतो [किवादादुः
वज्यौः दयामककोमराः प्रतिनवा दूनाद्ैशष्कास्तथा = `
दभौः स्युथेदिहाभिकारयेषटङे वेण्यादिकं चोच्यते ॥ ११ ॥
तत्र (पव्रिशदर्मद्ता वेणिः । भष्टधत्यष्टषत्यतिधरतिसंख्या वा दभौः,
प्रिस्तरणे पवोदितः स्युः । तत््वसंल्यादर्भबेद्धं कूच ज्ानखद्गः, द्ात्रिशदर्मै-
रिति केचित्‌| दभेद्धयेन सामान्यम्‌ । दभेपञ्चकेन विं्ेषकूचंम्‌) इति संहि-

तायाम्‌ । |
इष्माबर्दिषां विधिः।

स्थास्याज्यस्य भवेच्छरावसदशी विस्तारतोऽष्टाङ्कक
विस्ताराषंसमुच्छयापि च भवेन्नालं च वेदाहुलम्‌ |
विस्तारेण षडङ्करोच्ितक्मं पात्रं परणीताम्भसां
स्याद्टङ्करविस्तृतोचख्दयसमा नारान्विता प्रोक्षणी ॥ १२ ॥
त्र पौष्करे -- “स्त्र स्वणैरजतताम्शन्मयानि पात्राण्युचतममध्य-
माषमफलानि भवन्तीति ।
जष्टाभिः कुडबेः प्रपूरितचहः खाटी स्मृतात्राषमा
मध्याकेस्वरसंख्यकैः परिमिता स्यादुत्तमा ताभ्रजा ।
्रष्ठान्या त्वधमा त्रिसघ्ठकमिता द््यङ्कलानां भवेद्‌
दै्यात्‌ सप्तश्षराह्ृकैरिह शिरोवृत्तं घु पुच्छं वयात्‌ ॥ १३ ॥
शास्यः स्युः सितषष्टिकाश्च कलमा नीवारजास्तण्डूलः
संशयुद्धास्तुषश्चकंराविरदिताः चञ्चाः भयस्ताश्चरोः ।
शष्ठ यत्‌ स्वपशोषृतं नवमथ क्रीतं नवं मध्यमं
क्रीताज्यं यदनूतनं तदषमं गव्यं भवेद्‌ गारितिम्‌ ॥ १४॥
क्षौद्रं गन्धरसाधदूषितमपि कीतं पुनगीरितं
आद्यं क्रीतसितोपलाचभिनवं खण्डं शुखं वैक्षवम्‌ ।
पू पूवैमिह प्रशस्तमखिलं शुद्धं च शुक्चा्जित
होमदेश्च तिलादिधान्यमखिलं प्रक्षाल्य संशोषितम्‌ ॥ १५॥
यश्चान्यत्‌ फरमूककादि घुरसं अर्यं विद्युद्धं नवं
तत्रह्कृष्ठमिताहुतिस्तु कथिता ध्न्य (ख ? त्र) शाल्यादिषु ।
स्यात्‌ पचचाङ्ककिमिशरेतं द्रवरतेषूक्तं श्ुवा पूरितं
लाजानां खड युष्टिरिव कुसुमेग्येकेकमन्जादिषु ॥ १६ ॥

पात्रबन्पारशुदटिः उत्तरं नवमः पटः । ८९

वीनां चतुरङ्गं कणति सक्तुष्वपि स्यान्मृगी

साहृष्टा खट मध्यमाङ्कखियुता नान्ना मृगीसंक्गिता ।
गन्धानां चणकीमितं तु बदरीबीजोपमं गुग्गुरो-

भक्ष्याणां च महाफठदिषु भवेदक्षपरमाणाहुतिः ॥ १७ ॥
खयैरहृदगोस्तनीबदरिकाजम्बूफलानां तथा

पत्राणां प्रथगकमेक्ुदिता पर्वैकमिक्षोरपि ।
नानामक्ष्यविमिश्रहोमविषये पञ्चाङ्करीमिषेतं

वृवौप्रत्रितयं तथैव समिधामेकेकमेवाहुतिः ॥ १८ ॥

आहुतिप्रमाणम्‌ ।
स्याद्‌ वर्षन्यपि पूणेभारसकलिला कुम्भश्च खरवम्बुभृद्‌
द्रोणाम्भःपरिपृरितिस्तु कलशः पू(णैः १) शिवात्‌ ककेरी ।
पूणा स्याद्‌ षटिकाढकेन छुडबदवन्रं शरावं स्तं
(त)पूणेः कुड़बेन वा प्रसरतः शद्भश्च दीपस्तथा ॥ १९ ॥
पाज्नमनम्‌

वक्ष्ये शुद्धिमपीह पत्रविषयां द्रव्यादिकानां तथा

यावद्‌ गन्धविलेपनायपगमस्तावञ्जलेः क्षालयेत्‌ ।
चर्णैरप्यवधर्येत्‌ पुनरपि प्रक्षाल्य चेष्णेरजरै;

पात्राणां भवतीह शद्धिरधुना शुद्धि्विशिषटोच्यते ॥ २० ॥
सौवर्णं सर्ठिन शुध्यति यथा केपापनोदो भवेत्‌

पात्रं शुद्बमयं त्वथाम्रसलिठिस्तारोद्धवं गोमयात्‌ ।
कांखं भसजकेस्तथा मणिमयं सूर्यद्चमिवाम्भसा

मृत्पात्रं दहनेन चेदमिनवं तत्तक्षणाद्‌ दारवम्‌ ॥ २१ ॥
दाहादायसशुदधिरेवमुदिता रोहानि तत्कतभिः

स्पशाद्‌ वा तुरगाननामिगमनाच्छुध्यन्स्यनन्याहती ।
दयद्धिश्चमेषु रज्जुवश्ञविषये चेत्‌ क्षारवारिडवात्‌

स्याच्चारावुकवेणवेऽम्बुपयनं गोवाटकाध्षणात्‌ ॥ २२॥

९० दंशानरिवगुरयेवपडतौ [किवावाद्‌ः

श्यदधिः सोदकमाजनेष्वपि भवेत्‌ पर्॑भिहृत्वा तथा
धान्यानां फलद्भमूलसमिषां सम्पोक्षणाधावनैः ।

कीशेयादिदुङूलपट्वसनेयान्य्रक्गाणि त-
न्यम्भस्सेकविरागकाणि धवरैः शुध्यन्ति सिद्धार्थकैः ॥ २३ ॥

त्याज्यं दारववैणवाद्विकमथो भाण्डं तथा मार्सिकं
केष्मोच्छिष्टमलादिदुष्टमथवा निमौस्यसन्दूषितम्‌ ।
स्नेहानामपि शद्धिरप्युपहति्नो चेदमिचोतेना-
च्ुध्येताथ जल।शयादिषु निशास्वभेः शिसखादशैनात्‌ ॥ २४॥
गोभिवीध्युषिता निखानिततरा कृष्टाथवा षूदृता
मूः शुध्येद्‌ भवनादिकं च सरिकः सद्रोमयकेपितम्‌ ।
पुण्याहद्‌ द्विजभोजनेन च तथा चोह्धेखनाद्‌ वा क्षितिः
दुष्येत्‌ पातकिनामिभाष्य वचसां ्द्विद्विजामाषणात्‌ ॥ २५ ॥

प्राणायामैः शुध्यति देहः समनस्कः स्पृक्षसपृशयानप्सु निममः सहंचेलः ।
जग्ध्वा यत्‌ तद्‌ वा क्षुतनिष्टविनजम्भास्वाचम्यान्तेजातञ्चुनामप्यवलोके ॥

निस्सार्याम्भः कूपजकरदेभेहदम्भो वेगात्‌ सृष्टं वांमिरंशोरिह शुध्येत्‌ ।
अभिः शुध्येन्मन्नवदम्भःपसिकात्‌ भरायञ्चिताशाभ्निमुखाद्वाहितवदहिः ॥
गन्धादीनां मन्त्रजलैः परोक्षणतः स्याच्छुद्धिः क्षीराजादिषु चाज्यं त्वभिषार्थ ।
दर्भणामियोतनतोऽत्पा परहतिशेच्छिष्टानामप्येवमिवोद्चा परिशुद्धिः ॥ २८॥

सामान्येन श्रष्ठयगुणानामपि हेतुः कर्मद्रम्यस्वात्मदु शुदधिभेनसो या ।
शुद्धिः सा स्यात्‌ यस्य तु रागा्विदुष्टा चेशत्वारोऽप्यस्य करस्थाः पुरुषार्थाः ॥
इति श्रीमदीशानशिवगुरुदेवपदतौ पिदान्तसोरे
करिय।प दे श्ुकलुवादिषक्षण-
पटलो नबमः।

अथ दश्मः पटः ।

्रस्ु(तेः १ ता) प्रथ (म)मा(वि ? गम)दीक्षा षटपदार्भपटले सविचारम्‌ ।
सद्ुरं तदधिकारिदेषैः सप्ेदमपि तां कृ्गिष्ये ॥ १ ॥

दीयते यदनया शिवभावो दीक्षया हि पञ्चवेऽत्र ददातेः।

क्षीयतेऽस्म सह पाशपशयुतवं कषिक्षयाथेपरिनिष्ठितधातोः ॥ २ ॥
वित्तनाथपथयायिनि सूर्य बृदधिमल्युडुपतौ शुभवारे ।
स्वक्षहम्रतिथियोगिनि कुयात्‌ स्वानुकूकदिवसे ख़ दीक्षाम्‌ ॥ २ ॥
शाश्तसिन्धुतय्देवगरहादौ गोष्ठकेऽप्यथ महे स्वगृहे बा ।

ोधिदे मुरि सजक्षणमिष्टं मण्डपं च सुङ्कदं चतुरश्रम्‌ ॥ ४ ॥

तख पूवेदिश्चि पश्चिमतो वा शोभनेऽत्र मने सुविविं्ते ।

रक्षणाय यजमानसमृद्धये मङ्गलाङ्कुरविरोपणमिष्टम्‌ ॥ ५ ॥
उत्सवेषु विविधेष्वपि दीक्षाखापनाषु पवित्रविधो च ।
मङ्गलास्कुरविरोपणपू्व मञ्जरं भवति फर्म तं तत्‌ ॥ ६॥
दास्तयागदिवसात्‌ तु पुरस्तात्‌ सप्तमेऽहनि शुभे नवमे वा ।
पञ्चमेऽपि युदिने भुर मङ्गला्कुरविधिं विदधीत ॥ ७ ॥

पात्नमत्र विहितं त्रिविध तत्‌ पाठिका च धटिका च शरावम्‌।
विष्णुपद्ममवरशड्रैवं तत्रयं पृथगनुकमशः खात्‌ ॥ ८॥

अह्कुलानि खड विशतिरुैः पारिक। वदनविस्तरतोऽपि।
उत्तमाष्टजगर्तीपासिंल्ये मध्यमाथमवियो कथिते द्वे ॥ ९॥
पादविस्तृतिरतोऽधेमिता खात्‌ तत्रिमागमितक्ृण्डबिलं च ।
दण्डवद्भवति शिष्टमरेषं कण्डतुस्यपरिणादमनेोक्ञम्‌ ॥ १०॥
उश्चविस्तरसमा षटिकाश्या तालमात्रमिह पश्चमुखी स्यात्‌ |

दिश्चु तम्भुखचतुष्टयमेकं मध्यतस्यु समवर्तितमागम्‌ ॥ ११॥
ताकविस्तृतमुखं तु शरावं त्समोच्छितिमतोऽषेमिताङ्प्नि ।

दण्डमस्य चतुरङ्करनाभ कण्ठमस्य बिलवज्धैमुदग्रम्‌ ॥ १२ ॥
सम्भवे कनकरूप्यकतम्रेमार्तिकान्यभिनवान्यथवा स्युः ।

्षाितानि सङििन चिव्राज्ञात्‌ स्‌, देषटितण्छानि निदध्याद्‌ ॥ {३ ॥

९४. देशागिवगुदेवपदलो [किकायाद्वः
छद्धमृत्सिकतगोमयवूर्णः पूरितानि कुराकर्चयुतानि ।
मङ्गराद्कुरगरहे सविताने पात्रकाणि विदधातु मनोकषे ॥ १४॥
गोमयाद्विरुपरिप्य तु भूमिं खाञ्गमूरमनुयुक्तजरान्ञात्‌ ।
प्रोक्ष्य पिष्टपरिरूपितसूत्रेरक्तरक्ष्मविहिते चतुरश्रे ॥ १५ ॥
विन्नराजमभिपूज्य पुरस्तात्‌ पुण्यकाहमपि वेदविशिष्ैः ।
वाचयेदधिकमेकमरीतेः स्युः पदानि कथिते चतुरभे ॥ १६ ॥
मध्यतो नवपदैरथ शङ्खं कर्णिकाष्टदलकेसरोमि ।
भाङिवित्‌ सरसिजं तु रजोभिः साङिभिः सुविहितोच्ितमध्यम्‌॥ १७ ॥
तत्र सूत्रविनिवेष्टितङ्कम्ं धूपितं तु विनिधाय कुशोषु
दवादश्ान्तगरितागृततोयैः पूरयेत्‌ सङुशकूचौदिरण्यम्‌ ॥ १८ ॥
पिप्पलाग्रनवपष्ठवगन्पेमास्यदामकुषुमाक्षतवक्त्रम्‌ ।
शारितण्डुलफलाद्यविषानं वल्लयुग्मकुपुमेरमिरामम्‌ ॥ १९॥
मातृकाम्बुजगतं तु कलाभिः षोडशस्वरयुताभिरुपेतम्‌ ।
तं विभाव्य शिशिरांशुमुदशयं स्वोषधीशमुडचक्रसमेतम्‌॥ २० ॥
पूजयेत्‌ तदुपचारविंेषैः पायसं च सघृतं विनिवेद्य ।
शोभितेषु रजसाथ पदेषु स्थापयेत्‌ तु पथगर्कुरपात्रम्‌ ॥ २१॥

आदित्ये समरीचे च विवस्वति यमे तथा ।

जलाधिपे च मित्रे च सोमे च पथिवीधरे ॥ २२ ॥
एषां पदेषु घटिकाः स्थापयेदष्ट वै क्रमात्‌ |

जभौ पूषणि पित्राख्ये दौवारे रोगनागयोः ॥ २६३॥
अदितावपि चेशने शरावाण्यभिविन्यसेत्‌ ।

एषां मध्यपदेष्वष्टौ दिग्विदिक्कमयोगतः ॥ २४ ॥
स्थानानि पार्किनां तु कथितान्येषु विन्यसेत्‌ ।
पदान्यादो विरिस्येषु य्॒ूर्णेन पूरयेत्‌ ॥ २५ ॥
पृथर्छास्यादके क्षिप्त्वा दुमेविष्टरके एथ ।
प्रस्थाप्य घटिकादीति तेषु बीजानि बापयेत्‌ ॥.२६॥

भद्ङुरापेणविधिः] उत्तरां दुक्षमः पटकः । ` ९३

माषमुद्रकुरस्थानि निष्पावतिलश्चाल्यः ।
संपा मामेगोधूमहयामाकनीहयो यवा; ॥ २७ ॥
परियज्गवस्तथादक्यो वेणवश्वेत्यनुक्रमात्‌ ।
्रिपञ्चवगेबीजानि कथितान्युत्तमाङ्करे ॥ २८ ॥
वगेदधयं मध्यमे स्यादषमे बीजपश्चकम्‌ ।
बीजानि क्षालयित्वाद्धिः क्षीरेण तदनन्तरम्‌ ॥ २९ ॥
व्जखण्डे हदं बद्ध्वा दिनमात्रं जरे स्थितम्‌ ।
उद्धृत्य यामद्वितमे समतीते तु वापयेत्‌ ॥ २० ॥
बीजानां देवतं सोमः ख रात्रौ कान्तिमान्‌ यतः ।
तस्माद्‌ बुमुधुबीं जानि निशायामेव वापयेत्‌ ॥ ३१ ॥
अभमिमन्छ्य हृदा पूरव मन्त्रेणानेन वापयेत्‌ ।
ओ च्यम्बकाय रावांय शङ्कराय क्षिवाय च ॥ ३२ ॥
सर्व॑रोकप्रधानाय शाश्वताय नमो नमः ।
अनिनैव तु मन्त्रेण सिश्चेद्धारिद्रवारिणा ॥ १६३ ॥
पश्चोपचारेणाम्यच्यं चाच्छाध वसनैः सितैः ।

सक्तरात्रं बलिं दाद्‌ क्देयमाणक्रमेण इ ॥ ३४ ॥
जहामूतेन्त्रगन्धवेयक्षरक्षःपिद्चाचकाः ।
गणा बरङिभुजः सप्त कमात्‌ तन्नामलक्षिताः ॥ ३५ ॥ `
सान्नपुष्पकुशं ब्रह्मरात्रे तु प्रथमे बङिः ।
अन्नं दधि निशाचूर्णं खनसक्तुतिरान्वितम्‌ ॥ ३६॥
भूतमिति स्यातं भूतरात्रे भदापयेत्‌ ।
इन्द्रवह्ठीरसोन्मिश्रमन्नं सक्तुपयोदधि ॥ १७ ॥
इन्द्ररात्रे तृतीये तु बरि दयात्‌ तु देशिकः ।
वैणवानं पयोयुक्तं गान्ध स्याचतु्थके ॥ ३८ ॥
पश्चमे यक्षरात्राल्ये पुष्पान्नाज्याम्बुभिबेशिः ।
रक्तान्नं सतुषं शृत्खायुक्तं षष्ठे © राक्षसे ॥ ३०. ॥

1

हशागक्षिवगुरेवपद्धतौ (करिवापादः
सप्तमे त्वथ वेश्चाचे माषानं सरं मधु ।
हाद्िचूण तैराञ्छं सामिषं तु प्रदापयेत्‌ ॥ ४० ॥
अन्यथा केचिदाचायौः प्राहु गणसप्तकम्‌ ।
तश्र कथ्यते भूताः पितरोऽपि च गुद्यकाः ॥ ४१ ॥
नागा बरह्मा शिवो विष्णुरदैवताः सप्तरात्रषु ।
प्रणवादिनमोन्तैः स्वेनाममिदीपयेद्‌ बकम्‌ ॥ ४२ ॥
परथमे भूतरात्रे तु मूतकरूरेण दापयेत्‌ ।
तिकैस्तण्डुलामिश्रैस्तु पितृरात्र द्वितीयके ॥ ४३ ॥
तृतीये नािकिराम्भःशाल्यनेथक्षरात्रके |
सक्षीरपिषसक्तवद्धिनोगरात्रे चतुर्थके ॥ 9४ ॥
सपद्माक्षान्माज्यं च ब्र्मरात्रे तु पञ्चमे ।
सापृपाजेन साज्येन षष्ठे शवे तु दापयेद्‌ ॥ ४९ ॥
गुलोदनेन साज्येन सप्तमे वैष्णवे बिः ।
यदा नव स्युर्दिवसाः पायसं कृसरं क्रमात्‌ ॥ ४१ ॥
उदिष्टैवतगणमुदिष्ठबलिनार्च॑येत्‌ ।
न कश्चिदङ्कराण्यन्यो निरीक्षेत कदाचन ॥ ४५ |
आचाय एव प्रविशेत तच्छिष्यो वा तदाज्ञया ।
आरूदैरङ्ुरेः कतुनिरदिरेत्‌ तु श्यमाद्यभम्‌ ॥ ४८॥

हयमैः कृषणोरङकरेर्थहानिं तियेग्रदेग्याधिभारोहितैश्च । , `

कुन्जैदुःखं (ततम ? त्वभर)रढेगरतिं च ब्रूयाद्‌ भगैः स्थानदेशेषटहानिम्‌ ॥
सैः पीतैः सम्प्रूढेः सुपूर्णैः शीघरोत्पनैश्वारमिर््वायतैश्च ।
लक्ष्मी पृष्ठि चेष्टसिद्धि समभरं कतां विन्देदङकुेमङ्गं च ॥ ५० ॥

ज चायेस्तत्राहकरेष्वपरशस्तेष्वारक्ष्यास्मिन्‌ शान्तिकं कर्मं कुर्यात्‌।

मूञेना्गेतेसमिश्वाय हुत्वा म्याहत्यन्तं शोभनं स्यात्‌ तिङश्च ॥ ५१ ॥
इति भरीमदीशानश्िवगुरदेवपद्धती चिद्धान्तसारे उपरिभागे क्रियापदे

अद्कुरपिणपटजो दशमः ।

अथेकादश्चः पटलः ।
दीक्षामिषेकेष्वथ देशिकेन्द्रः प्राक्मर्तुतं शोभनकालमिष्टम्‌ !
हकषेत रिष्यध्य गुरोश्च यसिन्‌ देशे च. काठेऽभ्युदयो यथा स्यात्‌ ॥ १ ॥
मुख्यो वसन्तः शिशिरस्तु मध्यो ग्रीष्मः कनिष्ठोऽभिमतोऽत्र शङ्खः ।
पक्षः सितङगन्दुसुरे (ब्य) वाराः शस्तास्तु ज्यां हि कुश्च रिक्ता ॥ २ ॥
तिष्यप्रजशादितिसोमविष्णुत्रह्षनद्रपूषानिलनेक्रैतानि ।
मैषरोत्तराशवत्युदितान्युडूनां दीक्षामिषेकेष्वनवग्रहाणि ॥ २ ॥
ज्योतिर्विदां चाभिमतं यदन्यलप्रादिकं चस्तमनिष्टहीनम्‌ ।
निशवित्य काल गुरुरत्र रिष्यान्‌ सन्दीक्षयेत्‌ तानाधिकारियुक्षत्या ॥ ४ ॥
विशिष्टदेशे च कुठे प्रसूतः स्यादग्रजन्मा श्रुतवान्‌ सुशीलः ।
श्युचिः सुधीः शोभनशक्षणाङ्गः सोम्यस्तथाचाथपदाधिकारी ॥ ५ ॥
सत्यव्रतः शमदमाजेवधर्मनिष्ठः
सा्टङ्गयोगनिरतः शिवक्चाखलविद्‌ यः ।
भक्त्या शवेऽष्टविधया समलङ्ङ्ृतश्च
त्यागी सदेव करुणानिलयो गुरः स्यात्‌ ॥ ६ ॥
धीरः कतन्ञः कुलरीलयुक्तो भक्तः शिवे चापि गुरौ विनीतः ।
शुशरषुरत्यथेमभीष्टदाता शिष्योऽप्यलोमादिगुणावितः स्यात्‌ ॥ ७ ॥
शुतशीकसमाचारग्र्टचसामथ्येमक्तिभिः |
गरीयाननुगह्वाति योऽन्यान्‌ स गुदरिप्यते ॥ ८ ॥
तन्त्रचोदितदेशेषु जातो यस्तपसा चरन्‌ |
ज्ञानेन देशिकः स स्यच्छूयोऽन्येषां च दर्शयन्‌ ॥ ९ ॥
देशेन चरतीति देशिकः |
देशेन जात्या वृत्तेन यः शिष्टो गुरुसश्रयः । |
विश्ेषयिष्यन्‌ स्वात्मानं स गुणैः शिष्य उच्यते ॥ १० ॥
शापुरनु्षिष्टाविव्यक्माद्धातोः क्यपि तु रूपम्‌ ।
. "भागस्त्यहिमवद्भुमृदन्तरारग्यवसिताः ।
ककाराष्टकनिर्धुक्ता देशा देशिकसम्मताः ॥"'
इत्यादि माहेन्दे ।

९8 हंशानकिवगुरुदेवपदधतौ [किवापादः
५“कुमारीहिमवन्मध्ये स्वतः ष्ण मृगान्विते ।
(देे)जातस्तु यो विद्वानाचायत्वं द्विजोऽहति ॥'
इति वीरे । |
“आया व्तेद्धवोऽन्यो वा ककाराष्टकवर्जितः ।
कुलीनो निपुणो दक्षो विनीतः प्रियदशेनः ॥
शैवसिद्धान्ततत्वज्घः प्रतिष्ठातन्त्रपारगः ।?
हति प्रतिष्ठासमुचये । अत्र योगशिवपद्धतो--
“मध्यदेशे कुरक्षेत्रलाटोजयिनिसम्भवाः ॥
अन्तर्वेविप्रतिष्टाना आवन्त्याश्च गुङूत्तमाः ।
गौडाः सुक्षोद्धवास्तैरा मागधाः केरखास्तथा ॥
कोसलाश्च दक्षाणां गुरवः सप्त मध्यमाः ।
कणोटकमहाराषट्कच्छमीरोद्धवास्तथा ॥
कलिङ्गाश्चैव लाम्बाकाः काम्बोजाश्चाधमाः स्मृताः ।
काश्चीकादमीरसोराषट्पाण्ड्यान्यविषयोद्धवाः ॥
कावेरीकोणोद्भूता निन्दिता गुरवः स्मृवाः ।
कुण्डादयश्च रोगाती निन्धाः स्यर्देशजा अपि ॥
भष्टवरताच्च पतितादुत्पननो यो नराधमः।
भस्माङ्कुराहयो त्याज्यो निन्दितौ सवैकर्मयु ॥
अन्यलिङ्गी तु तत्‌ त्यक्त्वा पुनः रैवे तु दीक्षितः ।
सोऽपि निन्धः प्रतिष्ठादौ देरिकत्वं च नार्हति ॥
दोवदीक्षामनासादयय शालमात्रप्रपाटकः ।
स्वयम्भूर्नाम निन्योऽसो रैवकरभसु गर्हितः ॥
सन्म्यासिनोऽङ्गहीनाश्च विरूपा मठमोजनाः |
+ + + श्वेव कुलजाया नास्तिकाश्चैव निन्दिताः ॥
कणोटककलिङज्गास्यकच्छकादमीरवासिनः ।
क ङणाः करहाटाश्च काम्बोजाः कामस्पिणः ॥

धाधकाचायंरुक्षणम्‌] उत्तरां एकादशः पटकः । ९७
ककाराष्टकसंज्गास्ते देशा देशिकवर्जिताः ।
एते कीकट इत्येफे" इति विजये ।
५/क्ररोऽल्पविधो व्यसनी कृतघ्नो इम्भः पुनभृगरुमक्तिदीनः ।
मात्सरयेयुक्तो विषयी यायु वज्यैः प्रतिष्ठादिषु ताफंकश्च ॥१
इति मज्जयाम्‌ । “सन्न्यासी नास्तिकोऽम्बष्ठः"' इत्यादि शोकैर्देभ्या मते गुरुला-
नहः कथिताः ।
““अथाचायेः समः श्रीमानप्रजन्मा सुपेशचलः'
इत्यादि स्वायम्भुवे । अग्रजन्मा तु ब्र्मिण एव, ब्रह्मणः प्रथमजातल्ात्‌ ।
' देशज(>म)शरुताकारवृत्तरीरगुणान्वितः ।
स्वपरभावसम्पन्नो गुरु्यो गुरुणा कतः ॥'
इ्यादि ब्रह्मशम्भुः |
“हेयं यथाधिकारेण दीक्षाचार्येण साध्यते ।
स च सदेशसम्मूतः सुमूर्तिः श्रुतदीकवान्‌ ॥''
इत्यादि सोमशभ्भुः |
“दृष्टकर्मा श्ुविदक्षः शिष्यानुप्रहतत्रः।
शिवसद्धाषविद्‌ विद्वानात्मविद्‌ देशिकोत्तमः ॥"
इति मतङ्गे । “इत्थं मूतादि्ीक्षा रुन्धाचर्यैण क्रियते । स त्वा्याव्तादिदे-
शसम्भूतः श्रुतश्चीरगुणाचारसम्पन्नः शुद्धाशयः स्यादिति भोजराजः। “भेष
देशकुकाशयैरविनयवान्‌ वामभी कुरीनः' इत्यादि प्रयोगमज्ञयाम्‌ ।
५धआचायेः शिवशास््ञः शस्तदेशसमुद्धवः ।
ब्रह्मचारी गृहो वा शिवभक्तिपरायणः ॥
यजमानानुकूरक्षेजन्मा देशिकं उच्यते'” ।
इति देव्या मते ।
८स्ैलक्षणयुक्तेन गुरुणा दीक्षितो चपः ।
सर्वान्‌ कामानवाप्नोति परत्र च शिवां गतिम्‌ ॥

१८ देशानशिवगुरुदेषपदतो [्िवापार्ः
जटी मुण्डी शिखी वापि शस्तदेशसमुद्धवः '
शिवशाख्ाथंतत््वज्ञः शरुतवृ्तान्वितो द्विजः ॥
शिवमेवाभेतो नित्यं वाख्मनःकायकमेभिः ।
आचार्यैः स हहोदिष्टः शिवदीक्षादिकर्मसु ॥"

इत्यजिते ।

“अनूचानः परसनात्मा शिवदीक्षामिषेचितः ।
शिवागमज्ञो मतिमाम्‌ शिवपूजापरायणः ॥
रद्राक्षमारां बिभ्राणाञ्ञपुण्डूङ्कितविग्रहः ।
विशुद्धदेशकुरुजः शीखाचारसमय्वितः ॥
वेदश्चाख्ाथेतत्त्वज्ञो ज्ञानवान्‌ गुरुरुच्यते ।'

इति सान्तानिके ।

«कृष्णवर्णो मृगो यस्मिह्चरतीह स्वभावतः ।
तं देश यज्ञियं विधाद्‌ यश्च पराप्तः ॥

तदेशषकालसम्भूतस्ाचायंः शालरसम्मतः |
इति सर्वेज्ञानोत्तरे ।

““हुभदेशोद्धवः श्रीमान्‌ पदवाक्यप्रमाणवित्‌ ॥
शिवश्ास्राथसन्तुष्टः सर्वत्र करुणानिधिः ।
चीणोचायन्रतो मन्त प्रसन्नहृदयाननः ॥
िङ्गादिलक्षणज्ञाननिपुणः कमैसन्तती ।
अहीनपन्ततियस्तु ब्रक्षचारी गदी तथा ॥
सान्तानिको गृही श्रेष्ठः समयाचारपारुकः ।
मीतिको बरह्मचारी यः पुरा पश्चाद्‌ गृही भवेत्‌ ॥
स भौतिको गृहस्थः स्यात्‌ तञ््ैराचार्यं उच्यते ।
सोऽपि शेष्ठः तत्सुतश्च मवेत्‌ सान्तानिको गुरुः ॥
देवताव्यातितत्वज्ञः षडविधाध्वविज्ञारदः ।
छ्भाद्युभनिमिचजोऽप्यथवा विस्तरेण किम्‌ ॥

साथकाचायंरक्षणम्‌] उत्तरां एकादशः पटः 1 ९९
सम्यग्जातिः परिज्ञानं शृत्तं चादाज्ञयो गुणाः ।
यसेते स गुरु, प्रष्ठः स्ैकामफलप्रदः ॥|'१

इति प्रतिष्ठापद्धती ।

““पूणेविद्यात्रतो मन्त्री ज्ञानवान्‌ सु्मादितः।
भसनिष्ठो यतिः ख्यातो गुहः स्याद्‌ भोतिकोऽपि वा ॥?

इति मोहशचरोचरे ।

"द्रष्टव्यं गुरुणा नित्यं विप्रवृत्यनुसारिणा ।

य एवं वतेते वन्यो ब्रह्मवित्‌ स गुरुदविज ! ॥
इत्यादि पराख्ये ।

“्ुभजति सुवृत्तस्थं शुभदेशसमुद्धवम्‌ ।
क्रियाक्राण्डरतं शान्तं धार्मिकं गुरूवत्पलम्‌ ॥
प्रतिपन्नजनानन्दं शोचोपेतं दढ्रतम्‌ ।
विधयामयदातारं कोस्यचापखवर्जितम्‌ ॥
एवंबिधं गुरं प्राप्य को न मुच्येत बन्धनात्‌ ।'

हति बातुखो्रे । “धार्मिकः सत्यनादीः"त्यादि स्व॑जञानसमुद्रे ।
५स्बेरक्षणदीनोऽपि ज्ञ ववान्‌ गुरुरिष्यते |
ज्ञान च तत्वविज्ञानं षडध्वज्ञानंश्रयम्‌ ॥*
इत्यादि वोष्केरे ।

“न्ाह्ाणाः कषत्निया वर्या विशुद्धाः साधकाः स्मृताः।
स्ववणोदानुपूर्व्येण स्युराचायीः षडानन ! ॥

इति शृहत्कारोक्तरे ।
किमथ बहुनोक्तेन अन्थगोौरवकारिणा ।
इत्थमागमवाक्यानां बाहुल्याद्‌ विप्र एव हि ॥ ११॥
दीक्षितश्चोदितैवुक्तो गुणेः सौम्यः परयंवदः ।
यो वूपगुरत् स्याद्न्येषां च न संशयः ॥ १२॥

१० दैशामकिवगुरदेषपद्मतो [क्िकाशद्‌ः
कुरश्षीरसमाचरिः संयुक्तो गुरुवत्सलः ।
गुरोरधीततन्त्रश्च पूतः साधकदीक्षया ॥ १२ ॥
संसाधयति यो मन्त्रान्‌ ददढभक्तिः सं साधकः ।
मत्वासारं च संसारं मानुष्यं जन्म दरुंभम्‌ ॥ १४ ॥
उद्धरेदास्मनात्मानं नात्मानमवसादयेत्‌ ।
हहासुत्राथमोगानां प्राप्तये चापि मुक्तये ॥ १५॥
उपायः सुकरोऽस्त्यन्यो नहि मुख्यः शिवाश्रयात्‌ ।
द्विजानामनुपेतानां स्वकमाध्ययनादिषु ॥ १६ ॥
यथाधिकारो नास्तीह स्यश्चोपनयनादनु । .
तथा दीक्षितानां ठ तन्त्रमन्त्राचनादिषु ॥ १७ ॥
नाधिकारोऽस््यतः कु्यादालमानं शिवसंस्कृतम्‌ ।

तथाहि -
नारद्रः संसरेद्‌ रुद्रं नारुद्रो रुद्रमर्चयेत्‌ ॥ १८ ॥
नारदः कीतेयेद्‌ रुद्रं नारुद्रो रुद्रमाप्नुयात्‌ ।
शिषब्रत गृहीत्वा तु प्रत्यहं पालयेत्‌ सुधीः ॥ १९ ॥

त्था -
“वरं हि रिरसच्छेदो वरं हि मरणं मम ।
न त्वनम्यच्य मुज्ञी(यां १य) भगवन्तं त्रिलोचनम्‌ ॥
न रिवाचेनतु्योऽस्ि धर्मोऽत्र भुवनत्रये ।
इति विज्ञाय यलेन पूजनीयः सदाशिवः ॥'

इति शिवधर्मे --
अतः समयिभिश्ैव साधकैर्गुरुमिस्तथा ।
धरत्यहं यत्नमास्थाय पूजनीयः सदाशिवः ॥ २० ॥

जत्र पतञ्जलिराह -

धधय॒दच्छमाप्येकमपेतगन्धं त्वत्पादपद्मे कुपुमं निधाय ।
बहूनि कामं बहुरूप । युङ्क्ते फलान्यहो स्वादुतराणि लोके ॥"

इति भ्रीमदीशामशिवयुरेदेवपद्धतौ सिद्धान्तसारे उपरिभगि कियापदे
ध्लाधकाचायलक्षण एकादशः पटलः ।

अय दाद्त्ः पटलः ।

अत्र श्रुमः परिवारोचितानां मू वीश्वान्यत्‌ सकलं दैवतानाम्‌ ।
यद्‌ विज्ेयं यजनादौ विशेषाद्‌ येनापि स्यात्‌ फलसिद्धिः समग्रा ॥१॥
हषा सूर्य परथमे विक्नान्त्ये विन्नाधीशं तद + + गुरं च ।
शम्भोः पूजां विदधीताभिकार्यं कत्वा सम्यक्‌ परिवाराश्च पूज्याः ॥ २ ॥
सूर्यीचीयामथ तदारपाठो दण्डी खड्गं विदधद्‌ दक्षिणस्थः ।
खद्गी वामे कपिः पिक्गलाख्यो रक्ताकल्यावपि तो चण्डवेषौ ॥ २ ॥
विन्नान्‌ निघ्नन्‌ द्विरदास्योऽरुणाङ्गो रक्ताकल्पः शशिमोशिखिनेत्रः ।
पूज्यो निलय द्विभुजो दक्षिण्यः श्च [कल्पः स्वगुरुदचेशकोणे ॥ ४॥
प्रमूतासनं नाम हिरण्मयं चतुरश्रपीटं कृतादिचतुयेगेः सितरक्तपीत-
ङृष्णव्णसिहाङतिमि्विमलादिनामभिश्चतुष्पदेरविधृतं तन्मध्यवतुंलारणाेम्बो-
परि विकसिताष्टदरं सूथपद्मासनं विचिन्त्य तस्यागन्यादिकोणदरेषु हृदया -
ङ्गानि दिग्दरेष्वस्त्ं पुरतो नेत्रं च रक्तवणौनि स्रीवेषाणि कृताज्ञलीनि पूजयेत्‌
रक्ताक्षा रलिताङ्गयः सुवेषाः सिन्द्राभा नव याः शक्तयस्ताः ।
पत्राम्रस्था नवमी कर्णिकायां दीप्ताचास्तु द्विमुजा वन्दनीभिः ॥ ५ ॥
तत्पद्मकाणिकामध्यावस्थितं भगवन्तं भास्करमुभयपाश्वस्थितप्रभा(स-
स््याश)संज्ञाभ्यां देवीभ्यां सहितं ध्यात्वावाहनादिभिरमभ्यर्च॑येत्‌ ।
बन्धूकाभं सुकुमारं सुवेषं दिग्याकरारं द्विजं पद्महस्तम्‌ ।
रक्ताकल्पं कमरताग्ननेत्रं वेदा्मानं विकसटूकमदेहम्‌ ॥ ६ ॥
दिम्यैमेणिङ्कण्डलाङ्गदकटकहारादिभिरामरणेववंभूषितं भसन्नवदनं भानु-
मालिनं देवं ध्यायेत्‌ ।
श्वाय विकसत्पद्महस्तं प्राखेयांश्ं द्िमुजं ्ारगौरम्‌ ।
कत्राकारं कमलक्षं प्रसन्नं चन्द्रं ध्यायेद्‌ धवराश्वाषिरूढम्‌ ॥ ७ ॥
रेशान्यां तेजश्चण्डं रक्तं रक्ताम्बरादिभिरामूषितं श्रूरदस्तं ध्यायेत्‌ ।
थवा -
शवेतः श्वेताम्बराकल्पो द्विजस्तु गदाषरः ।
दञ्लाश्वरथमारूढशन्द्रो ध्येयो वरदः ॥ ८ ॥

१०द्‌ देशानशिवगुरुदैबपदधतौ [किकापादः

रक्ताकर्यो वरदं शक्ति शु(रे दोरभिबिभद्‌ युगसंस्येगेदां च ।
मेषारूढो कशिताङ्गः सुवेषो बन्धृक्षाभो भगवान्‌ मूमिजः स्यात्‌ ॥ ९॥
पीताकल्पो वरदं चापि खडगं वोर्भिश्चमोप्यथ चिभ्रद्‌ गदां च|
दिग्याकारो मकुटी मूपिताज्गः सिहारूढः शशिजः पीतवर्णः ॥ १० ॥
पीताकल्पो पिषणः पीतवर्णो दण्डाक्षसग्बरदान्‌ कुण्डिकां च ।
` दोरभिर्वि्त्‌ कनकस्यन्दन्थः स्यदुष्णीषी मणिमि्भषिताङ्ः ॥ ११॥
शताकृस्मो भगवान्‌ हदारगोरो दण्डाक्षल्षम्बरदान्‌ कुण्डिकां च ।
दोभिर्बि्द्‌ रजतस्यन्दनस्थः स्यादुरष्णषी भृगुजो भूषिताङ्गः॥ १२ ॥
नीराकल्पो धृतद्यूलोऽभ्जनाभः प्रासं बिभ्रद्‌ वरदं चेषुचापे ।
गृभारूढः स्वरथे भूषिताङ्गो ध्येये। मन्दो भगवान्चनादौ ॥ १३॥
कृष्णाकल्पः स्फुटभिन्नाज्ञनाभः श्चूडी खड्गी धृतचरमाम्बराव्यः ।
ध्वान्ताकारः सितद ्रोकरास्यो राहुर्गीेदैरि वीरे रथे स्वात्‌ ॥ १४ ॥
धूम्राकल्पा द्विजाः स्पष्टदष् धूम्रामासाः सगदास्ते बराब्याः ।
रोद्राकाराः खड शृप्ा्नस्था ध्येया नैका रथिनः केतवः स्युः॥ १५॥
सर्वे प्रहा; किरीटादिभिभूषणेर्विमूषिता युवानो लोकयात्रापरवतैका भो-
गैश्वयेवरपदा ध्येयाः स्युः। `
सूयेपूजामूवयः ।

प्रासादं यच्छिवशक्त्यात्मकं तच्छक्यन्तैः स्याद्‌ वसुधायैस्तु तैः ।

शेवी मृतिः खट्‌ देवार्यास्येत्यस्माद्‌ ध्येया प्रथमं चामिपूज्या ॥ १६॥

शान्तिद्वारं प्रथमं पूवेतः स्याद्‌ विवा याम्ये त्वथ पश्वाजिषत्तिः |

कौबेरं यत्‌ तदपि स्यात्‌ प्रतिष्ठा चान्तिद्रारं खड त्येषु शस्तम्‌ ॥१५७॥

मातङ्गास्यो धवङः प्ह्ृजस्थो इरि दन्ती खणिपाशेघ्मुदस्तः ।

ध्येयस्तुन्दौ मकुदी दक्षिण स्याद्‌ रक्ताकट्पः शरिमौलिक्जिनेत्रः॥ १८॥

तद्वद्‌ वाणी स्फरिकेन्दुप्रकारा सुद्राक्षसकश्राम्रन्थपाणिः |

श्युजाकट्पा शशिमौरिक्िनेत्रा वामे ध्येया सितपद्मोपविष्टा ॥ १९॥
नन्दीह्महाकाको द्वारषारावरणे वक्ष्येते

गङ्गा तुङ्गस्वतरङ्गाच्छवर्णा दिम्याकारा युबतिरदैक्षिणे स्यात्‌ ।

गौराकट्पा दविुजाम्भोजदस्ता बन्द्‌(न्योधन्या)न्यस्फुटवामेकपाणिः॥२०॥

आबवरणादिमुस्यंधिकारः) शखरा हदशः परः । . १०३

कालिन्दी स्यानिजकष्ोरनीला शोरापाङ्गा युवतिर्दिव्यश्पा ।
वामे तन्जं दधती वामपाणावन्येनापै धृतवन्दन्यमुद्रा ॥ २१॥
नाराचान तनुविधुत्मकाशं देहल्यां च स्थितमग्यकंकल्पम्‌ |
वास्त्वीशः स्यादसुरोऽधोभु(खाखो)ऽङ्गन्याकीरयेशे कृतशीषैः शयानः ॥ २२॥
तत्र वास्तुपुर(षो)ऽधोमुखः प्रसारितपाणिपादो भूमौ शयानो सुरः ।
वास्त्वधिपतिव्रद्या परतो इेयः।
आधाराख्या धवला शक्तिरुक्ता अ्योत्खाप्रस्या गगनाभा सुरूपा ।
लोकान्‌ सर्वान्‌ परमेशेच्छया या धत्ते नित्यं प्रथमं तेन पूज्या ॥ २३॥
द्वा्िशद्धिः खट तच्चैरायेविंघान्तेस्तेभहितं विप्णुतेजः ।
भानन्त तत्‌ कथितं क्षासनं स्यात्‌ पीयकारः स तु नागो ह्यनन्तः॥ २४॥
धर्म रक्तं वृषख्पं तु सिंहे ज्ञानं इयामं त्थ मूतं तु पीतम्‌ |
वैराग्यं स्याद्‌ गजखूपं सिताङ्गं चेश्व च क्रमशः षीठपादाः॥ ९५ ॥
सितकाडमीरतालाङ्विणौन्‌ सिंहाङृतीनित्यन्ये ।
पीटस्येषाः स्युरधमीदयो ये चत्वारस्ते कनकाकाररम्याः ¦
“'हषाश्चाधर्ममिणत्यादि मज्ञयाम्‌ ।
पदम शुद्ध वितताष्टच्छदं स्यात्‌ किज्ञत्कल्या रुचिर कर्णिकाव्यम्‌ ॥ २६॥
सोरे बिम्बे चतुरास्यः किरीरी हंसारूढः करुशं चाक्षमाराम्‌।
ब्रह्म! बिभ्रद्‌ वरदं चाभयाख्यं हस्र्ध्येयः सितवक्रश्चतुरभिः ॥ २७ ॥
सौम्ये बिम्बे गरुडे मेधनीलश्चकं शङ्कं गदयान्जं दधानः ।
हारी माटी कटकी सत्किरीरी विष्णुः पीतं वसनं कौस्तुभं च ॥ २८ ॥
भमेर्विम्बे वृषभे चन्द्रमोशः श्वेतो सो दरनाहुशजिनेत्रः ।
रद्ेणाभित्रिरिखाहीश्च बिभ्रद्‌ वज्नाक्षक्लग्वरदाभीततिपाणिः॥ २९ ॥
एतेऽत्र पत्रकेसरकणिकराम्यापित्वेन ध्येयाः। यथा वातु -
“ब्रह्मा विष्णुश्च रुद्रश्च सूर्यन्द्रनरनिम्ब(पाः १ गाः) |
हेशचरस्तत्र च व्यापी तसात्‌ ¶ज्यः सदाशिवः॥''
इति । बह्मविष्णुरुद्रान्‌ मण्डलन्यापित्वेन पत्रकेसरकर्णिङाघु तेधापिनमवरं
चाचंयेदेठि । सदाशिवदेबस्यासमत्वेन चतुणामप्यधिकारः। अत्राह वरुणः-

१०७ ईंछानरिवगुख्देवपञ्जतौ [किवापादंः

“भष्टबाहुश्तुवेक्तरः स्फरिकामल्ञिलोचनः ।
नागयज्ोपवीती च विेयो धुव स्परः॥"
इति । |
श्वेता रक्ता स्वसिता पीतवण इयामा कृष्णा (च)ज्ञना स्याज्जपामा। `
ज्योत्ख्ञाभा वेत्युदिता चारुरूपा वामाधा याः परितो भूषिताङ्गयः ॥३०॥
बद्धपद्मासनः श्ुद्धचन्द्रपममः षोडशाब्दोपमश्वारुदिव्याङृतिः ।
ब्रह्मभिः पश्चमिः पश्चवक्रः करियाङ्खानशक्ति्दारकेन्दुवहीक्षणः ॥ ६१ ॥
पदङ्किसंस्येथजेः साभयेष्टपरदे राक्तिशञे दधच्चापि खट्वाङ्गकम्‌ ।
दक्षिणे चान्यतः सपेमक्षस्लजं डामरूकोत्परे बीजपूरं तथा ॥ ३२ ॥
सुप्रसन्नाननो दिव्यमाल्याम्बरो भूषणेमूवितो देमरत्नोज्ज्वकैः ।
जारजूटस्फुरचन्द्र + पूरकश्िन्तनीयो भवेत्‌ तत्र सादेश्वरः ॥ ३१ ॥
सादेशाभं विथुमीशानरूपं केचित्‌ पराहुदयपररे स्वेकवक्रम्‌ ।
चन्द्रादमाभं वरदं च्यूलपाणि चन्द्रोत्तंसं वरवेषं युवानम्‌ ॥ ३४ ॥
काडमीराभं सकपर्दन्दूमौडिं बीजापूरं दधतं चाक्षमालम्‌ |
दिग्याकारं वरदाभीतिहस्तं ध्यायेत्‌ पीत पुरुषं भूषिताङ्गम्‌ ॥ ३५ ॥
दष्टोष्ठास्यं कपिर्दमश्रुकेशं मीमाकारं पृतरक्ताम्बराढ्बम्‌ ।
सर्पोष्णीषं सितदंष्टाकरालं स्पैश्वोगरेरारिभिूमिताङ्गम्‌ ॥ ६१ ॥
दोर्भिः शू परञ्चं चासिदण्डौ सट्वाज्गार्यं दधते चर्म॑पाशौ ।
हितीध्यायेत्‌ सकपाठं कपाः सारुह्ारं घननीङं त्वधोरम्‌ ॥ ३७ ॥
बन्धुकाभं रुक्तं ज्ञीविलासं दिग्याकारं धृतषम्मिङकेन्दुम्‌ ।
रक्तामूषावसनारेपमास्यं वामं ध्यायेद्‌ धृतचममािदस्तम्‌ ॥ ३८ ॥
सघ्ोजातं शशिगोक्षीरगौरं श॒ङ्खाकल्पाम्बरगन्धं त्रिनेत्रम्‌ ।
सप्तामारं बरदाभीतिहस्तं चन्द्रापीडं स्मरतां बारवेषम्‌ ॥ ३९ ॥
“पूथिव्यादष्टमूर्तीनां वामाद्याः शक्तयः क्रमात्‌ ।
जगतपरवृत्तिसंसिद्धियांभिः सिष्येच्छिवाज्ञया ।1११
इति कारोक्तरोदितत्वात्‌ । अतोऽ्टमूतैयोऽपि खूपतः प्रददयन्ते --
पथ्वीमू्तिश्वुरास्याष्टबाहुः कूम,रूढा दधती दिव्यरूपा ।
पीता शाश्पिसवं चोदरं च साद्रद्धीपाम्बुधिनयावृताङ्गी ॥ ४० ॥

भावरणादिभूत्यैधिकारः] उत्तरां द्वादशः पलः । १०५

मेषाखूढो वरदाभीतिशक्तीर्बिभ् द्वस्तैररुणः स्वस्तिकं च ।
उवारामालाभकुटः पञ्चवक्ो हेमाक्ृपः सुमुखः सप्तजिहुः ॥ ४१ ॥
शवेतोष्णीषो नवनीताक्तदेहः साङ्गं चमापि च ष्णं दधानः
पटन्या युक्तः सितयज्ञेपवीतिः शुक्पाणिः स्याद्‌ यजमानोऽध्वरयः ॥
सप्तच्छन्दस्तुरगखन्दनसो बन्धूकाभः सुमुखश्वारुरूपः ।
रक्ताकल्पाम्बरमास्यायुरेपः सूर्यो वमी मकरी पद्महस्तः ॥ ४२ ॥
अम्भोमूर्तिः कथिता शङ्कवणां नक्रारूढा वरपा्ञौ दधाना |
भुक्ताजलिविविपैभूषिताङ्गी शभ्ाकल्पा युगमोलिः सुमोरेः ॥ ४४ |
एणारूढः पवनो धूम्रवण. पीनाङ्गांसो मकुरी कुञ्चितभरः |
कृष्णाकल्पश्चतुरास्योऽङ्कुशी च दिभ्याकारो युगबाहुध्वैजी स्यात्‌ ॥
आकाशोऽपि स्फुरितेन्दुप्रकाशो दोर्भिः शूलं उामरूकं च राद्धम्‌ ।
खद्‌वाङ्गं च।दघदर्धन्दुमीशिष्ठय्ो ध्येयः सक्रपर्दो दृषस्ः ॥ ४६ ॥
प्रलियांडर्दिमगेक्षीरगीरः शुङ्खाकल्यो लकिताङ्गः किरीटी ।
शङ्खाम्भोजे वरदाख्यं गदां चाविभ्रद्‌ दोर्भिस्तुरगस्थाऽभिपूज्यः॥ ४७ ॥
शर्वाघ्टौ वृषवाहासिनेत्रा वेदास्यासे सकथदेन्टुखण्डाः ।
शूलं बज्जं रार(चापो) दधाना नागाकस्णः खट ते मू्िषाः स्युः ॥४८॥
तद्व्वषीः कमरसवर्णरक्ताः शुङ्कापीतावरणा रक्तहृष्णाः ।
मूरती्ान्त स्युरनन्तादयो ये वि्याधीशा अपि वर्णैः समानाः ॥ ४९ ॥
योगोपेताः सुमुखाश्चारुखपा धम्मिलाग्रग्रथितन्च + + + ।
सोम्याः सरवे सुदुकूराम्बराद्या विचाधीश्ाः कथिता नागदस्ताः॥ ५० ॥
योषिद्रुपाण्यपि चाङ्गानि वर्णः शरेतस्वणौरणङृष्णानिभानि ।
ध्येयानि स्याद्‌ वरदाभीतिकाव्यं उयक्षं तेषामपि शूं च रङ्कम्‌ ॥५१॥
अत्र मज्ञय। --
“हृदयादीनि चाङ्गानि तद्रूपा द्विभुजः क्षियः |
बरदाभीतिहस्ताः स्युरखं किञ्चित्‌ त॒ पिङ्गलम ॥
इति ।

५९९ ईशान शिवगुदैवपद्धलौ [तकिवापाद्‌

नन्दीकशाष्यो मकुटी स्वणेवणेः किरिचरदषटी सुमुखो दक्षिणखः।

द्वारे शूली. गदयावलितः खाद्‌ दैल्याकारो बुतिमान्‌ सत्रिेत्रः ॥ ५२॥

मेषद्यामः शुभवेषः किरीटी रक्ताकल्यो धृतटङ्क्िनेत्रः।

द्वाःस्थो वामे गदयावस्थितः सन्‌ दंष्ठी किभ्चित्‌ स महाकारसं्ञः॥ ५३॥

निमींसाज्गो धृतश्चूलक्षिनेत्रः प्रताकारः कृशदीरघोदरास्यः ।

भृङ्गीरास्यः परमेशप्रियोऽसौ याम्यद्वारे स भवेत्‌ पथ्विमस्थः ॥ ५४ ॥

लाक्षावर्णो धृतरङ्काक्षमालो रक्ताकस्पो गजवक्रछिनेत्रः ।

हस्वाङ्गः स्यादहियज्ञोपवीती याम्यद्वरे खड पूथैखितोऽसौ ॥ ५५ ॥

कैलासामो हिमचन्द्रांडगैरस्तङ्गः शङ्खी बहराङ्गः ककुमान्‌ |

धर्मैः साक्षाद्‌ वृषरूपी चतुप्पात्‌ पश्थादरद्वाःस्थः खट कोनेरभागे ॥ ५

षड्वक्रोऽस्माद्‌ द्विगुणाक्षश्च दोर्भियुक्ते रक्तः शिखिवाहः किर्रारी ।

रक्ताकल्यः रिखिशक्त्यक्षमालपूवो हेतीर्विदधद्‌ बाल्वेषः ॥ ५७ ॥

कन्या देवी दधती .नीलवणौं चक्रासीपू्निशिखं शङ्खसेटे ।

दोर्भिश्चापं वरदं सिंहवाहा रक्ताकल्पा धनदद्वारपूरवे ॥ ५८॥

सेरक्ताङ्कः परश्युं चापि कुण्डी वित्रद्‌ दोभिगज्ञशेखं चाक्षमाखम्‌ |

चण्डेशः स्यान्मकरुरी सत्रिनेत्रो दिष्याकारोऽरुणमाल्याम्बराव्यः ॥ ५९॥

इद्र ?न्द्रः)पीतो मुरी युमबाहुहरिनिप्कैः करटकैशवाङ्गदायेः।

दिभ्याकल्पो धनवजाशनिः स्यात्‌ प्राच्यां देवैः सह चैरावतस्थः ॥ ६०॥

तप्तस्वणद्यतिरभिश्च ता गद।।भमिन्जद्‌ वरद्‌ चामय च।
कुण्डी तद्वज्ञपमालां च हैमीं रैमाकल्पः घुमुखो बृद्धवेषः ॥ ६१ ॥

ज्वाछवेटितस्वमण्डरस्थो दक्षिणमागश्रितया स्वाहया सहितो मेषारूढश्च ।

नाङाभ्रामो बलवान्‌ दण्डपाणिरदिव्याकारो युगबाहुः किरी

कृष्ण[करपो महिषं चाधिरूढः प्रेताधीशः खट धमो यमः स्यात्‌॥ ६२॥
चेत्रगुप्तादिभिः स्वगणे: परिवृत्तश्च ।

रक्षोषीशचो निक्रतिः प्णवर्णो दश्री खड्गी शितिमाल्याम्बराब्यः।

भीमाकारोऽपि च रम्याहृतिः स्यात्‌ स्वाशसंस्थः पुरुषं चाधिरूढः ॥
रक्षोगणैरादृतश्च ।

आावरणादिमूत्वेधिकारः] उस्रां द्वादशः पटलः । १०७

प्रालेयेन्दुस्रिकस्वच्छव्णैः पीताकलसो मकुटी भूषिताङ्गः ।

नक्रारूढो ¶ृतपाशः घुरूपो देवो ध्येयो वरुणः स्यत्‌ प्रसन्नः ॥ १४॥
ग्चायमुनादिमिर्दिव्यूपिणीभिर्नागेश्य परितः ।

धूम्रो वायुरुकिताङ्गो युवा स्यान्नीखाकल्पो युगबाह्रगस्थः ।

हारी बिभ्रद्‌ ध्वजमप्यङ्करं च ध्येयो देवः सहितः स्यान्मरुद्धिः ॥ ६५॥

हेमामासो मधुपिज्ाक्षसौम्यो दिव्याकल्पो नरबाहय गदाधर ।

तुन्दी किञ्चिद्‌ बहरो हस्वबाहुयेक्षाधीशो निधिमिश्ादृतः स्यात्‌ ॥ ६६॥

मुक्तावर्णो धृतद्यूलख्िनेत्रः श्वताकल्पः सकपर्दनदुखण्डः ।

सौम्याकारो इषवाहः शिवांशो विधाधीशो भवतीशनदेवः ॥ ६७ ॥
विदामूर्तिमिः पतितश्च)

तप्तस्वणेप्रतिमो दंसवादो क्ररयुक्तः स चतुभिर्भुजैश्च ।

साक्षलक्लुकशुवकुण्डीकुशांश्च विभ्रद्‌ ब्रहम सक्पर्दः सुरूपः ॥ ६८ ॥

वामतः साविभ्या दक्षिणतः सरस्वत्या च प्रजापति्भिवैरच समस्त-

कोकैः परिवृतः कुशध्वजदच ।

नागाधीरैरखिकैः सेव्यमानः श्ेतारक्तप्रमया सौम्यः ।

्विग्याक्ृर्पः कमरे चक्रहस्तो ध्येयोऽनन्तो वदुधाशेषखरः खात्‌ ॥ ६९॥
सहस्रफणामणिकिरणोद्धासितोत्तमाङ्गः स्यात्‌ ।

शङ्खमरूयो वृषुवाहश्िनत्रो नागाकलट्पः सक्पर्दन्दुखण्डः ।

मीमाकारोऽप्यतिमद्रो वराधः मूली रक्की निवसन्‌ वीरभद्रः ॥ ५७०॥

हंसारूढा तरणामा चतुभिवेक्तदोर्मिषरेतकुण्व्यक्षमाला ।

रक्षी देवी निवसन्ती पलाशे दिव्याकल्पा वरदा्मीतिहस्ता ॥ ७१॥

क्षे शेता सकपरदेनदुरेवा टङ्कं शूरं वरदं चाभयं च|

उक्षारूढा दधती सत्रिनेत्रा नागाकर्पा सट माहेश्वरी खात्‌ ॥ ७२॥

बन्धूकामा हइरणाकर्परम्या दाक्त्यक्षक्लग्वरदराभीतिपाणिः।

दिव्या़ारा समयूरध्वजा या कौमारी स्यात्‌ स्ुटमैदुम्बरथा ॥ ७२ ॥

मेषश्यामा ¶ृतपीतम्बराव्या श्रवृक्षस्या सकिरीादिभूष्रा

शङ्खं चकं बरदं चाभयं च ताक्षयारूढा दधती वैष्णवी स्यात्‌ ॥ ७१४ ॥

१०८ ईंशानशिवगुरुदेवपदधतौ [कियाषाषः

मेषारूढा हङचक्राजहस्ता नीलाकटपा स्फुटमिन्नाज्ञनाभा ।

वारादी स्यात्‌ सवराहास्यदंष्ा धोरा रम्या निवसन्ती करज ॥ ७५॥
देन्द्री श्यामा वरमाल्यानुटेपा वज्ञं पाशं बरदामीतिके च ।

हेमाकल्पा दधती कल्पवृक्षच्छायासंस्था सचतुदन्तिवाहा ॥ ७६ ॥
हृष्णा रौद्रो वटगवृक्षऽद्रिकट्पा शूलं खड्गं डामरूकं कपारम्‌ | ,
रक्ताकट्पा दधती प्रेतवाहा चामुण्डा स्याद्‌ भटमुण्डान्त्रमाखा ॥ ७७ ॥
विन्नाधीश्चो गजवक्रोऽज्जनामष्टङकक्षक्लग्वरदाभीतिदस्तः ।

रक्ताकल्पः श्री ++ ++ ++ भक्ष्यैः प्रीतो भगवानाखुबाहः ॥ ७८ '॥
सर्वा रोके विविधा मातरोऽन्या नानवेषाः श्ुमव्णयुधाढ्याः |
तास्तास्तुष्टाः शिवया(गस्त १ गे समेता ध्येया; पूजामधिगम्य प्रसन्नाः ॥
रुक्मपरस्या सकिरीटा चदुभिर्दोभिवेज्ञं दघती चाक्षमालमम्‌ ।

अम्भोजं चाप्यभयं दिव्य्पा शुज्राकल्पाम्बुजसंस्था निवृत्तिः ॥ ८० ॥
रक्ताकर्पा स्फरिकस्वच्छवणा पाशाक्षसक्कमलार्भतिहस्ता ।
नानारलनभुकुटायैरुपेता ध्येया रक्त ग्बुजसस्था प्रतिष्ठा ॥ ८१ ॥
गुञ्जारक्ता सकपदां त्रिषक्रा चन्द्रोत्तंसा धृतशक्त्यक्षमाला ।

भब्जासीना जरजाभीतिहस्ता दिग्याकत्पा खड विद्या कला स्यात्‌ ॥
दोरभिभक्रेरपि युक्ता चतुर्भिः कृष्णा कृष्णेषसनायेरुपेता।

सपांकल्पा सकपदां ध्वजाक्षघ्चर्‌ साभीतिः कथिता शान्तिसं्ञा ॥ ८३॥
शङ्क्षीरप्फटिकस्वच्छगोरा पश्चास्या स्यात्‌ सकपर्दन्दुलण्डा ।
पद्माक्षस्षग्बरदाभीटिपाणिः शुञ्ञाकल्पा जलजे शान्त्यतीता ॥ ८४ ॥
पद्मासीनं चतुरास्यं सुपीतं ध्यानेकामं द्विसुजाडखमुद्रम्‌ ।
ऊरध्वाक्षस्षक्षलशं दिव्यरूपं दिव्याकलर्पं कथिताध्यात्मतततवम्‌ ॥ ८५॥
मेधानीलं भरितपुमेष्टकान्नेदोमिः कुण्डं जल्जायक्षमाराः ।

विध्याधारं सभयं बोधमुद्रां वियातत्तवं विदधद्‌ दिव्यूपम्‌ ॥ ८६ ॥
इन्दुश्वेतं सचतुबाहुवक्त्रं दिव्याकारं धृतरङ्काक्षमालम्‌ ।

पद्मासीनं सकपद समुद्रं सक्तं ध्येयं शिवत्वं समापौ ॥ ८७ ॥

वावस्नादितूत्येषिकारः] उतरार्थ द्वादशः एरकः । १०९

सौम्यासौम्यास्त्वपरे चाप्यसंखूया नानारूपा वस्केषाबुषााः ।
स्मरतेन्याप्तेः वशादिक्खा गणेशा ॐ वक्ष्यन्ते परतोऽसिन्‌ समासात्‌ ॥
धीतं रक्तं स्वथ शृष्णं च. नीरं विगुरपररूयं बहुखयं सुवर्णम्‌ ।
सभिज्वाङाश्षशिस्‌ंयुत्तीनि वजारदीनिः क्रमशोऽक्लाणि वियात्‌ ॥ ८९ #
रक्षादकं निजलोकेशदिक्खं विज्ाजि्े पुरुषाकाररम्यम्‌.। `
रक्ताकल्पं द्विभुज स्वाङरीषै प्राज्ञल्यसं खलु तद्विषयम्‌ ॥ ९० ॥
तत्र गदा शक्तिश्च लियो ।
कृत्पानलसमप्रल्यं कोरिसू्यसमप्रमम्‌ ।
दंषटकरारवदनैेमदभिशिखाङुरम्‌ ॥ ९१ ॥
अनेकवक्तरनयनमनेकायुधमीषणेः. |
भुजैरनन्तैः शज्ञाणि मुञ्चन्तं परिपन्िषु ॥ ९२ ॥
भ्याखयज्ञोपवीताव्वं नागमूषणमीषनम्‌ |
रक्तगन्धाम्बरधरं चिरोमाठान्त्रमूषितम्‌ ॥ ९३ ॥
सिंहम्यारादिग्रशवव्या्रक्रोडद्धिपाननैः ।
मूतैः परितं नेकैरद्ृदासविभीषणैः ॥ ९४ ॥
रक्षकं शिषमक्तानां सर्वोपद्रवनाञ्चनम्‌ ।
(हेदनं परदिव्यानां? ) परसैन्यनिवारणम्‌ ॥ ९५॥
रूपं पाशुपतास््य पोक्तमेतत्‌ समासतः ।
भिन्नाज्ञनमिरिप्रख्यं रक्ताकल्पमुमीषणम्‌॥ ९६ ॥
दंष्टाकराखवेदनं प्रदीप्ोष्वेश्चिरोरुडम्‌ ।
शूलस्य मूं येतां खड्गं दक्षिणतोऽन्यतः ॥ ९७ ॥
भुजेडमस्कं चेव कपारुं घण्टयाष्टमि: |
श्रूलमध्यं च दधतं व्याघ्र चमोम्बरं विसुम्‌ ॥ ९८॥
सद्ःत्तस्षवद्रक्तसद्धटाननमाकिकाम्‌ ।
दतब्रशिकमालां च (घण्टा ? कण्ठा)दाजनुङखङ्किनीम्‌ ॥ ९९ ॥
नुपुरे कटिसूत्रं च करोडबन्यं तथाङ्गदेः ।
कटकानि तथा निष्कं कुण्डलोत्तसङनि च ॥ १००॥

१११. ईं ामकिवगुख्देवपडतो [किवाकादः
| उपवीतं च निज्राणभाक्रान्तमणिपाहुकप्‌ |
सग्मविन्यस्तसन्धाशूं युद्धोपक्रमभीष्यम्‌ ॥ १०१ ॥
निखिलोपद्रवहरं स्मृतं + + + भज्ञनम्‌ ।
अषोरालमिति ध्यायेद्‌ यथोक्त रिवारकम्‌ ॥ १०२॥
इत्थं मूकासनाङ्गानि गर्मद्ररिश्चलोकपैः |
लल्ञाण्यावरणाल्यानि तेषां या मूतेयः स्मृताः ॥ १०३ ॥
ताः सवो युख्यशो द्यत्र कथिताः पूजनादिषु ।
यथायथावत्‌ सतंम्या नित्यादिष्विह कमसु ॥ १०४ ॥
इति भीमदीशनशिवगृरदेवषद्धतो सिद्धान1सारे उपरिभागे कियापादे
आवरणादिमूर्तिपटलो दादशः ।
अथ त्रयोदशः पटः ।

भथ सूयीर्चनं वक्ष्ये शिवाचीविन्नशन्तिदम्‌ ।
ज्ञात्वा सन्ध्यामुपाध्याथ सन्तप्यो चैनमन्दिरिम्‌ ॥. १ ॥
गत्वा घौताङ्‌त्रराचम्य तद्राःस्थावाल्यया्चयेत्‌ 1

ओं दण्डिने नमः | ओं किङ्गलाय नमः|
अन्तः प्रविदयोपविदय कत्वा तु प्राणसंयमम्‌ ॥ २ ॥
भखशुद्धकरोऽज्गानि हृदयादीनि बिन्यसेत्‌ ।
जात्माने भास्करे ध्यायन्‌ यथोक्ताय तु पूरयेत्‌ ॥ ३ ॥
साष्टाङ्गं विन्यसेत्‌ तत्र मूराङ्खन्यर्थयेदपि ।
तत्मोक्षितातमस्थानाचोद्रग्यचक्रकुरैस्ततः ॥ ४ ॥

भं गं गणपतये नमः । ओं. गु गुरुभ्यो नमः ।
इति दक्षिणतो विनं गुरं चत्तरतो यजेत्‌ ।

` त्तत्ममूतासनं वीठं तारवगोदिपूवेकम्‌ ॥ ५ ॥

स्वनान्नाभ्यच्ये तत्पादांश्च‡रोऽथ हरीन्‌ यजेत्‌ ।
विमढं सारमाराध्यं युखं परमपूैकम्‌ ॥ ६ ॥

सूैप्जाचिकारः) उत्तरार्धं त्रयोदशः पटः । १११

तारबिन्हन्तवगदियुक्ताख्याभिनंमोन्तक्षम्‌ ;
तथेव परमात्मानं सूर्यपद्मासनं तथा ॥ ५॥
दिं सुष्ष्मां जयां भद्रां विभूतिं विमरमपि ।
अमोषां विशतां चाष्टदिग्दलेषु क्रमाद्‌ यजेत्‌ ॥ ८ ॥
समस्य द्वितीयं तु स्वर्दधिंर्विभेदितम्‌ ।

सनिन्दुमादो शक्तीनां नमश्वान्ते नियोजयेत्‌ ॥ ९ ॥
नवमीं कर्णिकायां च तारादि सर्व॑तोपुखीम्‌ ।
इवाथ प्रस्फुरन्मुद्रां दरोयेदथ भास्करम्‌ ॥ १० ॥
वृत्तस्वतेजोबिम्बध्यं श्चेतपद्मोपरि स्थितम्‌ ।
परोक्तमूर्तिधरं देवं सश्चिन्त्य स्थिरधीदेदा ॥ ११ ॥
पुष्पैरज्ञिमापूये खषोत्कं मूरसंयुतम्‌ ।
उचायं द्वादशान्ताग्जात्‌ तदावाहनमुद्रया ॥ १२॥
आवा स्थापयेत्‌ पद्य स्थापन्या सुसमाहितः
सन्निधान्या सन्निधाप्य रुद्ध्वा तं निष्ुराख्यया ॥ १३॥
धन्वा प्ररोच्याथान्यांदीन्‌ दत्त्वा चैव खषेक्किना ।
साङ्गमूरेन चाराध्य पद्मं निम्नं च दर्शयेत्‌ ॥ १४ ॥
स्नानवस्ञोपवीतानि दत्वाङ्गानि यजेत्‌ क्रमात्‌ ।
हृदयादीनि वदीशरक्षोवायुदकेष्वथ ॥ १५ ॥ `
मध्ये नेत्रे ततश्चासं दिग्दलेषु स्वजातििः |
धेनुमुद्रां हृदादीनां दशेयेद्‌ गोषा दशः ॥ १६ ॥
त्राएनीमपि चास्य पुनगेन्धादिभिर्यजेत्‌ ।
प्रागादिदिष्चु सोमं च बुधं चेव ब्दस्पतिम्‌ :। १७॥
पूजयेद्‌ भागेवं चाभिरक्षोवाय्वीशदिग्गतान्‌ ।
सङ्गारकं शनैश्वारं राहुं केतुमिति प्रहन्‌ ॥ १८ ॥
तारादिस्वाहयार्णैनिन्द्रन्तेरथ नामभिः
बन्वन्या तु परोच्येतान्‌ गन्धाचैरथ भास्करम्‌ ॥ १९ ॥

११६

दंशानशिवगुरवेवपदधलौ [कियापाद्‌ः
निवेधान्तं तु सम्पूज्य ग्रहाश्चैव यथाक्रमम्‌ ।
पद्माख्यां बिम्बमुद्रां च दरयित्वामिनन्दयेत्‌ ॥ २० ॥
यथादाक्ति जपित्वाथ दच्वाध्य तु विसजेयेत्‌ ।
संहत्य सुद्रया मन्त्रान्‌ साङ्गं देवं अरहानपि ॥ २१॥

हृदये द्वादशान्ते वा सूेनिम्बे नियोजयेत्‌ ।

तजिमच्यादिकं सर्वं तेजश्चण्डाय दापयेत्‌ ॥ २२ ॥

तारवगां दिपूर्वेण स्वनाज्ञेवेशगो चरे ।

सरवेत्र नामभिः पूजा स्या्चतुध्यौ नमोन्तकेः ॥ २६ ॥
सू्पूजाधिकारः ।

अथ त्यक्त्वा पवित्रं तदाचम्य द्वारमचेयत्‌ ।
सामान्यार््येण पुष्पैश्च प्रोक्ष्य द्रं शिवाक्लतः ॥ २४॥

ओं गं गणपतये नमः । ओं स सरस्वत्ये नमः ।

(इति)दक्षिणवामस्थावृरध्वोदुम्बरके यजेत्‌ ।

जं गङ्गायै नमः । ओं यसुनायै नमः ।

ऊध्वैभागे यजेदेवं दक्षिणोत्तरभागयोः.॥ २५ ॥

शो नं नन्दीराय नमः। आं मं महाकालाय नमः |

इति दक्षिणवामस्थो द्वारशाखाधितावधः ।

ज्वरदसञात्मकं पुष्पं विन्नसद्धनिबरैणम्‌ ॥ २६ ॥
नाराचवच््छिवाक्ेण पूजागेोदरे क्षिपेत्‌ ।
पार्णिवातेल्िमिर्भौपिान्छोटिकाभिनेमोगतान्‌ ॥ २७ ॥
तजनीभिदिविष्ठांश्च विन्नानुत्साप्येत्‌ क्रमात्‌ ।

ततस्तु मनसेन्द्रादीन्‌ स्वाशायु स्थापयेत्‌ (स्व ! घु)रान्‌ ॥ २८ ॥

अत्र मज्ञर्याम्‌ -

इति ।

““इन्द्रादीहोकषलांश्च सायुधान्‌ रक्षणोचतान्‌ ।

दश्चदिश्चु प्रतिष्ठाप्य मण्डलान्तर्विशेत्‌ स्वयम्‌ ॥"”

अन्तदीक्षिणपादेन देहर्छ मष्णशचन्‌ विशेत्‌ ।
दरागाधित्योत्तरां शचाखां ततः प्रतिनिब्ृत्य तु ॥ २९॥

ए्कावरणा्नाधिकारः] उत्तरा श्रयोदशः पटः । | 8१३
ज्वदस्ञात्मकं पुष्पं देहल्यां स्थापयेत्‌ स्मरन्‌ ।
विक्नौषवारणं पश्चात्‌

भं षां वास्तुपुरुषाय नमः । ओं! वास्त्वयिपतये ब्रह्मणे नमः।

ब्रहमस्थानेऽपयेदिति ॥ १० ॥
प्रदक्षिणं यागगृहं वीक्ष्यापकरणान्यपि ।

भां अं भनन्तासनाय नमः |
इति स्वासनमभ्यच्यं तत्रासीनोत्तरामुखः ॥ ६१॥
रोषणादिविधानं च मूलद्युद्धिं समाचरेत्‌ ।
परवोक्तमागीद्‌ गन्धाद्र॑ शिवहस्तं विधाय तु ॥ ३२॥
कल्येषिङ्गमुद्रां च करकच्छविकां पुनः ।
अष्टात्रिशत्‌ककन्यासं कृत्वात्मनि यथोदितम्‌ ॥ १३ ॥
आवाष्य हृदयाम्भोजे मूनमन्तरं शिवात्मकम्‌ |
हदयाधङ्गमन्त्रष्तु षड्भिरारमनि विन्यसेत्‌ ॥ १४ ॥
परमीकरणं कृत्वा शिवोऽहमिति भावयेत्‌।
महामुद्रां समायोज्य प्ररोच्यास्मानमासमना । ६५ ॥
ताखत्रयच्छोरिकामिवीं्षणेप्त्जनीस्वनैः ।
विघ्नान्‌ हत्वा विच्च्याश्चाः शोधयित्वावकुण्ठय तु ॥ ३६ ॥
आश्रवं शोधयितवैवं मन्त्रे सिदासने स्मरन्‌ ।
हृतयुण्डरीककुहरे ज्योतार्छिङ्गे सदाशिवम्‌ ॥ ३७ ॥
अहृषठमात्रं मनसा सिदध दरेभ्येवेथाक्रमम्‌ ।
पूजयेन्निश्चरपिया चक्रवद्युपचारतः ॥ ३८ ॥
परमामृतविष्यन्देर्नाभिकुण्डेऽनंले शिवम्‌ ।
सन्तपेयेशच भूमध्ये पस्फुरदवन्दुगरे ॥ ३९ ॥
ध्यात्वा शिवे परं सक्ष्मन्तयागं समाप्य तु ।

स्वैक्यं सदाशिव ध्यात्वा रक्षार्थे चाश्यस्य तु ॥ ४०॥
॥ १.

११४

यथा बहमश्म्भुः ~~
'तालत्रयमभान्ञेण प्राकारं च समुद्रतम्‌ ।

इति।

यथा द

तददिः खानितं श्वभ्रं तनुत्राणेन कट्पयेत्‌ ॥'

यथोपचारपटङे विशेषा््य॑मिहोदितम्‌ ।

आपूर्याभ्य्यं तत्तोयेः प्वशिरः प्रोक्षयेत्‌ कुरीः ॥ ४१ ॥
सगन्धमस्मना कृत्वा त्रिपुण्डाणि यथाविषि ।
विशुद्धातमाश्रयस्तवेवं द्रव्यशुद्धिं समाचरेत्‌ ॥ ४९॥
यथोक्तपूजाद्रन्याणि शक्तेदृ्टयावरोक्य तु ।
कुशमूटेन वा कूचोदष्यतोयैस्त॒ वमैणा ॥ ४३ ॥
अभ्युक्ष्यालम्म तु जपेदजातेन हृद्राथवा ।

गन्धं ततस्तु वामेन शिरसा वाम्बराण्यपि ॥ ४४ ॥
कृष्णेन वाथ शिखया मूषणानि स्षजोऽपि च |

पंसा वा वमेणा वापि नैवेधं'च फरादिकम्‌ ॥ ४५ ॥
ईशेन वाथ गायत्रया सुक्तपुष्पािकं तु यत्‌ ।
कड्टेन दधिक्षीरं तं तु शिखया पुनः ॥ ४६ ॥
शकैरां हृदयेनाथ शिखया क्षोद्रमम्बु च ।

मूरेन शिष्टं चेतेषु क्षिपिदष्याम्बुशीकरान्‌ ॥ 9४७ ॥
रलाटे तिङकं कृत्वा चन्दनेनेव मूलतः ।
मूढेनारोपयेव्‌ पुष्पं धरोक्ष्य चाथ स्वमस्तके ॥ ४८ ॥
द्रम्यद्दधिः हतैवं स्यान्मन्त्रुद्धिरथोच्यते ।

म्मुः --

५त्रिमात्रादिक्रमेणोध्वै मन्त्रमु्ारयेच्छनेः।

इति ।

यावलिष्ठापदप्राधिस्तन्मन + + + + णः ॥
मन्न्हुद्धिमवेदेवं शुद्धतत्वसमाश्रयात्‌ ।"!

लिङ्गद्यद्धि ततः कुयोदुपचारोदितक्रमात्‌ ॥ ४९ ॥

श्कावरणा चैनाधिकारः) उत्तरा प्रोदस्लः पटः । ११५
गडूड्कैर्वधेनीकुम्भेप्वापूय सक्कं शुचिः ।
गभोगारमथाज्ञण. समुद्राय प्रसन्नधीः ॥ ५० ॥
सामान्याव्यं पुरो दता गांयञ्या शिवसंज्ञया ।

+ + + पुष्पेधूपं च + + + दच्वार््यं च पुनस्तया ॥ ५१ ॥
अपनीय तु निमोस्यमावत्यं ब्रह्मपश्चकम्‌ ।
पुष्यं सपदि तदिङ्गमस्तके विनिधाय तु ॥ ५२ ॥
स्थिरारङ्गे(चतु ए तु च)दण्डाय दचाद््यपुरःसरम्‌ ।
चठे जादौ प्रक्षिप्य हृदयान्ञाम्बुतेकतः ॥ ५१३ ॥
पिण्डिकः क्षालयेत्‌ पूरवे शिङ्गं च तदनन्तरम्‌ ।
यथाह न्षराम्भुः ~
‹“यत्नेन क्षालयेलिङगं दक्षिणेनैव पाणिना |

विहुद्धं सजलाधारं लिङ्गमलाम्भसा पुरा ॥

# सामान्यार्ध्यजकैः परचादभिषिन्चेत्‌ तु मन्त्रवत्‌ |”

। ॥

। अद्यूत्यमस्तकं लिङ्गममिषैकाचंनादिषु ॥ ५४ ॥
गन्धपुष्पादिमिः कुयात्‌ ताद्धि सन्निध्यकारकम्‌ ।
इत्यमात्माश्चयद्रग्यमन्त्रिङ्गविश्चुद्धयः ॥ ५५ ॥
फतेव्याः पञ्च शैवानां नान्यथार्चनमिष्यते ।

ओ गं गणपतये नमः।
अनेन बायुकोणे तु पूजयेद्‌ गणनायकम्‌ ॥ ५१ ॥
नैश्रते वारुणं पदमे प्रोक्तरूपं गजाननम्‌ ।

ओं ग गुरुभ्यो नमः ।
गुरूनपि तथेशाने भोक्तरूपादिकान्‌ सरन्‌ ॥ ५७ ॥
सामान्यार््येण गन्धायर्निवेयन्तं तु शक्तितः ।

गुरूनित्यनेन गुरुं , परमगुं , परमेष्ठिगुरुं , पूज्यगुरं, महापूज्यगुहं
चेति पन्चगुनिति यावत्‌ । ओं हाम्‌ आधारशक्तये नमः |
पीठाः पूजनीयेति शाक्रित. कूमेशिागता ॥ ५८ ॥
मृणाठ्नीजास्कुरामा
भ हारग मनन्तसनाय नमः
इति अह्यशिरागता ।

११६ हंशानशिवगुख्देवपदतौ [किवापादः
धमै ज्ञानं च वैराग्येशव्यं चाचमेत्‌ कमात्‌ ॥ ५९ ॥
भआभेयादीशपयन्तं पीठपादान्‌ यथोदितान्‌ ।
अधभमपि चाज्ञानमवैराग्यं दिश्चालपि ॥ ६० ॥
अनश्व च परटेषु भरागादिशु यजत्‌ कमात्‌ ।
तारहृद्धीजसंयुक्तचतुथ्यनतेस्तु नामभिः ॥ ६१ ॥
पूज्यान्यावरणानि स्युः सामान्येनाविश्ेषिते ।

थां हाम्‌ ।
अषस्तन्मेललायास्तदितीश्च ब्ानसन्निषौ ॥ ६२ ॥
ऊघ्वैच्छदं तथोध्यस्थमेश्वयां चागतं यजेत्‌ ।

भ हां पद्माय नमः। ओं हां कर्णिकाये नमः ।
इतीक् केसरेष्वष्टौ कमाद्‌ वामादिश्चक्तयः ॥ ६६ ॥
पूज्याः सवो दिक्षु यथा सूपविष्टाः पुरोदिताः ।

ञं हां वामायै नमः। ओं हां मनोन्मन्यै नमः| |
नवमी कर्णिकायां तु यजेच्छरकतिं मनोन्मनीम्‌ ॥ ६४ ॥

नो हां सुधमण्डडाय नमः। भो हां सूथमण्डलापिपतये अद्मने नमः ।
इति पद्मद्रष्वम्राद्‌ भ्यां संचिन्त्य पूजयेत्‌ ।

भो शां सोममण्टलीय नमः । ओं हां सोममण्डलािपतये विष्णवे नमः

इत्यादि केषराग्राद्‌ वा व्यातं ध्यात्वा यजेद्‌ द्वयम्‌ ॥ ६५ ॥
भां ह बह्धिमण्डडाय मः । शं हां वदहिमण्डलाधिपतये शद्राय नमः |
इति तत्किकामध्ये बिम्बनिम्बाभिपो यजेत्‌ ।

ओं हां भ्योममण्डलाय नमः । भां हां शित्रासनाय नमः ।
इति परोकासन्‌ः पण्यः

भत्र पोष्करे--
इति स्थिरं स्थिरे जड़ त्वासनं करपयेदर गदा

चङरिदङधे विषः स्वादारनं उथाच्रढन्‌ ॥

ए्कादरणाश्चैनाधिकारः| इतरां श्रयोदशषः पदकः । 9१७

हति ।

ज्ञपनानन्तरं न्यस्य पीठे वा मण्डलेऽथवा |
तन्न स्थिरासनं देवं चलारङ्गस्थमचेयेत्‌ ॥

पष्यरापूयं चाञ्जलिम्‌ ॥ ६६॥

भो हां हां शिवमूतेये नमः ।

अनेन मूर्षिशिङ्गे तु विन्यसेत्‌ पोक्तरक्षणम्‌ ।

नो हां हां हानक्रियािमकाये देश्ये नमः ।

अह्मपश्च(क)वक्रेषु चाष्टात्रिंश्त्‌ करास्तथा ॥ ६७ ॥
विन्यसेत्‌ स्वस्वमुदराभिभूौ न्यासोदितकरमात्‌ ।

पुनः पृष्याज्ञाछिं बद्ध्वा तभ्यां देवं सदाशिवम्‌ ॥ ६८ ॥
विधदेदं विमञ्याथ तारहन्पूरहयुतम्‌ ।

वि्यादेदाय नलयन्तुक्सवा मूत त॒ विन्यसेत्‌ ॥ ६९ ॥
पष्पाभ्जक्मिथोयम्य तारहृदरीजसंगुतम्‌ ।

सधमूेन सन्धाय प्डुतान्तं मन्तरमु्चरन्‌ ॥ ७० ॥

हृदयाग्जात्‌ परं ज्योतिध्यायेन्नादसमं शिवम्‌ । |
नीत्वोध्वं द्वाद्न्ताम्जं शिवे संयोज्य निष्कले ॥ ७१ ॥

यथाह अद्यचम्भुः--

५तावदुच्चारयेद्‌ याव॑त्‌ पराप्तं निष्कर्गौचरम्‌ ।

तद्धाबमावनागिष्टः प्रष्फुरद्हिममण्डठे ॥
निन्दावभ्युदितं ष्यायज्नावाहनविर्धिं प्रति ।
वस्मादादाय विक्षब्धः स्थिरः परतः स्थिते ॥

न्यस्ते देहे "

एवमावाहषेच्छम्युमावाहन्या यथोदितम्‌ ।

तारद्वामदेवेस्तु स्थापन्या स्थापयेद्‌ बियुम्‌ ॥ ७३ ॥

११९८

द शानरिवगुरदेषपद्धतौ ` (क्िकापावः

तारृद्क्नमुच्चायं मुद्रया सन्निधाप्यत्‌ ।

प्रणवं हृद याघोराबुक्त्वा तं निष्टरा्यया ॥ ७३ ॥
निरोधयेत्‌ पुनः पुष्परापूरयोधम्य चान्जलिम्‌ ।

उक्ट्वा नमःस्वधास्वाहावौषडहत्‌कवचाभे तु ॥. ५७४ ॥

पष्पाज्ञढं समायोज्य दस्ताभ्यामवङुण्टयेत्‌ ।
अङ्गानि च यथास्थानं स्वैमनतरर्िन्यसेच्छिवे ॥ ७५ ॥

-आवाहनादिकानां तु ये येऽथाः सम्प्रदर्हिताः।

पटले तुपचारास्ये तांस्तानत्र स्मरन्‌ क्रमात्‌ ॥ ७६ ॥
स्वैर चिभिर्यथा वहिमीनुभिभीनुमान्‌ यथा ।

समर्थौ दुष्भषेश्च तदद्जैरनिजेः शिवः ॥ ५७॥
हृदयं तस्य सद्भावः शिरः सर्वेशिता गुणाः ।
बशित्वमपराधीनं यच्छिखा मोपरि स्थिता ॥ ७८॥
स्वमावगुप्मन्येषां समथेमविरेषतः ।

तेजः फवचसाधम्यात्‌ तन्नाम्धा स्यपदिश्यते ॥ ७९ ॥
योऽसाव्रप्रसहस्तस्य प्रतापोऽवारितः परैः ।
सोऽद्लमस्यति येनाद्य दूरमन्तरदायकान्‌ ॥ ८० ॥
इत्यपि जक्ष्चम्भूक्ते स्मरणेनाङ्गकल्पनाम्‌ ।

विधाय कुयान्मूञेनाखामृतीकरणं तथा ॥ ८१ ॥
्राक्तं प्ररोचनं चापि तन्महासुद्रया भवेत्‌ ।

विरेषाध्ये च पां चाप्याचामं हृदयेन तु ॥ ८२ ॥
नमोन्तं च स्वधान्तं च स्वाहान्तं च निवेदयेत्‌ ।

पूर्वै पा्याचमनीये दत्त्वा पश्चादष्येमिति केचिव्‌ |

हृदैव वौषडन्तेन दच्ाध्यै पशचमूरभयु ॥ ८३ ॥
दृवोयपुष्याक्षततरातं तच्छिरस्यधिरोपयेत्‌ ।
सद्वन्भपुष्पधूपैश्च सम्पूज्य तु सदाशिवम्‌ ॥ ८४ ॥
स्नानवेदिगतं देवं स्नापयेदुक्तमागेतः।

निर्यैञ्य वाससा पायं प्यं दत्वाथ मस्ते ॥ ८५ ॥

६ 4

द्कावदणा््यनाधिकरदः] उत्तरार्थे प्रयोदशः पदकः । 8 १९

दराग्यं चाप्यथाचामं वल्ञाण्यामरणानि च ।
पुनरासनमू्योदिकमेणाराधयेद्‌ विसु ॥ ८६ ॥
यथोक्तगन्धकसर्केन समाप्य सपीरकम्‌ ।

हेमपदेश्च हरिश्च मालाभिः कुसुतैर्दकैः ॥ ८७ ॥
पष्पपरतिसराभिश्च तमिण्डाभिश्च भूषयेत्‌ ।

प्रणवं च तथा भूं शिवाय नम इत्यपि ॥ ८८ ॥
प्रतिद्रव्यं ससुच्ाये तत्तदारोपयेच््छिवे ।

ब्रह्माणि पञ्चवक्गेषु ब्रह्मभिः क्रमशोऽच॑येत्‌ ॥ ८९ ॥
देशानादीनि वै शम्भोरङगष्वज्गानि तैव॑जेत्‌ ।

ततः शिवस्य वक्रेभ्यो ज्नाण्याहृत्य तान्यथ ॥ ९० ॥
शिवाङ्केभ्यस्तथाङ्गानि दीपाद्‌ दीपानिविज्वरन्‌ ।
भरो्तरूपादिकं ध्यायन्‌ दरमध्येषु विन्यसेत्‌ ॥ ९१ ॥
तत्कणिकायामीञ्चानमेशन्यां पुरतो न्यसेत्‌ ।

यथादिशं देष्वन्यानासीनांन्ठिवसम्भुखम्‌ ॥ ९२ ॥
मीशरक्षोवाय्वाशादगेषु हृदयादिकम्‌ ।

कृवचान्तं तु विन्यस्य दिक्ष्यखरं तु क्रमान्न्यसेत्‌ ॥ ९१३॥

नेत्रं च पुरतः शम्भोस्तत्तन्मभत्रेण विन्यसेत्‌ |

ध्यात्वा यथोक्तरूपाणि पाद्रर्ध्येः पूजयेत्‌ क्रमात्‌ ॥ ९४. ॥

जत्र बह्मरमग्युः ~~

इति |

५नावकुण्ठनमेतेषाममृतीकरणं न च ।

स्नपनं दीपक्द्टप्तिश्च न प्रथक्‌. चाज्गकल्पना ॥”

यथोक्तूपं दयात्‌ तु घण्टां वामेन नादयन्‌ ।

देवाय पूर्व तदनु ब्रक्षज्गानां यथाक्रमम्‌ ॥ ९५ ॥
राक्षसाश्चायुरा यक्षाः पिशाचा ब्रह्मराक्षसाः |

नदयन्ति षण्टा्चब्देन धूपः सानिध्यकारकः ॥ ९६ ॥

१६० ईशागशिवयरदेवपदतौ [निवासा
दीपं च दीपपात्रस्थं दर्ययिलेशषगोबरे । `
भवतायं यथोक्तं तद्‌ आम्यमायात्रैकं तथा ॥ ९७ ॥ `
शिवरिङगे शिवो यस्माच्छिवे विश्वं प्रतिष्ठितम्‌ ।
दीपनीराज्ञनं तस्य जगच्छान्तिकरं स्यृतम्‌ः.॥ ९८ ॥
धूपे दपि च नैवेये बलौ होमे तथैव च | `
स्वाहाशब्दः प्रयोक्तव्यः शेषेषु स्यान्नमस्कतिः ॥ ९९ ॥
उक्तानुक्तं च यत्‌ सर्व हृद्धीजेन विधीयते ।
निवे तु ततो दथादुपचारोदितं यथा ॥ १०० ॥
मूलेनैव तु देवस्य बक्लज्गानां तदतः |
एत्‌ पत्रेषु वाङ्गानां नो चेदेकत्र वा स्मृतम्‌ ॥ १०१॥
पानीयं च निवेधास्मै वाद्धम्तावसेचनम्‌ ।
हस्ठोदधरवनकं चैव दथादाचमनीयकम्‌ ॥ १०२ ॥
ताम्बूं युखवासं चाप्यज्ञनं दपेणं तथा ।
छत्रं च चामरे तदन्देत्तं गीतं च वादितम्‌ ॥ १०३ ॥

आओमत्पश्म्ाशब्देः स्तुतिः स्तत्रिश्च मङ्गलैः |
भृत्या सहितं देव्या इष्टं घ्यात्वा सदाशिवम्‌ ॥ १०४॥
एवमादिमिरन्यश्च तदा तममिनन्दयेत्‌ ।
भ्र ^“तद्‌ा तदभिनन्दयेत्‌ । भरत्या सदितं हष्टामि"ति ब्रह्मक्षम्भुः ।

सौव्णंमुषवीते च दृवाम्राण्यक्षतानि च ॥ १०५॥
पवित्र नैत्यकं त्वेतन्मूढेनारोपयेच््छिवे ।

भूं तत्वत्रयेपितं स्वाहान्तसुायं पवित्रं लिङ्गमूषन्यारोपमेत्‌ ।
यथूनमधिकं बाथ पूजायां स्लङ्तं च्युतम्‌ ॥ १०६ ॥
तत्‌ पारयेत्‌ श्रायते च यस्मात्‌ तस्मात्‌ पवित्रकम्‌ ।
प्रतेः परमीमावसम्यत्त्यथेमनन्तरम्‌ ॥ १०७ ॥
परमास्तिकयुचाये प्रासादं पूवैवन्यसेत्‌ ।
धरोष्य च यथान्यावं यद्रया प्रागुपाचया ॥ १०८ ॥

द्कावरणा्ंनाधिकारः] उत्तरार्धे श्रयोदश्षः पटः । १६8

उतर

पुष्पेधूपेः पुनश्ेष्य आम्यमारात्रिकं भवेत्‌ ।
शिवस्य दक्षिणे भागे पद्मे मूलाङ्गग(र्ि? भि)ताम्‌ ॥ १०९ ॥
अक्षमालां तु गन्धचेधूपान्तममिपूजयेत्‌ ।

८“अक्ष।णामक्षकल्पानां संयमो यः प्रसूयते |

दष्टादृ्टफरं चेष्टमक्षसूत्रं तदुच्यते ॥
छतेनाष्टाधिकं चाष्ट ? क्ष)मक्षाणां मेरुणा सह्‌ ।
तदर्धेनाथ पादेन संस्छतं सर्व्म्बरैः ॥ "'

इति बह्मशम्भुः।

अत्र

मोक्षार्थी पञ्चविंशत्या धनार्थी त्रिराता जपेत्‌ ॥ ११० ॥
पष्य्थीं सपर्विशत्या चतुःपन्चाराता भिये ।
सवैकामफलावाप्त्यै शतेनाष्टाधिकेन तु ॥ १११॥
कन्याक(तिं ? ह्पि)तसूत्रेण त्रिवृता त्रिगुणेनं तु |

प्रोक्तं तु सम्पुसैरकैर्रथितं मेरुमूषेनि ॥ ११२॥
अक्षसूत्रं गुरोरेन्धं तदभावे स्वनिर्मितम्‌ ।
कुक्चबन्धेञपेन्भुक्तये रलैर्हैमेश्च भूतय ॥ ११३॥
ब्राह्मणः क्षत्रियो वापि शुभः शुदधर्मितैः समेः।
विद्वो पत्रजीवेस्तु रुदाक्षैः सवे एव हि ॥ ११४ ॥
रुद्राक्षास्तु खयं रुद्रादुत्पन्नास्ते शिवारमकाः ।

तैभषन्‌ धारयश्चेनान्‌ रशद्रस्वमधिगच्छति ॥ ११५ ॥

‹पडावोऽपि हि रुद्राकषैः संयुक्ताः शिवतां गताः"

इति शिवधर्मे ।

यावत्‌ षोडवक्रान्तमेकवक्रादिभेदतः ।

+ + + प्रभवन्ती श्रष्ठमध्याधमाश्च ते॥ ११६ ॥
अषटेकादशवक्रौ च षेडशास्या(न्ततो ? स्तथो)त्तमाः ।
रद्रक्षस्वेकवदनो दुरंमो द्युत्तमोत्तमः ॥ ११७ ॥
त्रिचतुःपञ्चवक्राश्च कनिष्ठाः सुरमाश्च ते ।

शेषास्तु मध्यमाः प्रोक्ताः स्वं चोक्तफरपरदाः ॥ ११८॥

(स)प्ज्याक्षसजं पूवैममृतीङत्य वै जपेत्‌ ।
मन्त्रसुचारयन्नक्षमेकेकं कषंयेच्छनैः ॥ ११९. ॥
मोक्षायाङ्गृष्ठतजेन्य। मोगार्थी मध्यया युतम्‌ ।
त्यक्त्वा कानिष्ठमन्याभिरङ्कलीभिस्तु पुष्टये ॥ १२० ॥
त्रिविधस्तु जपः स स्यादुच्चापां्य्‌ च मानसः ।
उच्योऽधमफरस्तद्वन्मानसो मध्यसिद्धिदः ॥ १२१.॥
उपांद्युः अष्टफल्दस्तसाव्‌ तेन. जपेद्‌ बुषः ।
जत्र “मानसस्यातियत्नसष्यत्वाद्‌ (माप्य १ बा्च)स्याधमरसिदधिरूयत्वा-
दुषांश्यः साधारणरूपत्वात्‌ परयोज्यः.। त्रिविषोऽप्रि न द्रुतो न विढमन्बितो ना-'
स्पष्टाक्षरो न चान्यमनसा कतंव्यः । नित्यनेमित्तिकेषु ` पराङ्मुखोदश्मुखेन
वा एकनचित्तेन कायः” इति मोजः ! अत्र --
“असंख्या (तु ? तं) उषं होमं गरृहन्त्यसुरराक्षसाः ।
अमौनिना चाञ्युजिना ततः पैशाचे चपः भ्र”
इति बृहत्काकत्तरे 1
कल्पोक्त तु जपं इत्वा पूजामात्मानमेव च ॥ १३३ ॥
मन्तरपूजादि सिद्यर्थं शिवाय विनिवेदयेत्‌ ।
अत्र मोजराजः -- “ततो हन्मन्त्रसम्पुरमखरक्धितं कवचावगुण्ठितं कुश्च पुष्प-
चन्दनोन्मि्रगन्धोदकलु्कत्रये जपं पूजामात्मानं च निभिः शोकैमेमास्तु
फरसाधनमिति देवपादयोर्निवेदयेद्‌ बुसु्ुः"” इति । व

सुमुष्ुश्चेदिदं कमे मास्तु मे देव ! बन्धकम्‌ ॥ १२३ ॥

इति । ओम्‌ ।
गुद्यातिगुद्यगोा तवं गृहाणास्मत्छतं जपम्‌ । ` |
सिद्धिभैवति मे येन त्वत्प्रसादात्‌ त्वयि खि(तम्‌ एता) ॥ १२४॥
यत्किञ्चित्‌ कुह देव ! सदा सुङ्ृतदुष्डृतम्‌ ।
तन्मे शिवपदस्थस्य हुं क्षं क्षपय शङ्कर | ॥ १२५॥
शिवो दाता शिवो भोक्ता शिवः सवेमिदं जगत्‌ ।
शिवो यजंति सेतर यः शिवः सोऽहमेव तु ॥ १२१६ ॥

व्छावरमाव्ैनाधिकारः| उरा भ्रयोदशचः पटः । १२३
निवेधैवं सदात्मानं जपं पूजां च (सु १ भक्तितः ।
ततो ममस्छृत्य शिवं उन्धानुज्ञः शिवेन तु ॥ १२७ ॥
यभोक्तमभिकारयं तु सम्यक्‌ कृतवा समाप्य च ।
अशिष्ठ तु शिवे जिङ्गे समायोज्यानङं वथा ॥ १२८॥
अथैकावरणं देवे वक्तराङ्खेषु नियोजयेत्‌ 1
देवं च शिज्गमूर्तो तु पुनरष्यंपुरस्सरम्‌ ॥ १२९. ॥
अष्टपुष्पिकयाभ्यच्ये सापेक्षं तं विसजयेत्‌ ।
योमपीढठं च मूर्तिश्च रिवस्तस्याङ्गपश्चकम्‌ ॥ १२० ॥
इत्यष्टौ प्रथगष्टामिभेन्त्रः स्त्य पूजयेत्‌ ।
सापेक्षो निरपेक्षश्च विसर्गो द्विविधः स्मृतः ॥ १३१॥
रिङ्गे परस्थृहीते तु (स्थिरे) वाथ चलेऽपि वा |
सपिक्षं तु विसरः स्याच्छिवसान्निध्यकारणात्‌ ॥ १३२ ॥
निरेक्षं तु सामान्यशिङ्गिषूद्वासनं स्पृतम्‌ ।
सामान्यान्यपि शिङ्गानि क्षणिकानि हि मृन्मयम्‌ ॥ १३२ ॥
सैकतं पिष्ठजं चाथ नावनीतं च गोमयम्‌ |
फलजं लिखितं चान्नमिति सामान्यमष्टधा ॥ १३५ ॥
एतानि सो निमीय तदेवावाद्य शङ्करम्‌ ।
पूजयित्वा यथान्यायं निरपेक्षं विसजेयेत्‌ ॥ १३५॥
नैषां जलाधिवासो वा स्थापने सयनं न च ।
न तिथिने च नक्षत्रं क्षणोद्धारणं नरि ।। १३६॥
स्यः सपीठे सम्पूज्य विसुज्याप्सु क्षिपेच्च तत्‌ ।
भयमेव विधिस्तुल्य स्थण्डिलेऽग्नौ च (त? दषणे ॥ १३७ ॥
कुम्भे जे च पुजायामासन्यपि सदा भवेत्‌ ।
विश्ुद्धगोमयाम्भोभिर्विरि्ते चतुरश्रके ॥ १३८ ॥
परिकरप्यासनं चेष्टा तत्रावाह्य यथाविधि ।
पूजयेत्‌ पनं त्वत्र मानसं तु न बाह्यतः ॥ १३९ ॥

दंशानशिवगुरुवेवपदतौ (किगत्वाद्‌ः
स्थण्डिरे स्याद्‌ विषैरयं शेषं पूर्ववदाचरेत्‌ ।
तद्रव्‌ सकठलिङ्गषु मारसिकेषु पटादिषु ॥ १४० ॥
चित्रेष्वपि पुरस्तेषां निरम्बुकुदु(मान्य ? मं य)जत्‌ ।
हमरौप्यमयानां च रललजानां च पूजनम्‌ ॥ १४१ ॥
सकलानां प्रकुर्वीत सवै निष्कललिङ्गवत्‌ ।
ताभरारकूटकांस्यानामम्कायैः रोधनं स्मृतम्‌ ॥ १४२ ॥
नैमित्तिकेषु जपनं कुयोनित्यं न कारयेत्‌ ।
निरपेक्षविसर्गेषु .प्रागाराध्याष्टपुष्पया ॥ १४३ ॥
विद्घज्य प्रणवं न्यस्य त्िश्वण्डशमचेयेत्‌ ।
तमप्युद्धास्य मन्त्रांश्च हृत्पद्मे योजयेत्‌ कमात्‌ ॥ १४४ ॥

भयं विषिः सामान्यस्थण्डिल एव । परिगरदीतानां स्थिरचररिङ्गानां

विसगेः सापेक्ष एव । यथा बह्म्षम्मुः -

८“निरपेक्षविसमगेस्तु शिजि साधारणे मतः ।

परिगृहीतणिङ्गे त॒ सपिक्षः प्रार्‌ प्रदरितः॥
चलरिङ्गेऽपि सपिक्षो निरपेक्षः स्थण्डिके सदा ।"

इति । भत्र पोष्करेऽपि-

आपेच

"परिगृहीतलिङ्गस्य स्थिरस्याथ चलस्य वा ।

निरपेक्षविसरगे तु महान्‌ दोषोऽभिधीयते ॥

परशस्तकालनक्षत्रमुहतीदौ विधानतः ।

लिङ्गे प्रतिष्ठा क्रियते मन्त्रमूर्तिविधानतः ॥
तदाप्रभृति तलङ्ग वसत्यात्मैव यच्छिवः |
तस्य प्रतिदिनाचोयामावाहनविस्जने ॥
ततपूजा्रतिपतत्यथै सम्मते श्चोपचारिके |
विश्चक्रियानुसन्धानं दष्टं दें शरीरिणः ॥
यथा जाप्रद्वखायां -तभास्याबाहनादिकम्‌ |
निदृतालिकबाद्चाभेक्रिया चिन्मात्रशेषिता ॥

पथचावरणपूजाविषिः] उखराधं चतुदैश्चः पटः । | १२५

इति ।

यथा युषुप्त्यवखथायां स्थितिदेष्टा शरीरिणः ।
तथा पूजावसाने तु सपिक्षोद्वासनं स्मृतम्‌ ॥

लिङ्क स्थिरे चके वापि प्रतिष्ठितशिवस्य तु ।

यथा हि तस्य दुण्डेऽमेः कलिकाले प्रबोधनम्‌ ॥
हामादा करयते (चा)न्ते तत्र स्यैव गोपनम्‌ ।
तथा स्यात्‌ स्थापिते शङ्गे विधिरावाहन।दिकः ॥
सपिक्षे तु विसर्गेऽर्ध्यं द्वा शम्भोः पराङ्मुखम्‌ !
मुद्रां परां ददीयित्वा चोत्थाप्याङ्गानि चाखतः ॥
संहारिण्या शिवं ध्यात्वा मूतामूर्तौ(१)नियोजयेत्‌ ।
अष्टपुष्पिकयभ्यच्य ध्यायेत्‌ तं निष्करत्मकम्‌ ॥
ततश्चाघ्योदिपात्रेभ्यो मन्त्रान्‌ संहृतिमुद्रया ।
सम्पूज्य निष्क्रम्य बहिगेभोगारं तु वर्मेणा ॥
विहाय तद्हिगेत्वा क्षारिताङ्प्रिकरद्वयः ।
आचम्याथ शिवं ध्यात्वा च्युतत्वङितद्द्धय ॥
जपित्वा संहितामन्त्ान्‌ दानं दयाच्छिवापेणम्‌ 1"

इतीदमेकावरणं तु पूजनं सदाशिवस्योदितमिष्टसिद्धिदम्‌ ।
निरूप्य नानाविधे वसंहिताः शिवङ्करं शेवजनप्रिवङ्रम्‌ ॥ १७२ ॥

इति श्रीमदीशानशिवगुरदेवपद्धतं सिद्धान्तसारे उपरिभागे कयापि
एकावरणाचनापटलल्नयोदशः '

अथच तुदेश्ष : पटः |
पूजां तु पञ्चावरणं प्रवक्ष्ये सपश्चमन्त्रासतनोरभीष्टाम्‌ ।
पञ्चाननस्येह सदाशिवस्याप्येकाननस्योदिततुल्यकल्पाम्‌ ॥ १ ॥
पूर्वोदितं सर्वमिहापि तल्यं ससुभपूजादि शिवासनं च ।
स्याद्‌ ज्षणा मूर्षिंगतोऽत्र कथित्‌ परयोगमज्जयुदितो विशेषः ॥ २ ॥
शेलानसंजञस्त्विह पञ्चवज्रश्वतुमखास्तत्पुरुषादयः स्युः ।
विधेश्वराश्चात्र चतुरुखास्ते धरत्रिद्चूडाश्चनिचापहस्ताः ॥ ३ ॥

१२६ ईं सानशिवगुख्वेवपद्धतो (किवातादः
एषां च रषं संकठे पुरोवद्‌ वणोदमेकावरणोदितानाम्‌ ।
ञेयं च पञ्चावरणस्थितानां मूतत्योहये यत्पटले क्तम्‌ ॥ ४ ॥
सपश्चवक्रं कमले निषण्णं द्विपश्चनाहुं स्फरिकावदातम्‌ ।
कपदैबद्न्दुकलं त्रिनेत्रे सदाशिवं षोडशवषेकल्पम्‌ ॥ ५॥ `
मुजङ्गवण्टामयदाङ्कशान्‌ स्तैः पाशं मुजैदंक्षिणतो दधानम्‌ ।
तथा त्रिदलं परद्यं च खड्गं वज्रं च वहि कमश्चोऽपरैश्च ॥ ६ ॥
नागोपवीतं सुबिूषिताङ्ग तरक्चुचमौप्रतिमं वसानम्‌ ।
आनीरुकण्ठं मसिताङ्गरागं निःरोषसौन्दयंविशेषरम्यम्‌ ॥ ७ ॥
सञ्चिन्त्य ततपड्कनक्णिकायां प्राग्बद्‌ यजेदप्यथवेकवक्गम्‌ ।
दोर्भिश्वतुर्मियुंतमिन्द्मो छ जञानक्रियेच्छात्रिदशं भ्रसजम्‌ ॥ ८ ॥
धृताक्षमालात्रिशिखं कमात्‌ तं यजेत्‌ सखटूाङ्गकपारखण्डग्‌ |
विभूषितं शारदनीरदाभं कपदिनं पडजसनिविष्टम्‌ ॥. ९ ॥
सहाज्गवक्रावरणं तदेकं वियश्वरैरावरणं द्वितीयम्‌ ।
उमादिभिश्चावरणं वृतीयमिन्द्रादिभिमोतृगणेश्चतर्थम्‌ ॥ १० ॥
वज्रादिमिः प्रागुदितैदेशान्चैः स्यात्‌ पश्चमं स्वावरणं यथावत्‌ ।
हतारपूर्वरनिजनामषेयेयजेशतुरथ्या(च)नमोन्तमेतान्‌ ॥ ११ ॥
त्था -

पद्मबाद्चे तु विश्चानुमादीन्‌ द्वारबाश्चतः ।

तद्धाक्षवीथ्यां, लोकेश्चानसलाण्येषां बहियेजत्‌ ॥ १२ ॥
पूज्यो छनन्तस्त्वथ सृकष्मनामा श्िवो्मश्चापि तथैकनेत्रः ।
ध्ाग्वक्षिणाप्यन्दुदलान्तपीठन्यवस्थितान्जेषु एथङ्निविष्टाः ॥ १९ ॥

ततः शिखण्डी शरीकण्टश्चैकनेग्रोऽनलादिषु ।

+ + + + + + + ~+ वियश्चास्त इमे कमात्‌ ॥ ९. ५

उमाचण्डो च नन्दीशमहाकालौ गणेश्वरः |

भृङ्गी च वृषभस्कन्दावुदग्द्वारादिषु स्थिताः-॥ १५॥

एत एबोततराक्लादि चुद्रोरेषु युग्मश्चः ।
पूञ्याः पित्रादिषु च स्थिरलिन्ञे जयावलौ ॥ १६ ॥

व्ावरणपूजाविधिः] उत्तराध चतुरवषः परः । १९७

इन्दरोऽभिश्च यमश्च निक्रतिरषरुणस्तथा ।
बायुेश्वणस्तदवदीशानशापि लोकाः ॥ १७.॥

ऊध्वेलोकाधिपो ब्रह्मा स्यादीशानेन्दमध्ममः |
अधोलोकाधिपोऽनन्तो रक्षोवरुणमध्यगः ॥ १८ ॥

सुराणां तेजसां तद्वत्‌ परेतानां रक्षसामपि ।
जलानां प्राणयक्षाणां ज्ञानानां रोकमोगिनाख्‌ ॥ १९ ॥

क्रमादेतेऽधिपतयः सवाहपरिवास्काः ।
रुद्रपषेदश्चब्दान्ताः पूज्यास्तत्पा्दास्तश ॥ २० ॥

धनदस्य समीपे तु सोमाय नक्षत्राधिपक्य इयादिना सोमं च नेत्‌ ।
ओं हाम्‌ इन्द्राय सुराधिपतये सायुधवांहनपरिवाराय रुद्रपाषदाय नभः । त-
त्पाषैदेभ्यो नमः ।

इत्यादिमन्त्रैः पवादिदशास्ासु यञेदिमान्‌ ।
लोकपारावृतावेव पूज्याः स्युर्देवताः पुनः ॥ २१ ॥

ओं हां वृषभाय नमः ।

“इन्द्रः प्राच्यां वृषस्क्ाने ज्योऽप्ति वृषभो यदि ।
स्थिरशिङ्गे वृषः पूज्यो न चके वृषभः स्मृतः |”

इति ऊति ।
पथाद्‌ यम।द्‌ वीरभद्रः पूज्यः प्रत्यर्भुखो भवेत्‌ ।
्रा्मुखश्चेव वित्नशस्तयोमेध्येन मातरः ॥ २२ ॥

ओं रं वीरमद्राय नमः। ओं गं गणपतये नमः । ओं व्यो ब्रह्माण्यै
नमः | ओं मां माहेश्वर्यै नमः। ओं कां कोमार्ये नमः। ओं हां वैष्णव्यै
नमः| भं हं वाराशचै नमः। ओ दां इन्द्राण्यै नमः। ओं हं महाकाल्यै
चामुण्डायै नमः । एतासामगतः पुनः सर्वमातृरचयेत्‌ । ओं मातृभ्यो नमः।
जौ सर्वमातृगणेभ्यो नमः इति ।

१२८

ईंशानशिवगुखदेववद्टतो [कियाषदः
निक्रेतेः किश्िदामेय्यां शास्तारं स्वाखूयया यजेत्‌ ।
वायोस्तु निकटे किश्चिदैशान्यां स्कन्दमर्चयेत्‌ ॥ २३ ॥

कुबेरात्‌ पशमे कश्चिद्‌ यजेद्‌ दुगा स्वमन्त्रतः ।
इंशानानैर्रदते किञ्नविचण्डेशं मन्त्रतो यजेत्‌ ॥ २४ ॥

पञ्चमस्य चतुर्थ्यान्त्यौ प्चमाभिस्वरान्वितौ। `
पणवाचो समुद्त्य चण्डशचब्दं च वर्मं च ॥ २५॥

असं च सप्तवणैः स्या(>मनुरच)ण्डश्वरस्य तु ।

ओं चण्डाय नमः । ओं चण्डेराय नमः इति चार्चयेत्‌ ।

वृषभाधास्तु चण्डान्त्या याः प्रोक्ता देवतास्त्विमाः ॥ २९ ॥
स्थिरलिङ्गे तु पूज्याः स्युनं चरे श्थण्डिलेऽपि च ।

यथा र्र्ति -

इति ।

“चले वा खण्डिरे नित्यविधौ न वुषमं यजेत्‌ ।

न सप्तमातरस्तत्र चण्डः स्कन्दोऽपि नेष्यते ॥
नैमित्तिके पवित्रादौ चैषां पूजा विशिष्यते ॥

लोकेश्चावरणाद्‌ बाह्म वज्ञादीनि स्व्रनामभिः॥ २७ ॥
खरूपतश्च संस्मृत्य दशदिश्चु कमाद्‌ यजेत्‌ ।
यथोपपत्त्या गन्धाचेयैजेदावरणसितान्‌ ॥ २८ ॥
यद्सम्पन्नमेतेषां मनसा तत्‌ भरकल्ययेत्‌ |

उत्सवो बलिदानं च शथिरणिङ्गे विधीयते ॥ २९ ॥

न चरुस्थण्डिाचोषु द्वयमेतत्‌ समाचरेत्‌ ।

विभवे सति गीतं च वत्तं वाधादिकं च यत्‌ ॥ ३० ॥
सामान्येन प्रसस्तं हि शरेष्वपि चरेषु वा ।
तथाभिकार्यं सर्वत्र प्रकुर्वीत विधानतः ॥ ३१ ॥

प्िकावंविषिः) ` डक्तरार्थे पञ्चदशः पटकः । १६९

तद्धशैत्रपवित्राधं कु्ौन्निमित्तिकं विधिम्‌ ।
इत्थं सपन्चावरणं शिवाचेनं पोक्तं यथावच्छिवतन्त्र चोदितम्‌ |
येनैदिकामुष्मिकमोगगुक्तयः प्राप्यास्त्वयत्नेन भवन्ति देहिनाम्‌ ॥ ३२१॥

इति श्रीमदीशानरिवगुरुदेवपद्तो निद्धान्तसारे उपरिभागे क्रियापाद
पञ्चावरणपूजाविधिश्वतुदंशः परलः ॥

अथ पञ्चद्काः पटलः ।

अथाभिक्चरणं प्रविश्य प्रदक्षिणं परिकामन्‌ भूं जपन्‌ होमद्रव्याणि
निरीक्ष्य कुण्डयोन्यभिभुख उपविश्य उदङ्मुखोऽथ (क ? ख)दश्या मूलं जपन्‌
कुण्डं निरीक्ष्यान्नेण सन्ताड्य वमेणाभ्युक्षयाख्चेण खात्वाक्ेणोद्‌ धृत्य तेनावतीं
हृदयेनाभिपूयै तेन समीकृत्य सेचननिकुट्नसम्माजेनलिपनान्यज्ञेण हत्वा
शान्त्यतीतां शान्ति वियां प्रतिष्ठां निब्रात्तिं च मध्यप्राग्दाक्षि(णो? णपश्चिमो)-
तराक्चासु कुण्डान्ताः कठाः संस्पुत्याभ्यच्यै तारादिस्वाख्याभिनेमोन्तकमथ
त्रिसूञ्या कवचेन कुण्डं परिधाप्य आं करामयाय कुण्डाय नमः इति कमयं
परिकद्प्येष्ाथ तत्त्वत्रयेण प्रागायता वा उदगायता वा समिदग्रण तिक्तो रेखाः
पुनरेका तियेगायताज्ञमन्त्रेण कायोः।

तासां ब्रक्षविष्णुरद्रशिवा देवताः । तथालरेण त्रिमिः कुरैर्वजीकृत्य
चतुष्पथं च कुण्डमध्ये ओं वागीश्वरीवागीश्वरासनाय नमः इति दभीसन वि-
न्यस्य तत्र श्यामामृतुज्ञातां नवयोवनालद्कृतदिव्यरूपां दिभ्याकट्पां रागिणी
वागीश्वरीं ध्यात्वा तारहद्धीजनामभिनेमोन्तमावाद्याभ्यच्यं तदनुरूपरूपाशिकं
बागीश्वरं च तथाम्यच्यीनन्तरं सवत्मना जपितेन जनितमरणेमैणिजं बा
ओोत्रियगृहाद्‌ वाभिमानीय तात्रादिपात्रस्थितनिधूमेन्धनज्वारं जवर्वज्गारमात्रं
क्रव्यादां परित्यज्य मूरेन निरीक्ष्याज्ञेण संप्रोक्ष्य वमेणावगुण्ट्याज्ञेण स-
रक्ष्य तमेवं भौतिकमभिमुत्तज्ज्योतिराकारं ध्यात्वा खयं शिवात्मा स्वढ-
डरनेत्राद्‌ ओं रौमित्यभ्निबीजेन हइदयसम्पुटेन बैन्दवमभिमादाय पूरकेण
मौतिकेऽमौ संयोज्याथ नामभिः कुण्डार्भ रेचकेन पिज्ररानाब्या समाहङ्क-
ष्व दुल्िननासिकया निःसाथे पात्रस्थेऽग्रो योजयेत्‌ ।

१६० हेशामशिवगुख्वेष्रपदतौ [किवापाष्‌ः

इत्यमित्रयेक्छीकृत्य अभिचैतन्याय नमः हति स्ववीजेनाभ्नौ चैत्यं
दन्यस्य तदेव बीजं दीधः स्वरैः संयुतं हृदयादीनि षडङ्गानि भवन्ति । तैर-
परिमभिमन्थ्य वौषडन्तेन मूकेन येन्वामरतीकृत्य हदाभिपूज्य वमेणा संरक्ष्य
कराभ्यां गृहीत्वा वामीश्वरीवागीश्वरयोरल्ा(भिशनि)रम्बरयाररीशानकोणे दिग्य-
शयने सङ्गतयोः क्षोभं विचिन्त्याथ पात्रष्थमाकण्डादुदु धृत्य कुण्ड्योपरि त्रिः
परिक्रम्य जानुभ्यां भूमौ स्थितः स्वाभिमुखमभं शिवर्बाजं ध्याता राक्तेनाव्या
मूलेन प्रक्षिप्य विकीणेमस्ञेणेकीङरत्य वस्रं परिधाप्य दौचमा चमनादि मनसा
सङ्कर्प्येन्धनैः कवचेनाच्छाद्च धवित्रेण प्रज्वाल्य गर्भरक्षाथ दमेकङ्कणमस्रजपि-
तं वागीश्वयां दक्षिणहस्ते बद्धाथ गभांधानाय स्योजातेनाभ्यच्य॑ तिरेराहुति-
पञ्चकं हृदयेन हुत्वा तथा वामेन शिरसा च पुंसवनमथाघोरेण शिखया च
सीमन्तोन्नयनं कृत्वा ओं हां पुयेष्टकदेहाय नमः इति देहं सङ्कर्प्य जलनिन्दुं
कुशचाभ्रेण जीवभूतं शिखया प्रक्षिप्य तिलाहुतिपश्चकेन सयादिपश्चवक्त्राणि
वहेः सङ्कर्प्याङ्गकस्पनां च तथा विधाय वक्त्रनिष्करृतिं च तद्वत्‌ सम्पाद्यान-
न्तरमेव वागीश्वरीं प्रसूतां जातकुमारमभ्रि च ध्यात्वा तस्पुरुषेणाम्यच्ये वर्मणा
हृत्वा जातकं भवति ।

अथार््यजकेरल्ञेण कुण्डं परिषिच्य परिस्तरणदभौश्च दभेकङ्कणं च
त्यक्त्वा सूतकनिवृक्तये वागीश्वरीं देवं कुमारं चाख्रजलेः सम्पोक्ष्य ज्ञानवसन-
विभूषणादिकं मनसैव सङृर्प्य दर्भैः कुण्डकण्ठे पारिस्तीयं लालपनोदनाथै
पश्चपलाशसमिधः सामः प्रदेशसम्मिता घृताक्ताः शसेण जुहोति ।
| ततक्षिशदर्भः कृतया प्रागुत्तराप्रया वेण्या कुण्डं संवेष्ट्य यथोकतपरि-
धीन्‌ विन्यस्य तेषु परिषिविष्टरेषु प्राच्यां जक्षाणं दक्षिणे शाङ्करं पश्चिमे बि-
प्णुमुततरेऽनन्तमीश्वरं चावाद् हृद्धीजपूयै स्वनामभिरभ्यच्ये लोकपाांश्च स्वा-
शास्वल्लाणि चेष्ट शिवाज्ञां श्रावयेत्‌ । भो मो नकषेन््रविष्ण्वादया देवाः साज्ञाः
शिवाज्ञया शिवाभिमेनं रक्षध्वं स्वावकाशेप्वास्थिता इति रक्षं विधाय
(लुकलुवावन्ञ) प्क्षास्यादाय दभेचतुष्टयसदितौ हदा (न ! निरी) क्ष्याखेण
प्रताप्य शिरसा प्रक्षाल्य पुनः प्रताप्य संक्षाल्य शुवे विन्यस्य जुच-
मादाय दभौत्रैः सुचोऽभं ओं हां शिवतत्त्वायेति सम्भज्य मध्यं द्ेमध्येन
विधातत्वायेत्यथ मूं दभमूठेनात्मत्त्वायेति सम्मृज्य पुलभूलमध्याभेषु

भप्रिकायं विधिः) उत्तराधं पञ्चदशः पटकः । १ ११

ब्रविष्णुरुद्रातमतत्त्वायधिपतीन्‌ संस्ृतयोहिर्य प्रक्षाल्य दक्षिणतः प्रस्तरद-
भप्वधोमुखं विन्यस्य तद्वत्‌ सुवभपि संस्त्य जुवः सर्मपिभ्योमुखं दभषु वि-
न्यस्य जच शक्ति शुवे रिवं च स्वनाक्नाम्यच्यं च त्रिसूभ्यविषटितम्रीवौ क-
योग्यो मवतः |

पुनः कुण्डाद्‌ दक्षिणतो ब्रक्षाणं करर्चैष्विष्रा कौवेयां दभौसनं दत्वा

ग्रन्थं प्रणीतोपात्रं सपवित्रमद्धिरापूये सकुशाभ्यां पाणिभ्यामानासमुदृधृलय ब्रम.

णानुज्ञातः पणीतासने जो हां वरुणोऽसीति विन्यस्य ओं हां यज्गरिसूद -
नाय विष्णवे नमः इति भ्रणीतासु विष्णुमभ्यच्यीथाञ्यं यथोक्तमुक्तपात्रे गा-
छितं हृदा निरीक्ष्याख्ेण परोक्ष्यो्रेऽङ्गरिऽपिभरित्य कुण्डोध्ववङ्िकोणे प्रताप्य
स्वयं ब्रह्ममूर्ति: ओं हां क्षणे स्वाहेति कुशामेणाज्यनिन्दुं हुत्वाथान्यां कुण्डो-
परि कुशैः प्रताप्य स्वयं विष्णुमूर्तिः ओं हां वि(ष्णु ? ष्णवे)स्वाहेति कुशाग्रेणा-
ज्यबिन्दुं हुत्वाज्यं योनो कुशेषु विन्यस्य हृदयेनामिमन्त्रय दभद्रयं प्रज्वास्य
कवचेनाज्येऽमि्योत्य त्िष्ृत्बाथाग्नौ दमेस्मकं प्रास्य हस्तौ प्रक्षाल्य तौ
दुश्ङृष्णो पक्षौ सस्पृत्य साह्कष्ठानामिकाम्यां पवित्रामर मू च गृहीत्वात्मा-
भिमुखं कवचेन त्रिरत्छठाभ्य पावितं प्रक्षाल्य पुनरभरमिमुखमुल्छाभ्य प्रक्ष्य
पुनहेदयनोभयत उत्छाव्य पवित्युन्मुच्य भक्षाल्याग्नौ प्रास्येदिति पबित्री-
करणम्‌ ।

अथ कुशानुचोत्याज्ये नीराज्याग्नो क्षिपत्‌ । अथ दक्षिणोत्तरयोराञय-
भागयोः पूवौपरपक्षाविडापिङ्गलनाडियुक्तो मध्ये च परवर॑णी युपुम्नां च सङ्क -
श्प्य जो हां अग्नये स्वाहा आं हां सोमाय स्वाहा इति दक्षिणोत्तरयोराज्य-
मागयोराज्यं सुवेणादायाग्नेदैश्षिणवामनेत्रयोहुलानन्तरं ओँ हां अग्नीषो
माभ्यां स्वेति ठलाटनेत्रे जुहाति । अथाभ्यं गृहीला आं दां अग्नये
स्विष्टकृते स्वाहेति अग्नेमुखे जहुयादियग्नेवेक्रो द्वारटनं विधाय येन्वागृतीङ्-
त्याज्ेण संरक्ष्य कवचेनावगुण्डयंदियाज्यसंस्कारः |

सयं विधिः पूर्वपक्ष। पिदेषश्चापरपक्षे अग्नये सूम्रायानिनम्‌र्पाभ्यामिति
नेतरेषु जुहोति शेषं पूववत्‌ । अथ संम्हृत्याज्यविन्दुं घरृतश्षीरमध्वादिषु प्रक्षिप्य
हृदयेनाभिमन्त्रयेत्‌ । तानि च संस्कृतानि भवन्ति । अंथ शिवानि सदा-
श्िववत्‌ पञ्चवक्रं जटामकुरं सप्तजिहं (पी ? प्रतिमुखं तरिनेत्रमभयवरदशक्ति-
श्वस्तिकचतुबांहुं सुगन्धमास्याम्बरधरं दिव्याभरणं प्रसन्नाननं ध्यायेत्‌ । चतु-

१३२ हंदानदिवगुर्वेवपद्धता (कियावोदैः
मखेषु चतज्लो जहाः तिकलो मध्यमे । ताश्च दीक्षप्रतिष्ठा्िषु सास्िकाः
देषु तामसाः काम्येषु राजसाः । तद्‌ यथा -
+ + + + + + ~+ + + + ~+ + + + + +|
हिरण्या गगना रक्ताः स्युर्जिहाः सप्त सात्विकाः ॥ १ ॥
काली कराठी च विलोहिता च मनोजवा चैव तु धूम्रवणां +
स्फुलिङ्गिनी विश्वरुचिश्च जिहास्तमोगुणाः सप्त भवन्ति वहेः ॥ २ ॥
कराली धूमिनी श्वैता लोहिता भद्रलोदहिता ।
सुवणा परागा च जिका सप्तेति राजसाः ॥ २ ॥
तमेवभूतं शिवां संचिन्त्याथ वक्राभिषारणं कुयीत्‌ । भौ हां स-
दोजातमूत॑ये खादहा । ओं हां बामदेवगुद्याय स्वाहा । ओं हां अघोरहृदयाय
स्वाहा । ओं हां ततपुरुषवक्राय स्वाहा । जँ हां इश्चानमू्धांय स्वाहा इति
यथावक्रमभिधायां नन्तरमेव वक्रसन्धानं विदध्यात्‌ । ओं हां सद्योजातमूर्तये वाम-
देवगुष्चाय स्वाहा । ओं दां वामदेवगुद्यायाधोरदृदग्राय स्वाहा । ओं हां अषो-
रहृदयाय तत्पुरुपवक्राय स्वाहा | ओं हां त्पुरुषवक्रायेशानमूधाय स्वाहा इति
दन्द्रशो हुखा वक्त्राणि सन्धायाथेज्ञानादिबीजपश्चकं पणवपूवेकं सचान्तयुच्चा-
याज्यं सवेण गृहीवेशानतत्पुरुषाघोरवामदेवस्द्योजतिम्यः स्वहित्यभिकोणाद्‌
वायुकोणं तथा नैकऋरैत्यन्तं तस्माच्थैश्ञानान्तमविच्छिन्या धृतैकषारया हख्वा
वक्त्रैकीकरणं यत्‌ । किञ्चान्येषां वक्त्राणां भधानवक्नेऽनुभवेरो बक्तरेकी-
करणम्‌ । तच्च नित्यकमेणि सथ्स्य प्रधानत्वादन्येषां तदनुभवेचो द्र्टग्यः |
यथा संहितायां -
५भनित्यकर्मणि सद्यस्य मख्यत्वमधिगम्यते ।
अन्य्नोष्वेमु खं मुख्यं गुणत्वमितरस्य तुं ॥
नैमित्तिके च काम्ये च यस्य वक्त्रस्य मुख्यता ।
तत्र तत्र समुद्दिष्टं तस्यैकीकरणं परैः ॥
तथा (मुमु)क्षोदीं्तायां मुख्यं दीशमुखं स्मृतम्‌ ।
दष्टसि याप्ये पूर्वं दक्षिणं श्षुद्रकम॑सु ॥
उत्तरं वामदेवाख्यं शान्तिकं पोष्टिकं तथा । »
इति । प्रधानवक्त्र नित्यकम॑णि सधोजातं कुण्डप्रमाणं स्मृत्वा सयोजाताय
नम इत्यभ्यच्यं॑ जं हां ईशानाय स्वाहेति पश्ाहुतीहुत्वा ओं हां शिवा-

्िहिताश्चनोऽसीति नाम कुयात्‌ ।

भन्धिका्थविभिः] त्तरा पदशः परशः । १३३

ततो वागीश्वरीवागीश्वरो स्वनाम्नाराध्य सङृत्‌सङ्ृदाज्यं हुत्वा ती
द्वादशान्ते विसजैयेत्‌ । मभेवं पञ्चसंस्कारसंगकृतादग्नेः किञ्चिदुदधृत्य ब-
स्यादौ रक्षयेषरप्रोडाशधूपाधर्थम्‌ । यथोक्तं रहितायां -

धपाक्याश्वरूपुरोडाशाः पञ्चर्स्कारसंस्छृते ।
अनावादितदेवेऽनौ होमस्स्वावादिते भवेत्‌ ॥"'

इति ।

अथ मूरेन वोषडन्तेन पृथगाज्याहुतित्येणेकादश संस्कारान्‌ कुयात्‌ ।
तद्यथा -- उपनिष्कामणाननपारानचोलोपयनोपाकभेव्रतसंग्रहणवतोस्सजनगो-
दानसमावर्तेनविवाहाधानानि मूरेनैव कुयात्‌ । अत्र मज्ञर्यामुक्तं -- ““शि-
वामः संस्करेषु `प्रकारभेदो दश्यते गभौधानपुरस्सराश्च सकलाः कुर्यात्‌ क्रियाः
पोडदा, इत्यादिभिः शोकैः यदुक्तं दशाक्षरग्योमव्यापिना गभीधानपुंसवनसी-
मन्तोज्ञयनजातकर्मनामकरणं प्रथगष्टाष्टाहुतीभिश्चकेकञ्चः कमादूधुत्वा निप्पाच
शिवगायश्योपनिष्कामणमीरानिनन्नप्राशनं त्पुस्षेण चौर पुनरीदानेनोपन-
यनमथ सद्यादित्रह्ममिरुपाकमेत्रतसस्प्महणत्रतोरसगेगोदान समावत॑नादि क्रमेण
हृत्वा दशाक्षरव्योमग्यापिना विवाहं प्रासादेनाग्याधानभिद्युक्तयो मार्गयोर -
न्यतमेन भंस्छृतेनेवामिना नित्यनेमित्तिकक्रियाकाण्डकाम्यानि शैवानां सि.
ध्वन्ति नान्यथा । अथ पूणौ जुहोति । ततः भुचमाञ्येन सुवेणापूयं सुगु.
परि श्ुवमधोमुलं निधाय सगभ पुष्पं च तदण्डौ संहतौ शङ्कयुद्रया पा-
णिभ्यां गृहीस्वोत्थाय छिष्टसमपादस्ति्ठन्‌ सगग्रदश्दष्िहिदययुक्तमूरु वौषड-
न्तयुखार्याज्यधारां शिवापरेरेन्धानुज्ञः िवासनाद्रिकभेण साङ्गमूर्याबरणम-
महदयकमले शिवमावादच प्ररो चनान्तं हत्वाध्योदिमिर्दीपान्तेय॑भोपपस्य म्यच
किवयोरनाडीसन्धानं विदध्यात्‌ । यथा पौष्करे -
५बदहिस्थरिवनासाप्रनिगेतञयोतिषा सह ।

सन्धानं पिद्गकानाब्या हत्वा क्मसम।पनति ॥

हयमानं हवियैत्‌ तत्‌ घुषाविभ्य(न्दःन्दि) चिन्तयत्‌ ।

द्योः पुुम्नामार्गण शिवश्याहाद कारणम्‌ ॥ "”
श्वि)

११४ इं शानशिवधुरुवेवप्तौ [कियापादः

अथाञ्यतण्डुरत्रीहिसमिश्चरमियथोदिषटदैविरमिरमूलेन जुहुयात्‌ । तत्र
शिवाद्‌ दज्चांशं मूर्पानामङ्गानां च नैमित्तिकेष्वपि तत्र तत्र विहितेदीविर्िथेो-
दिष्टं जुहोति । अत्र ब्रह्म्म्भुः--
८“अ्रेवेणश्च गन्धांश्च शिखाः शब्दांश्च रक्षयेत्‌ ।
तिच्यसि द्वयोरमिन्यक्तौ मावितेनान्तरात्मना ॥
प्निग्धः प्रदक्षिणावतैः श्रुतिप्रच्छादितध्वनिः।
नित्यमूध्वेगमोच्छ्ष्टान्‌ संपिण्डितशिखः शुभः ॥
अप्रदपति न होतम्य सधूमे नाप्यनिन्धने ।
प्रदी ठेरिदहानेऽभ्रो होतव्यं कर्मसिद्धये ॥''
इवि । तथाच रस्ति -
““शुङ्कषै।तारूणशिखो विचुद्र्णोऽथ पिङ्गलः ।
जग्धः प्रदक्षिणावतैः कम॑तिद्धिकरोऽनलः ॥
कृप्णधूसरधूञ्चामः फबुरो वाप्रदक्षिणः ।
रक्षो वा विष्फुशिङ्गाव्यः प्रोक्तोऽभिर्चभावदः ॥
तच्छान्तये संहितामन्त्रेः शिवन्याहृतिभिस्तथा ।
तिखाज्याभ्यां तथा हुत्वा ञ्युभमेव फरं भवेत्‌ ॥ ”
इति । तत्तन्भद्रामिस्तत्तज्जुहुयात्‌। निव्याद्‌ द्विगुणं पवैषु पूजाजपदोमान्‌ क-
योत्‌ । चरोरवदानत्रयं क्रमेण परथक्‌प्रथगमिवाये शुचा मूलेन जुहुयात्‌ ।
सङृन्मूत्यैङ्गा(नाने) दस्तेनाथ प्रोक्षणी जङेरसञेण परिषिच्य ताभ्बूलं च निवे
परदक्षिणनमसम्कारस्तुतिमिः परसा भस्म चान्य क्षमस्वेद्युक्ततवा नाडसन्धानं
विज्य प्रणवहृदयबीज।दिभिन्याहृतीभिहुता मूल्यङ्गान्यज्ञेणोदृभृत्याभिस्थे
शिवे यथास्थानं संयोज्य देवं चमेहदये सनिरध्य नैत्यिकमभ्नि तस्मिनेव
कुण्डे रक्षयेत्‌ ।
अथवा प्रतिदिनमभ्निं शिवं च॑ सम्पूज्य संहारमुद्रया पूरकेण वदहेम-
त्रान्‌ -संहूस्य शिवममिमपि क्रमेणं द्वादशचान्तमानीय स्वहृदि सन्नियोजयेत्‌ ।
शिवमभ्नि स्वविन्दुखने हृदये वोद्ध।स्य प्रस्यहमभिं जनयिता जुदोति।
मागगमनादी कुण्डाभवे गोमयेन गोचर्ममात्रं चतुरश्रमण्डरमुपरिप्य तत्र
विद्युद्धाभिः सिकताभिः स्थण्डि हृत्वा निरीक्षणादिभेः सम्हत्याभिमाधा्यं

भिनिकार्यविधेः| उष्तरा्धं पञ्चदशः प्टरः। १३५

हत्यम्‌ । अत्र सशिवः प्रमादाद्‌ निव॑णे सति त्रिरात्रमुपोषितोऽषोरं ज-
पेत्‌ । आज्यतिरेयंथााक्रत जुह्यात्‌ । योपि उद्भासितशिवशिवाभिनिवा-
गेड्धोरात्रमुपोप्याघोरसहस्लजपदोमो हृस्वा पुनराधाय जुहुयात्‌ । नित्यकभेणि
सुकसुवकमेणि परिधिवेणीनां प्रक्षारनेन शुद्धेः, निय (कर्महो)मोपयोगितव

०

च निर्दिष्टम्‌ । सिवऽ भ्मादविकं निमौल्थं न भवति । तदेवोद्वाितशिषे
निमौस्यमस्प्रयं स्यात्‌ । एवं शिवमभ्रिं च निरुध्य परिधेविष्टरान्‌ देवाश्चो-
वास्य कुण्डस्य पुरतो वोत्तरे गन्धादिभिरिष चर्ूशो(पे)ण बरङडि दयात्‌ ।
तत्र प्रागादिचतुर्दिश्च रद्रमातृगणयक्षभ्योऽथेश्चानवायग्यान्तेषु ब्रहा-
सुरराक्षसनागेभ्यस्तन्मध्ये नक्षत्रेभ्य ४ पुनमेक्षत्रनाद्यतो रुद्रादीनामन्तरीचा-
नादिकोणेषु राकषिभ्यो विश्वदेवगणेभ्यः क्षेत्रपालाय दुगोयै च ताराद्विस्वना-
मभिः स्वाहान्तर्बयि दत्वा द्वितीयमण्डलके पूवीदिदशदिश्चु यथाक्रममिन्द्रादि-
भ्यस्तारादिष्वनाममिर्ममोन्तेबेलि दत्वा मण्डलबह्मे सर्वतो विकिरन्‌ ओं
वायसादिभ्यः स्वाहेति दधात्‌ । भथ बरङ्मन्त्रान्‌ संहर प्राङ्गणे छृतमण्डञे
ये शद्रा रोद्रकमौणो रोद्रस्थाननिवासिनः ।
सौम्याश्चैव तु ये केचित्‌ सौम्यस्थाननिवापिनः ॥ ४ ॥
मातरे रौद्रूपाश्च गणानामथिपाश्च ये ।
सर्वे सुप्रीतमनसः प्रतिगृहन्त्विमं बलिम्‌ ॥ ५॥
सिद्धि यच्छन्तु मे क्षिप्रं भयेभ्यः पान्तु मां सदा।
ओंछंछः हुं फट्‌ । अनेन बक्षः दत्तवा हस्तपादौ प्रक्षाल्याचम्य
प्रातिलेभ्येन शिङ्गान्तिकेऽ्घ्यं दत्वा भोगाङ्गानि प्राग्वत्‌ संहृत्य शङ्गे नियोऽय
भगवन्तमुक्तप्रकारेण विसजेयेत्‌।
अथ शिवाश्रमी गृहस्थदचेद्‌ भोक्तुमिच्छन्‌ चुटिहोमगृदनरिवश्वदेव-
दश्बलीन्‌ कृत्वा सुज्ञीत । तत्र पाकाम्रान्नं पात्रे प्रक्षिप्य चु्ल्याम्भिं प्रज्वाल्य
गोमयेनोपरिप्या्यंजकैः परिषिच्य गन्धपृष्याक्षतेरभिं च वक्ष्यमाणदेवताईचा-
राध्यान्नमाज्यमिश्रं जुदोति। अभ्रये सोमाय सवित्र ब्रहस्पतये प्रजापतये विश्व
भ्यो देवेभ्यः सर्वेभ्यो देवेभ्यः अम्रये सिष्ठङ्ृते च प्रणवादिनमोन्तैः स-
म्पूज्य स्वाहानैरहत्वाध्यैजकैः परिषिच्य गृहदेवताभ्यो बलिमुपाहरेत्‌ । तत्र
चुर्स्यां दक्षिणवामयोः धर्मायाधमांय सन्धामाण्डे संसारपरिवतेनाय उदक-

१६६ दंशानरिवगुख्देवपदडधतो [कियापादः

भाण्डे जलामृताय वरुणाय गृह्य प्रथानद्वारे विन्नराजाय द्वारश्रिये च
वेषण्यां सुभगे . उक्खके ओं रौद्रे कोटृहरिके युस बरमद्रपरियाय महा-
प्रहरणाय माजन्यां मृत्यवे देवोचिते हयनीयक्षिरसि कामाय कुषुमायुधाय
मध्यस्तम्भस्याधः स्कन्दाय गृहाधिपतये तदनन्तरं वास्तुमध्ये बृत्तमण्डलके
वेश्वदेवबलिमुपादभत्‌ | तत्र मध्ये णे वघुभ्यः रद्रेभ्यः मादित्येभ्यः सा-
धयेभ्यो नक्षत्रेभ्यः प्रथिव्ये प्रथिवीचरेभ्यो मूतेभ्यः अन्तरिक्षाय भन्तरि-
क्षचरेभ्यो भूतेभ्यः अधश्चरेभ्यः दिवे दिविचरेभ्यो मृतेभ्यः दिभ्यः दि-
कवरेभ्यो भूतेभ्य इति प्रदरक्षिणघ्र च्या वठिं दत्वा विष्णवे सवैभूतपतये ध्या-
नगग््ाय इति मण्डरमभ्ये एतेषां प्रणवादिनमोन्तेः स्वनाममिभेरिं विक्षि-
प्याथ प्राचीनावीती मण्डलाद्‌ बहिदैक्षिणतोऽपसम्येन सोमः पितृमान्‌ यमो-
$ङ्गिरस्वानमिकत्यवाहनादथो ये पितरः तान्‌ पितृन्‌ स्वधा नमः मभिषि-
तृभ्यः स्वधा नमः सवैपितृभ्यः स्वधा नमः हति यथाक्रमं प्रक्षिप्य बहिनि-
गत्य दिग्देवताभ्यो वरिमुपाहरेत्‌ ।

तत्न ओं इन्द्राय प्रतिगृह नमः ओं एेन्द्रये दिशे प्रतिगृह नमः अथा-
नय इत्यादिभिश्च॑वमीशानान्तमष्टटोकपालनादिशान्तं प्रक्षिप्य ओं सुप्णा-
सौपर्ण्य चेद्युध्यायां ब्रह्मदिसि नागाय नागमात्र इयनन्तदिदयधः इति ग-
न्धादिभिरभ्यय्यं जं वायसाः क्रिमयः प्रेताः पतिताः श्वानः श्वपचाः समय-
भेदकाः ये चान्यं ते इम बर्टिं प्रतिगृहन्तु नमः इति गन्धपुष्पान्वितं प्रक्षिप्य
देषं भूमौ विनिक्षिप्य हस्तौ पादो प्रक्षास्याचम्यातिथीनभ्यागतानाभ्रितान्‌
बालान्‌ बृद्धानन्धान्‌ दीनानिनाथानन्यानप्यर्थिनोऽन्नेन पनेन च स्वश्भ्त्या
तोषयित्वा भोजनोक्तविधानेन भुन्जीत ।
इत्युक्तं यजनमिदं शिवा(यथाग्ने ? गमाग्नो)
शैवानां प्रियमिति रोवतन्त्रसिद्धम्‌ ।
येन स्यात्‌ प्रतिदिवसं सदेशषपूजा
सम्पूणो दिशति फलं जगद्धितं च ॥ ६१॥
हति ध्रीमदीशार्नीशवगृर्देषपद्धती सिद्धान्तसारे उपरिभागे
करियावाद्ऽभिशर्यपरकः पथचद्शः ॥

अथ षोदश्चः पटलः ।

अथ प्रक्षीणदोषाणां शिवानुध्यानयोगतः ।
शक्तिपातो मवेत्‌ तेन धीप्रसादस्ततोऽपिच ॥ १ ॥

गुरूपसदनं तसाच्छिवदीक्षाभिरम्यते |
मलं कमे च माया च पाञ्चबन्धस्य हेतवः ॥ २॥

तद्विशेषाच्छिवज्ञानमनुप्राद्चध्य जायते |

सादीक्षादी ्षयेलय्माद्धातोः पाशचक्षयो यतः ॥ ६॥

दीक्षेति कथ्यते जन्तोरनुमरा््य वै पशोः ।
तत्रानुपराद्यशलिविधो विज्ञानकलः प्रयाकलः सकरश्वेति ।

मङिकबन्धः प्रथमो द्वितीयो मरुकमेवान्‌ ॥ ४ ॥

कर्ममायामङेवुक्तम्तृतीयः सकर: स्मृतः ।

विज्ञानं विपरीतात्मन्ञानमज्ञानमेव तत्‌ ॥ ५॥

करबन्धनधालथाद्‌ विज्ञानकल उच्यते |

अज्ञानात्‌ (कोरमबद्धोऽसो भरक्याक्र इत्यत, ॥ ६ ॥

प्रकर्षात्‌ तु खयं प्राप्तं ज्ञानमस्येति कथ्यते 1

त्रिविधैस्तु तथा बन्धेमोयाकमैमलाहयेः ॥ ७ ॥

वर्तमानः सहेत्यस्मात्‌ सको यः स कथ्यते |

एते शिवस्यानु्राद्याः श्रष्ठमध्याधमास्यः ॥ ८ ॥

(अनुग्रहो)ऽपि द्विविधः शिवस्य करुणानिषेः।
साधारश्च निराधारोऽनुग्रा्षानुगुणः एथक्‌ ॥ ९ ॥

अत्र निराधारसाधारानुग्रहानुगुणा दीक्षा । दीक्षा च निरधिकरणा सा-
धिकरणा चेति द्विपकारा । यथाह भोजराजः -- '“आचार्यनिरपक्षेण भगवता
स्वशशक्त्यानुग्रहरूपया तीन्रतीत्रतरशाक्तेपतेन विज्ञानकरगप्रलयाकलानां या
करियते सा दीक्षा निरधिकरणा । यत्राचायेमूरति्येन भगवता मन्दमन्दतरती-
ब्रहक्तिपतिन क्रियमाणा सकलानां (सा) साधिकरणा (इति ) । सा च स-
बीजा निर्बीजा चेत्यभिकारवशत्‌ ।

१३८ हेशानविवगु्देषपद्धतौ [क्विवापादः
सबीजा समयोपेता समयाचारसंयुता ।
पारच्छदादिसंयुक्ता विदुषामेव सा स्मृता ॥ १० ॥
निर्बीजा तु पन्दीक्षा राज्ञां बालाबलस्वपि ।
अतिवृद्धातिरूणानां बालिक्ञानां च रस्यते ॥ ११॥
साधकाचाथयोर्नित्यक्रियानमित्तिकादिषु ।
स्वपराथोधिकारित्वात्‌ सवीजैव विधीयते ॥ १२॥
सा च क्रियावती पूवा ज्ञानवत्यपरा स्मृता ।
या मण्डपरजःकुण्डपाशच्छेदाध्वशोधनैः ॥ १३ ॥
दरग्यहोमादिसेयुक्ना दीक्षा सोक्ता क्रियावती ।
विना मण्डयकुण्डयेर्मनोग्यापारमात्रतः ॥ १४ ॥
सम्यगृज्ञानाववोधान्ता दीक्षा ज्ञानवती स्मृता ।
साच चतुष्परमेदा चाक्षषपी स्पशैदीक्षा वाचिकी मानप्ती चेति
तद्‌ यथा--
ध्याय शिवात्मा समवेक्ष्य शिष्यं तसिन्नियम्याध्वगणं इरौव ।
छित्वा तु पाशांश्च शिवत्वमासिन्‌ सम्पादयेद्‌ या खट चाक्षषी स्यात्‌ ॥ १५॥
रुद्रः स्वयं मन्तरतनुः खदस्ते पद्मे समूर्ङ्गयुते समूे
समृत्वा शिवं यत्‌ स्पशतीह तेन सा स्पशे दीक्षा च्युतपाशबन्धा ॥ १६ ॥
विश्वाध्वयुक्तसदाशि यामा मन्त्रान्‌ स्ववक्त्रे विनिधाय सर्वान्‌ ।
छिन््वास्य पाशान्‌ क्चस क्रमेण संदक्षयेद्‌ यत्र तु वाचिकी स्यात्‌॥ १७॥
स्वयं शिवारमा निखिला युक्तः स्वहस्सरोजे रुककं समन्त्रम्‌ ।
स्मरम्‌ शिवं मानसदीक्षयामुं नियोजयेउज्ञानवश्चाच्छिवतवे ॥ १८ ॥
क्रियादत्यापि समयदीक्षा निवणदीक्षा साधकदीक्षा चेति बहु-

विधा। यत्र मलशोधनमात्रेण क्रियया संम्त्य शिष्यं समये प्रवेहय रुद्रातमतां
चापाद्यत्‌ सा समयदीक्षा |

षड्‌ यत्र गुध्यन्त्यध्वानः क्रियावात्तिश्च पुष्करा ॥ १९ ॥
तत्‌ तु पाशशिखच्छेदो योगः शिवषदे तथा ।
निदोणदीश्षा सा परोक्ता विदयेपेणाधिकररिणाम्‌ ॥ २० ॥

क्षाभान्वक्ियाधिकार {] उस्रां वोडशः परः । १३९
` य्या तु पाशविेषाजिब्रत्यादिषु शोध्यते ।
अणिमादिगुणावापिर्योगशचेवेश्वरे पदे ॥ २१॥
अधिकारश्च तत्रादौ दीश्चा सा साधकृाहृय। |
पूर्वोितेरंपि गुणैः सह दीक्षया स्याजि्वीणया भवसमुदरतरीः स्वंबित्‌ ।
का्यक्षयादितनुधमेवि पर्थयेण सवेक्ञतादिगुणलन्धवरं शिवत्वम्‌ ॥ २२॥
शिष्येगुरुः परिषृतो विधिनावगाद्य साध्यक्रियाः परिसमाप्य समाहितात्मा |
दीक्षार्यं तु नवसप्तकपश्चहस्त रक्रया कृतं तु चतुरश्रमतीव रम्यम्‌ ॥ २६॥
मश्वत्थतोरण चतुष्टयमूरसंस्थदध॑रषु पूणकररेश्च चुदिंशाघु ।
छाजाक्षतैरपि फकः कुसुमेःवितेः सोभितं च विविधाङ्करपालिकाभिः ॥
चन्द्रां शपाण्डूरविश्ुद्धवितानमध्यं पयन्तरुभ्बितदुकूरविशेषशोमम्‌ ।
मुक्तावली कुसुमदामङृतावलम्बं बाह्ये च शुङ्खनवकाण्डपटं समेत्य ॥ २५ ॥
सुक्ष्मावदातवसनः सितमाल्यगन्धेो रलेर्विचित्रकनक।मरणोञञ्वलाङ्गः ।
ध्रौतास(्रिपाणियुगरः सरिरैमिशुदधेराचम्य मै।ननिरतस्तु पवित्रपाणिः ॥ २६॥
जथ सामान्याध्यहस्तोऽनेण द्वाराणि सम्प्रोक्ष्य पश्चिमद्वारे नित्यवद्‌
द्रपालानिष्ट् पष्णिता तच्छोटिकातजेनीत्रथेः (2) विन्नानुत्सायं नाराचाज्ञं
क्िप्तवान्तः प्रवि प्रतिनिवृत्य देहल्यां पुष्पेणाल्ं निधाय मण्डपं तत्त्वदष्टया
वीक्षमाणः प्रदक्षिणं पारक्रम्य ब्रक्षखाने पूप्पं निक्षिप्य स्वासनमिष्रादङ्मुख
उषविकष्य मूतश्चाद्ध च कत्वा
भाक्‌ प्राकृतादिमवदेहमपास्य बुद्धया सोऽहं सद्‌। शिव इति स्वतनुं विभाव्य ।
गन्ानुरिप्तशिवहस्तनिविष्टमन्त्रो निव्यक्रभेण विधिवत्‌ सकर्ठीह् तात्मा ॥ २५७॥
हत्य्रकोटररिवं मनसाचैयित्वा नाभिखममिमपि बिन्दुगतं च शम्भुम्‌ ।
त्रयेण च बहिः प्रविध।य रक्षां खाताख्वप्रपरिनिष्ठितशक्तिभिश्च ॥ २८॥
अथापाद्य विरोषाध्य क्ञानद्रभ्याणि शोधयत्‌ ॥ २९ ॥
कत्वा तु पश्चकोष्ठानि समसूत्रनिपाततः ।
हत्र मध्ये हिवतत्वे पुप्रतिष्ठितास्ये कष्ठ क्षीरमीशार्नमूलाम्यां पत्रे
समाप्य प्राच्यां सदाशिवतत्त्वे स्वशान्तारूये कोष्ठे तददुरुपेण वमेणा च द्धि,

१७० दै शानशिवगुरैवपदतो [(किवादाद्‌ः
दक्षिणे विद्ातसरे तेजोरूपाख्येऽधोरेण शिखया च धृतं, सौम्ये पुरुषत्वे
निवृततिकषटे वामदेवेन शिरसा च रलतोयगुक्तं गोमूत्र, पश्चिमे कातच्वेऽबू-
ताख्ये कष्ठे सद्योजातेन हदयेन च गोमयमापूरयेत्‌ । -एकद्वित्रि चतुष्यन्चवं
मध्यादिषु जपेत्‌ । कुशोदकं शिवगायज्या ष्रडवारममिमन्ञ्य यथाक्रमं क्षीरा-
दिषु पञ्च पञ्चघु प्रक्षिपेत्‌ । तदनु दध्यादीनि मध्यपात्र सुप्रतिष्ठिताश्ये
क्षीरेण संयोजयेत्‌ । एकीकृत्य मथित्वा सदाशिववदभिपूज्य खापयेत्‌ । अथ
तत््वस॑ख्यकुराकूर्च॑ज्ञानखड्गं सम्पाद्य 9 किरानायोजयेत्‌ ।
“काजचन्दनसिद्धाथंमस्मपुष्पकुाक्षताः ।
हेतयोऽनेण सेते विधातन्या विमिश्रिताः ॥"
इति ब्रह्मकषम्भुः |
५तिललाजयवा दूर्वाः सिद्धार्थाः कुघुमानि च ।
ईंषच्न्दनकल्केन मिश्रिता विकिराः स्मृताः ॥''
इति मतङ्गे ।
‹'अङ्ञेणामन्य धान्यानि सक्षिपेश्वालवत्‌ परि ।
तत्पाताद्‌ विन्नदृन्दानि द्रवन्त्यत्र भयाद्‌ मृश्चम्‌ ॥'1
इति पराख्ये । इत्येषामेकपकारं विकिरान्‌ सम्पादयेत्‌ । उप्णीवं चाचयेस्य,
“उष्णीषं धवलं सुष्ष्ममाचार्यो धारयेत्‌ सदा ।
षटङ्कलोच्चं सुषमं प्राद क्षिण्याभिवेष्टितम्‌ ॥”?
इति पोष्करे ।
“मन्त्रसंहितया रन्वसुप्णीषं धवल गुरुः |
बड हों शिरसा षारयेन्नृपपटवत्‌ ॥*
इति बृहत्कालोत्तरे ।
तद्कदुस्रीयं उ धवरंः यञोपर्वाततवद्‌ धारयेत्‌ । दिजकन्ययावर्तितं
नवगुणं सूत्रे पा्चसयमनाय सम्पाच िखयाङभ्य पात्रे निदध्यात्‌ |
मण्डलाद्‌ द्विगुणं शूत्र नवतन्धुविनिर्मितम्‌ ।
करणीत्युच्यते तद्भद्‌ रिका चातिषाण्डरा ॥ १३० ॥

शैमान्यक्रियाणिङारः] रराध वोड्ः परः । ५४१

तदुभयं मूतिमन्तरजेपितं निदध्यात्‌ । अयोभयी कतरी च. तन्तु्िला-

च्डेद्‌ नयाक्ञेण निदध्यात्‌ ।

रजांसि पच्चबणामि मण्डला्थं प्रकल्पयेत्‌ ।

रत्नानि हेम धान्यानि कुम्भं च करकं तथा ॥ ३१ ॥

करुञ्ञांश्वरुपात्राणि मन्धपुष्यादिकं च यत्‌ |

वासि च विकेशानि शुङ्कान्यभिनवानिं च ॥ २२ ॥

समिदार्मरतिशन्‌ रजन्‌ स्नानद्रम्यादिकं च यत्‌ ।

कट्पयेच्छान्त्यतीतादिकलामन्तरेः एथक्‌ एयर्‌ ॥ ३६ ॥

मकेन सितमुष्णीषें सप्तवारं जपेत्‌ ततः ॥

बेष्टबित्वा शिरसि तत्‌ सोत्तरीयः समाहितः ॥ ३४ ॥

अनुग्रहः समर्भोऽप्मि सवे्ोऽदं सदाशिवः ।

स्वतन्त्रोऽदं पश्चूनेतान्‌ मोचयामीति चिन्तयन्‌ ॥ ३५ ५

जथ पात्रस्थान्‌ विकिरान्‌ वामहस्ते निषाय मण्डपस्य नेशरत्यां दकि
स्थिलेश्षानामिमुखोऽषोराज्ञ(ण) शिवास्ेण वा सप्त परिजप्य मण्डपमघ्यादी-
ज्लानकोणान्तं उवरदम्निनिभान्‌ बिकिरानु्तानेन दक्षिणे (न) हस्तेन विकरेत्‌ |
विदिरिच्छरार्वेतिषदेन । कुञचमरष्टया पभूषूपदेन विकीणान्‌ संहृवयश्चानकणि
संस्थाप्य तत्रैव कृतपद्यपीटे साल्याटकं दमौसनं च निषाय सूत्रितं देमाघेक-
कमं शिवकुम्मं सुधौतं धूपितमधोयुखं निषाय तदृष्ठे कूचे च पथिव्यादिग्रज-
त्यन्ततत्वमयं कुम्भं ध्यात्वो्तानयित्वा तत्छरूचैम॒तानं तस्मिन्‌ निधाय द्वादक्चा-
न्तामृते ध्याय॑स्ती्थसञ्रिरापूयं नवरतनहिरण्येर्षाधकुघुमगन्धाक्षतान्‌ प्र्षि-
प्याश्चत्य (& १.पल) वान्युानानि तसन्‌ निधायाक्षतफलाव्मविधाविधाननपि-
णायः
माच्छच शङ्कवसनद्ववश्युङमाय्यस्तस्मिश्वलाचलवृषासनसन्निविषटम्‌ ।
योगश्वरं तु सशिवासनमूर्िदेहमावा्च गन्षकुुमादिभिरचेयित्वा ।।१६॥

§म्ान्ति तद ददषिणतस्तभैव भाक्‌ सेषु विषिष्वपि वधैनी च ।
भापूर ङुम्भमिव श्षन्नजपेन दा तवावाढ़ केसरिगतां विषिनाभिपूज्य ॥

१४६ हछागलिवगुददेवपलौ [किवापा्ः

अथात्र बद्यश्चम्मुः -
“दशस्वपि दिज्चस्वन्द्रीपरभृतिष्िन्दरपवेकान्‌ ।
सुरानुपेन्द्रपयेन्तानिष् तु विधिवत्‌ क्रमात्‌ ॥'
इति ।
अथ तान्‌ प्राथेयत्‌ । च लाचलासनगतां वधनीमभिपूज्य, तदनु
अत्र मन्जयां -
“जप्त्वा मन्त्रमघोरश्चक्ञममितः कुब्यं ततो व्नी-
माचार्यो जमयेत्‌ प्रदक्षिणवशादच्छिन्नया धारया ।
तन्मार्गेण तथा परः शिवधरं सङ्गर नीत्वा पुनः
स्थाने पूषैवदासने शिवधटे तां वधेनीं च न्यसेत्‌ ॥
मूरं न्यसेच्छिबघटे तु शिवश्च तस्मिन्‌ पूज्यः स्थिरासनगतः सदिताङ्गूर्तिः।
तारं च पाञ्युपतशक्ञमथात्र तोये तस्िन्नुमां मगवतीमभिपूज्य सम्यक्‌ ॥
रिङ्गमुद्रया शिवङुम्भं स्पृच सव्यया तन्मुष्टया वधन सेत्‌!
५“सब्यमुष्टिरमा पिण्डी लिङ्गमङ्कष्ठक हरः ।
इति ब्रहम्चम्भुः |
एवं मुक्तिकामो सुक्तिकामश्चेत्‌ पूत वर्भनीं पश्चात्‌ षटं स्पशेत्‌ ।
उमाये भग(वद्‌ १ ›रूपिण्ये लिङ्गरूपधराय च ॥ ३८॥
दाङराय नमस्तुभ्यमिति स्तुत्यानुमोय तु । |
यज्ञस्यास्य पतिरत्वं हि शक्तिरेषा तवाचङा ॥ १९ ॥
एष ते ज्ञानखड्गोऽयं तं ग्रहाण स्दमायुषम्‌ । `
मया प्रबरतितश्चायं यज्वनां भवता क्रतुः ॥ ४० ॥
रक्षणीयस्त्वया देव । समारिर्यावदस्य हि ।
इत्थं शषिवं समभिवन्व समप्यं सम्यङ्‌ तं ज्ञानखडगमथ ताबभिपूज्य सम्यङ्‌ ।
कृत्यं च तद्भगवते विनिवेध रक्षां वि्नाधिपं स्वदिश्चि तत्र यजेद्‌ यथावत्‌ ॥
यः सुरेशाध्वरोऽस्माभिः पए्नुप्रहहेतवे ।
प्रवर्धितः पयालवन्तमविन्नस्वव सनिषी ॥ ४२ ॥

सामान्बौ्हिवाधिकारः] उत्तरां षोडशः पटलः । १४३

एवं गणरामभिवन्य तु मण्डपे प्राङ मध्ये सगन्धजगोमयसम्परसन ।
लिङ्गोदधवान्यतममप्यथ मद्रकं वा रंङिरूय मण्डलमथात्र यजेन्मेशम्‌ ॥

भानन्तभासनमथो परिभाव्य तसिमन्नावाश्च चोक्तविधिना (च सदा)शिवं तम्‌|
युरूयोपचारपरिबहेसमेतमिष्रा तुष्टे शिषे मिधिवदावरणान्यीषट ॥ ४४ ॥

आवरणानीति पञ्चावरणन्युच्यन्ते ।

प्राच्यां तथाध्निशरणे चतुरशरङुण्डे त्वाधाय वदहिमपि तत्र सदाशिवाछ्यम्‌ ।
+ + + + + दिचरोऽप्त॒ चतुथमेशं मूलङ्गूरविमनुभिः कमशो जुहोति ॥

तद्चथा -- यथोदितमभिमुक्तप्रकरेणाधाय पिवसन्धानं च कृत्वा पञ्च-
संस्कारसैस्कृतादभेः पूवमेव िश्विदु धृत्य चुर्टां परज्वाञेतं कपिलाक्षरे पश्च-
भसतिशारितषण्डुरेरेकाशिष्यदीक्षयां भरतिरिष्यं प्रतिकुडम्बढृ द्या धोक्तक्रमेण
चरं श्रपयित्वा यथावदभिषायै कुण्डान्तिके वारुण्यां दर्भेषु संध्थाप्य मन्त्र
दितयाञ्येन हतवा चरो सम्पात धेन्वागतीक्ृय चतुधा चरं विभज्य (म १मू)-
रस्थायिकमेशं भगवते कुम्भस्थायापरं निवेवान्यमप्रये रिष्टं सरिष्पायातलमने
स्थापयेत्‌ । अत्र ह्मचम्भुः -

“अभिनीय शिवायांशमम्रय्र करश्चाय च|
सशिष्यायात्मने शेषं रक्षेदविहते चरोः ॥"

इति।
जथावदानत्रितयं जुहुयात्‌ तु प्रथ्‌ एरथक्‌ ।
सुचैव मूलमन्त्रेण क्रमेणाज्यामिषारितम्‌ ॥ ४६॥
अथाज्य भिभरितं हुत्वा मूलेनेकादशाहुतीः ।
नषमाङ्गमूतिमन्त्रसतु हुैकेकां पृथङ्‌ प्रथक्‌ ॥ ४७॥
जत्र

“व्हारूयमन्यैश्च षडङ्गमन्तराज्येन समैः परिवारमन््ैः ।
विचेश्वराचेजुहुवात्‌ कमेण”

१४४ हंशानशिवगुरवेवपखतौ [कियापादुः
इति मज्ञर्यम्‌ ।
तद्त्‌ तिङश्च हुत्वाथ हतवा पृणौडति तथा ॥ ४८ ॥

रुद्रादिभ्यो बरं क्षिप्त्वा ग्धानुह्ः शिवाद्‌ गुरः ।
शिष्यं तु शिष्यो शिष्यान्‌ वा दीक्षयेदाधिकारेतः ॥ ४९ ॥

एतावत्‌ कर्मं सामान्यक्रियादीक्षास देशिकः ।
सामय्याच्यासु विद्यं साधकान्तास्वनुक्रमात्‌ ॥ ५० ॥

सामान्यक्रियाधिक्षारः।

अथ समयदीक्षायां यथोदिताम्‌ शिष्यान्‌ कृतदन्तधावनान्‌ निर्तित-
ज्ञानसान्ध्यनित्यानुष्ठानान्‌ धवराम्बरोत्तरीयान्‌ द्वाराद्‌ बहिः संस्थाप्य स्वय-
मन्तः प्रविरय प्रणम्य देवं विज्ञापयेत्‌ ।

यदर्थोऽयं मया देव | शिवयज्ञः प्रवर्तितः।
त इमे पशवः शान्ता दारि तिष्ठन्ति वारिताः ॥ ५१ ॥

तत्‌ कुहप्व प्रसादं मे ततपवेशाय शङ्कर ! ।
करोम्यनुग्रहमिति देवेनानुप्रहे कते ॥ ५२ ॥

सकटीकृत्य चात्मानं सदाशिवतनुगुरः ।
दीक्षाधिकरणेष्वेकः पञ्चस्वपि शिवो हम्‌ ॥ ९३ ॥

यद्गसरक्षकः कुम्भः क्म॑साक्षी च मण्डले |
होमाधिकरणेनामरौ शिष्ये तत्पाशवन्धहत्‌ ॥ ५४ ॥

आचार्योऽनुग्रहपरः सोऽहमेवेति भावयेत्‌ ॥ ५५ ॥

द्वारस्य बाद्मुवि मण्डरकेऽथ शिष्यं दभोक्षतप्रणवपडजविष्टरखम्‌ ।
बद्धाज्ञरिं भगवदुन्युखमूष्यैकायं पश्येद्‌ गुरः स्वयमुदग्बदनोऽध्यंदस्तः ॥

वमवदौक्षाकिकादः] उत्तरां वाडशः परः । १४५
छत्र ब्र्मचम्भुः--
“'विलेखयेच्छिखातस्तं यावलादनखाग्रकषम्‌ ।
नखामाञ्चडिका यावत्‌ तखज्ञानरशा गुरः ॥''
इति +
भात्मायमस्य शिथिलीकृतनेन्धजाल-
स्त्व(हःन्तः)शिवन्वमधुना शिवशक्तिपातम्‌ ।
ध्यात्वेत्थमध्येसश्ङिखिरवेक्ष्य चालत
तं भस्मना त्रिरभिताड्य हिरस्यथाद्धिः ॥ ५६ ॥

सम््ोक्ष्येति यावत्‌ । शिष्यस्य शिरसि कुदुमं विन्यस्य कुशप्रमूलाभ्यां
हृदयादृष्वं त्रिधातियेगुिसेत्‌ । “'नामेरूष्वेमधश्चे,ति भोजराजः । अथाधा-
रशक्तेतत्रत्रयस्थं (२) ज्ञानक्रियाराक्तियुक्तं पड्मूर्तिमन्त्रेणोद्धाग्य वियादेहं च
विन्यस्य मूलाङ्गमूर्तिमिः सकरीङ्ृत्यामिपूञ्य सितसू्ष्मेण विशद्धेनाहतेन वज्ञे
भोक्षितकवचावगुण्ठितमूलामिमन्तितेन नेत्रमन्त्रेण शिप्यस्य नेत्रबन्ध विधाय
यागगृहं प्रवेदय कुम्भाग्निमण्डलशिवानां प्रदक्षिणं कारयेत्‌ ।

शिवस्य दक्षिणे भागे कलिते कमलासने ॥ ५५७ ॥

धमोदिभिश्तुर्भिश्च सक्ुरो तं निवेशयत्‌ ।
हृद्धीजपुरदसेन मेन श्वुतनादिना ॥ ५८ ॥
संहारमुद्रया तस्य संज्ञां संहत्य देशिकः ।
शूरुपाशकराजारुमपि शुद्धफलाघ्ये ॥ ५९ ॥
शिष्यदेहगतं ध्यात्वा बेन्दवीभिरविंशोधयेत्‌ ।
मूतद्यद्धिविधानेन धारणाभिर्विशचोध्य तम्‌ ॥ ६० ॥
हदये तस्य सूयादिविम्बतरह्मादिपङ्कजे ।
पञ्चमन्त्रकलजालमूत्यङ्गद्यं सदाशिवम्‌ ॥ ६१ ॥

सासनं मू्तिसहितं वियद यथाविधि ।
मनसाराध्य तनाभिकुण्डामरौ जुहयद्धिया ॥ ६२ ॥

१४६ शंशानक्षिवगुरुेवपदलो [िवाणाद्‌ः
भूमध्याम्भोरुहे बिन्दौ शिवध्यानेन चास्य तु ।
भात्मशुद्धि समापाय गन्धाङिक्तकरः स्वयम्‌ ॥ ६२ ॥
शिवहस्तं विधाय स्वे वामपाण्यभ्बुजे सरन्‌ ।
भआसनादिकम्रात्‌ः साङ्गं शिवं सम्पूज्य वै धिया ॥ ६४ ॥
द्धी जमूरुहंसाब्यं तसन्‌ विन्यस्य चेतसा ।
तं हस्तं शिष्यहदये विन्यसेत्‌ प्रथमं ततः ॥ ६५ ॥
हृददिम्रन्थिमेदा्थ क्रमात्‌ तक्तण्ठताछधगम्‌ ।
मध्यं च मूर्खं कुयोद्‌ रुद्रपदाप्तये ॥ ६६ ॥
तदनु शिष्यस्य पाण्योः पुष्पाञ्जलिं गन्धपुष्पाधिव्रासितं इत्वोत्थाय
देवाग्रे शिष्यमृध्वंकायं देवाभिशुलं संखयाप्य स्वयमुदङ्युखस्तषठन्‌ परोस्तिरो-
धायकं नेत्रवन्धं ध्यात्वा ज्ञानासिना पाड्ुपतासखेण नेत्रबन्धमपनीय पुष्पाज्ञरछिं
्षिपिल्युक्स्वा तमज्ञरिं मण्डङे पातयेत्‌ । बद्धनेत्र एव पुष्पाज्ञं क्षिपेदिति
केचित्‌ । तत्र भूरयङ्गादिषु यत्र पति पुष्पाञ्जिस्तन्नामषेयान्तं (१) कुयात्‌ ।
शिवान्तं ब्राक्षणस्य स्याद्‌ देवगणान्तमन्ययोः |
शुद्रस्य मुनिशब्दान्सं नाम क्याद्‌ यथाक्रमम्‌ ॥ ६७ ॥
तस्याष्टाङ्गनमस्कारमुपदिद्य प्रणामयेत्‌ |
अत्र भोजराजपक्षे तु प्रदक्षिणानन्तरं पुष्पाज्ञङं (परिप्यान)न्तरमुष-
वेय शिष्यं धारणाभिर्विंशोध्य सकरीङृत्य शिवहस्तं विन्यसेदिति । नैतन्मू-
जागमसम्मतं, यतो धारणाभिर्विंद्यद्स्येव मण्डलस्थविचिष्टाशिवे पृष्पाञ्जलि-
प्कषेपाधिकार इत्यतः प्रागुक्त एव पक्षो ब्रह्मशम्भुना च स्वीकृतः । तदनु चि-
वकुभ्मायागनये च पुष्याज्ञरपूरव नसङक्रारमुंपदिरशय कुण्डाद्‌ बायम्यमागे प्रा-
ग्वत्‌ कल्पितासने शिष्यं निवेश्य भन्त्रसंहितयाज्येन हुत्वा सम्पात्य शिष्यस्य -
त्मनश्च नाडीसन्धानं विदध्यात्‌ । तत्र दर्ममूरं स्वजङ्कासन्धौ गृहीत्वा दरभापरं
शिष्यस्ते दधात्‌ । विपरीतमिति भोजराजः ।
जथ चिष्यस्येडापिङ्घलाद्ुषुम्नानाडीः स्वनाडीः प्रविष्टाः
मूलेनाहुतित्रयं पञ्चकं वा शत तंकेतन्यग्रहणाय प्रवेशनिगमो ` विषाया्ट्चतं
मून दशाशोनाञ्गमूर्ीनां हती मूच विषाय - भायन्विचा श्रु्द्ोषरक्तं
भूडेन हुत्वा तदीयां णक्तनेजतिषुद्भरेव्‌

| कयव्काकिकारः] इतरां वोडश्षः पटः । १७७
अत्रं ब्रह्मन्यः --
८“नद्धिजो युज्यते सिद्धचया न च निवौणमश्नुते ।
द्विजोऽपि हि यतस्तेन कुयोत्‌ तं द्विजसत्तमम्‌ ॥११
इति । -पतसराद्‌ द्विजानां जादुद्धारेण द्विजोत्तमप्वं च पञ्ुजातिमेोक्षाख््छिव-
त्वं (च) भवति।
यद्रस्यापि शद्धत्वपशुमावन्यावतेनाच्छिवत्वरक्षणद्धितीयजन्म जास्यु-
द्वारेण भवर्तीत्यतो रक्षितः शूद्रो न भवति, किन्तु शिवसंस्कारजातख
शिवत्वसम्भवात्‌ पूवैजन्मन्यपगमाञ्च वेदमन्त्व्यतिरिकदौवमन्त्रतन्त्रश्रवणप्‌-
जरासु योग्यता भवति ।
ननुं शिवसंस्कारजादयुद्धाराच्छू्टस्य द्विजत्वमप्ति चेत्‌ किमिति वेव्‌-
्रनत्रानभिकारित्वमिति चोय ब्राह्मण्यां ज्ा्षणाज्जातस्यापि वेदिकमन्त्ररप-
नयनेन संस्कृतस्य वैदिकद्विजस्येव वेदेऽधिक्ारः, कारणानुगुणकाथत्वात्‌ ,
तद्रच्छैवमन्त्रसंस्कृतस्य तदनुगुणद्विजत्वसिद्धौ तन्मन्त्प्ूनादविवाधिकार श¶तयु-
पपजम्‌ ।
तत्राचार्थः स्वहृत्पग्रे मायापर्य्कशोभिते ॥ ६८ ॥
रागतत्वास्वृते रभ्ये पञ्युसंश्चोपधानकरे ।
विद्याप्रदीपे युशिषटो स्मरेद्‌ वि्यापरती शिवौ ॥ ६९ ॥
तौ च संपूज्य मनसा पशं पश्चात्‌ समुद्धरेत्‌ ।
तस्य दृत््जे जीवं परीक्ष्य सन्ताड्य हेतिना ॥ ७०॥
रेचकेन स्वयं मूध निगैत्य तु सुषुम्नया ।
शिष्यदेहं प्रविद्यातमहत्यद्मस्थं तु पृद्रकम्‌ ॥ ७१ ॥
उद्रेच्छेदविशेषो विधायाल्रेण चङ्कशात्‌ ।
भङृष्यं चोध्व नाल्या तु द्वादशान्ते निवेश्य तु ॥ ७२ ॥
| भमिपूञ्य ध्रुवेणाथ तारं हंसं च कारकम्‌ ।
जपेदिठि यावत्‌ ।
सदारसदरया तस्मात्‌ समाहृत्य ठु पृद्रकम्‌ ॥ ७२ ॥
अं पूरके स्वहूदयान्ञे शिवयोगेर्भे निवेदय कुम्भकेन समरसीहृत्य
भक्र्ाम्यस्यं ठव विचायं जातं बिचिन्त्य रेचकेन दुषुम्नयोध्वै नीता ब्रह्म

१४८ हंलानकिवगुख्देषपदधतो [िवावाच्‌ः
विष्णुरुरेश्वरसदाशिवेषु क्रमादायोञ्य तानतिक्रम्य द्वादशान्ते संयोज्य श्रुवे-
नामिपूञ्य प्रणवहंसप्रणवैस्ततः संहारिण्या तं गृहीसवा तथेव सुषुम्नया शच.
प्यस्य हृदम्भोजे निवेहय हृदयसम्पुरदंसेन समरसीङृत्य द्वादशान्ताभू
तेनाप्कान्य पुनर्जातं निमे कुमारं चिन्तयेत्‌ ।

अ्ह्मादिकारणोपाधिरिवसंसगंपावितम्‌ ।

तज्जातं शिष्यमुद्धाभ्य द्विजत्वेनोपपादयेत्‌ ॥ ७४ ॥
भत्र मकुटोत्तरे -

“अन्यं कीरटकमादाय कुब्यसंवेष्टितं मृदा ।
अमरो घूणेनादाधेः स्वजार्तिं कुरुते यथा ॥
तद्वद्‌ दीक्षासु संस्कारिर्निमेलः शिवतामियात्‌ ।"'
जात्युद्धारायाहुतित्रयं मूढेन हत्वा तते द्विजत्वापादनाय च ओं हौ

शिवाय स्वाहा हति च हत्वा, ओं भगवन्नयमात्मयोनिबीजादारभावदेश्च-
द्धो द्विजो भवतु स्वाहा । पुनराहुतित्रयेण हत्वा रुदरांशतामापादयेत्‌ ।
ओं भगवन्नयमात्मा रुद्रो भवतु स्वाहा । “तत्संस्काराश्च पञ्चैव शिवामेरिव+?
इति ब्रह्मशम्भुमतद शेनाद्‌ अभिकराभरपरलमारगेण गमधानादिसंस्कारनिष्य्तये
सादिभिः पथक्‌ पृथगभ्यच्यं हृदयादिभिः प्रथक्‌ पृथग्‌ जुहुयात्‌ । संसारि-
तद्विजसंस्करेभ्यो (९) दीक्षितद्विजसंस्कारग्यतिरेकं दशयति ।

गमोधाने स्पते शक्तौ(१) मलापायसमाश्रयात्‌ ।

नीजं + + + + + + ब्रह्मादिस्पदीद्योधितम्‌ ॥ ७५ ॥

ग्याक्तैः स्वतन्त्रतायास्वु तस्य पुंसवनं मवेत्‌ ।

मायात्मनोर्विवेकेन ञानं सीमन्तकर्पना ॥ ७६ ॥

ह्वातहेयपरित्यागादुपदे(याएय)परिग्रहः ।

जआतकमं भवेत्‌ तस्व शिवत्वग्यज्ञकै हि तत्‌ ॥ ७७ ॥

उक्तं हि नामकरणमित्थ संस्कारपभ्बकम्‌ ।

बरह्म्चम्भुरिह भराह निष्कामान्नाच्चनादयः ॥ ५८ ॥

अशिवाः शिवमार्गेऽस्मिन्‌ भवभूतिकश भवि ।

एतस्मादुपषनिष्कामणादौनप्ये(तान्‌) संस्कारान्‌ जीगदिर्कभर्गिय हत्वा

ततोऽस्य द्ोपवीतं मूडेन दर्वा प्रायाधिता्थं शतं ससं श भालदेनाज्येव

वेडच्यनिणंयाकिकारः] उसरार्धे सदशः पटकः । १४९

हुत्वा पृणाहुतिं चाथ कुम्भाभिशिवानां प्रणामं कारयेत्‌ । पुनः शिवं नाभै-
पूज्य तिः प्रवक्षिणीहत्य सुवणेकुसुमादिभिरदयून्यहस्तः शिवं गुरुं च शिष्यो
दण्डवत्‌ प्रणमेत्‌ । |
तमुत्थाप्य गुरुः शिष्यमारशशीरभिरभिनन्य च ॥ ७९ ॥
जातः समययोग्यस्त्वमिति त्रयात्‌ परसन्नणीः ।
इहासुत्राथौप्त्ये खट समयदीक्षेति कथिता
द्विजो जाद्युद्धाराद्‌ भवति पतिविद्याश्रयवशात्‌ ।
ततः पूजाजप्यश्रवणविधियोग्यश्च स भवेत्‌
तथा रुद्रांशात्मा प्रातिदिनशिवाचांदिगुणवान्‌ ॥ ८० ॥
अत्र ब्रह्मछ्यम्ुः-
५'यथाम्यवस्थितान्‌ वणान्‌ सपिक्षान्‌ स्वाश्रमानपि ।
खापयेनित्यमीशा(ना ? )भिगुरुपूजानतिकरमात्‌ ॥
ूर्वाश्रमानपेक्षं तु व्रतं यद्‌ ब्रह्मचारिणः ।
मौतिको नेष्ठिको वापि सम्यगायातुमर्हति (१) ॥"
इति । एतस्माद्‌ मस्माधाराक्षसूत्रकोपीनदण्डांश्च जटाशिखयोरन्यतमां
चेति पञ्च मुद्राः पञ्चनत्रहमभिरङ्गेश्वाभिमन्न्याथ धारयेत्‌ ।
नादीसन्धानहोमः प्रथममथ भवेन्मन््रसन्तपेणाची-
जात्युद्धारद्विजतवैः प्रतिपदगमनाच्छक्तिचैतन्ययोगः |
` स्॑स्काराद्‌ शद्रता्ि्दनु निगादितं चोपवीतपदानं
प्राबधिततं प्रणामः समय हति मवेत्‌ सामयी नाम दीक्षा॥८१२१॥

हवि भीमदीशानशिब॑गुरदेवपद्धतौ सिद्धान्तसारे उपरिभागे क्रियापादे
सामान्यक्रियासमयदीक्षापरलः षोडदाः ।

अथ सत्तदश्चः परलटः।
भभ निवाणदीक्षादिक्रियानिष्यसिसाधनम्‌ |
मथावदुष्वनां षण्णां स्वरूपं तु निरूप्यते ॥ १ ॥

तत्वाध्वा चेव वणीष्वा मन्त्राध्वाध्वा च भौवनः ।
पदाध्वा च कलाध्वा च षटपकारोऽध्वनिणेयः ॥ २ ॥
व्याप्यास्तत्वादयः पञ्च मलाद्या न्यापकाल्रयः ।
पुन्मलादयो व्याप्याः कखाध्वा व्यापकः स्मृतः ॥ ३ ॥
तन्न तत्त्वानि षटार्रिशत्‌ तत्वाध्वा स्याद्‌ विखोमतः ।
क्षकारादिरकारान्तो बणोध्वाक्षरसन्ततिः ॥ ४ ॥
सथादिकानि जाद्माणि मन्त्राओ्च हृदयादयः ।
मूकमन्त्रश्च मन्त्राध्वा प्रागेवात्र भदरिीतः ॥ ५ ॥
कालागन्यादीनि शक्स्यन्त भुवनानि शतद्वयम्‌ |
सचवुर्विंरातिपुरं भुवनाध्वेति कथ्यते ॥ ६ ॥
न्योमग्यापिपदान्यन्र यान्येकारीतिसंख्यया ।
विलोमतः पद्‌ध्वा स्यान्मन्त्रोद्धारे स चोदितः ॥ ७ ॥
निश्त्तिश्च प्रतिष्ठा च विद्या शान्तिश्च पञ्चमी. |
शान्त्यतीतेति हि कराः कलाध्वा सोऽपि दर्शितः ॥ ८ ॥
तन्त्रेऽस्िन्‌ प्रागनुक्तत्वाद्‌ मुवनाध्वाथ कथ्यते ।
कालाभ्निसंकं कूष्माण्डं हाटकं जाद्यवेष्णवे ॥ ९ ॥
रौद्रं च भवनान्यत्र बक्षाण्डान्तःस्थितानि षट्‌ |
ब्रहमाण्डमूके कालाभिञ्ुवनं दशकोटिभिः ॥ १० ॥
योजनैर्विस्तृतं तस्य विमानं रक्षयोजनम्‌ ।
वस्य सिंहासने पल््वसदहलेः साग्निमण्डलम्‌ ॥ ११ ॥
भत्र मञ्जयी -
“कालाग्निः स च योजनायुततनुर्लोकान्‌ दिषश्चुः ध्थितो-
ऽभ्युद्रीणाभिशिखेखिनित्रविकटेवैक्रेशच देषटोज्ञ्वङेः ।
सत्पाश्चाहकशखडद्गसेटककररेष्वासाभिखटवाज्गके-
दोरमिः श्रकपाकसामयवरेननादि मूषान्वितः ॥'”
इति । भपिच
भनतिङृदङृशानुनेणिवियुद्धितान-
धुतिकपिर्जटाभिर्बिपरकीणामिश्मः ।

इतरार्थे पदशः पटकः । १५१

` भविमयमटमुष्डलगषरः कृतिवासाः
तितभसिततिताञ्जो भाति कालाननिशुद्रः ॥ १२ ॥
स्ठकोटिगणैर्मीमिरात्मवेषानुकारिभिः ।
इदरैः परिवृतो देवस्तेषां चैव दशेश्वराः ॥ १३ ॥
भूम्रश्वरश्च कपिरः कारकोऽधीश्वरस्तथा ।
| जलदश्वन्बलोऽर्थेश हंशोऽनन्तश्च पद्मभूः ॥ १४ ॥
एते पूवांदिदशदिश्चु प्रतिसप्ततिलक्षगणानामषिपतयः सपरिवारास्वि्ठन्ति ।
काठाग्निमुवनादृध्वै कूष्माण्ड मुवनं सितम्‌ ।
योजनानां नवतिमिरेकेस्तदवस्तृतोच्छ्ितिः ॥ १५ ॥
तन्मध्ये पश्चसादक्लयोजनस्तस्य चाख्यः |
कष्माण्डस्तु . सदस्तयोजनतनुख्यकैक्िभिश्वाननै-
दँषाभीषणदन्पुरेश्च दहनज्वालाृहासास्मवान्‌ ।
विधुपिज्गजटः करेडैमरुकं सटवाङ्गपाशाडशान्‌
मिरच्छरूलकपालवहिभुजगानान्तरास्थिमालाषरः ॥ १६ ॥
भप्रिच, ५
धण्टाश्ङ्खरबद्धकेशवसनः प्रेतासने संस्थितो
भस्मोदधूरितविग्रहश्च मुजगेना नाविै्ूषितः ।
मूतपेतपिश्चाचजम्भकगणैः षदृकोरिसंख्यैवैतो
भीमः स्वे भुवने विभाति भगवान्‌ कूष्माण्डरद्रः स्थितः॥ १७॥
तस्याधस्तात्‌ परितः पश्चकोटिसंख्यया
नरकाण्यतिदुःखानि पच्यन्ते येषु पापिनः ॥ १८ ॥
तेषामपि च मुख्यानि द्वत्रिशन्नरकाणि तु ।
तेषामपि त्रयो वगोः स्युस्तेषां चाभिपाञ्ञयः ॥ १९ ॥
रौरवः कुम्भीपाकोऽवीचिश्च। तानि च रौरवमहारौरवश्ीतोष्णसम्तापन
विदारणपङ्कमहापड्धासिपत्रवनसूचीयुलकाठतुत््षरारसंश्ान्येकादनश्च रौरबप्र
धानानि । तद्त्‌ कुम्भीपाकाङ्गारनिवयश्वमञ्षणादक्युयपहककवपाटनतषडो

१५१ शेशारशिवगद्ेकपदचती [किवापाद्‌।
हतघ्वाडकाखिमङ्गसूकरलमां सभक्षणावाङ्मुखरुम्बनानि कुम्मीपाकमषानान्ये-

कादश । अवीचिक्रिमिनिचयकूटशल्भरेनिरुच्छवासामेध्यदुपक्रिमिन्ुपान्भकूप-
निराङम्बनपतनश्युरुपोतवैतरणिसंज्ञान्यवीनिप्रधानानि दश्च ।

कूदमाण्डरुदरः सर्वेषां नरकाणां परमः स्यतः ।

+ + + (योज)नादुर्ध्व सप्तपाताडसंस्थितिः ॥ २० ॥
तेषां नवतिरक्षाणि प्रत्येकं विस्तृतिः स्फता।
उपर्युपरि सप्तापि पातालानि स्थितानि हि ॥ २१॥
अतरं चैव पातालं नितरं च गभस्तितम्‌ ।

महातक च सुतरं रसातकमतःपरम्‌ ॥ २२॥

तानि च क्रमाद्धेममाणिङन्द्रनीलपुष्यरागरजतस्फरिकमयानि ।
रसात तु शैलमयं युक्ताफलाकीणेमिति वित्‌ ।
दैतेया दानवा नागाः कृतपुण्यास्तु ये पुरा ।
पाताठेषु वसन्त्येषु हरपादाचैने रताः ॥ २९१ ॥
विरोचनहिरण्याक्षप्रहादबकिशम्बराः।
वृत्राथाश्चैन दे्येनद्राः पातारस्वगवातिनः ॥ २४ ॥
भूमेश्च षारणे युक्तो विष्णुर्योऽनन्तविग्रहः ।
सोऽप्यास्ते मवने दिव्ये नागेनद्रेर्चितः सदा ॥ २५ ॥
तत्र भोगवती नाम वायुकेनगरी श्भा ।
हेमरत्नमयी दिभ्या दिग्यभोगस्षमन्विता ॥ २६ ॥
क्रमात्‌ पातालानामधिपतयः स रुद्रस्तत्र तत्र निवसन्ति । वे च
चण्डविजयग्येष्ठामयाथवैपदमहारुदरनक्रतसंज्ञाः । सामान्येन सवेपाताराना-
मधिपतिहीरकेश्वरदेवः ।
हैमं त॒ हाटकेशस्य पुरं दिन्यगणावृतम्‌ ।
विस्तारायामतस्तुस्यं सहशद्वययोजनैः ॥ २७ ॥
तस्य विभानं द्विशतयाोजनप्रमाणम्‌ ।
तन्मध्ये कनकथुतिन्जिनयनः सिंहासनस्थो सुजे-
विजाणो बरदामये च हरिणं उङ्क च दिव्याङृतिः ।

श्वराथें सप्तदशः पटक; । १५६
धुषेरेन्दुकलाभुजज्गवख्यनस्तम्जाटजूरोऊञक्लः
धावेत्या सहितस्तु हाटकशिवो दिव्शणेरावृतः ॥ २८ ॥
दैत्यदानवनागेन्द्रकन्यामिश्च कुमारकैः ।
अभ्यच्यमानः सततं सुगन्धकुयुभोत्करैः ॥ २९ ॥
तस्योध्य॑ खट भूलोकादासत्यात्‌ सप्तधा स्थितम्‌ ।
बराक तु सुवनं परोक्तं बरहमष्टयभिपूरितम्‌ ॥ ३० ॥
तस्य देशरक्षयोजनधना भूमिः पश्चाशत्कोरियोजनविस्तृता प्माकारा-
वेस्थिता ।
मथ्यऽस्याः कर्णिकाकारो मेरुः कनकपवंतः ।
स्थितः षोढडशसाहश्ञयोजनं त्ववनावधः ॥ २१ ॥
चतुरश्चीतिसादक्तं योजनानां तथोच्छितिः ।
मूले षोडशसादशं योजनं विस्तृतश्च सः ॥ ३२ ॥
ततोऽपि द्विगुणं मूर्धि विस्तृतः स महागिरिः । `
चतुदेशसहलै्तु योजनेतरेकञणः पुरी ॥ ३३ ॥
भथ्येऽत्र मानसी दिम्या नानारलप्रभोज्ज्वला ।
तस्याः पूवौधषटदिक्ु इदरादिलोकपालानाम्टौ पुर्यो विश्वकमेविनि-
तिताः । ताश्चामरावती तेजोवती सांयममी कष्णावती शयुद्धावती गन्धावती म-
होया यञ्चोवतीस्ाः ।
किञ्चित्‌ पश्चिमतस्तत्र विष्णोरपि पुरं महत्‌ ॥ २४ ॥
तद्वत्‌ पूर्वोत्तरे भागे ज्योतिःशिखरसंक्ञितः ।
पर्वैतोऽष्टसहल्ाणां योजनानां प्रमाणतः ॥ ३५ ॥
तत्र दिन्यविमनिषु पावेत्या सहितो हरः ।
गणेश्वरैः पालितो रमतेऽभ्यार्चितः सु: ॥ ११ ॥
खगीदापतिता गङ्गा शवयन्तीन्दुमण्डलम्‌ ।
स्न्‌ हरजटाजूे परतितास्माच्च निगता । ३७ ॥

१५४ दे शानन्िवगु्देवपशचतो [किवापाद्‌;

ए्याता सीता गता प्राचीं मद्राख्या चोचरां दिशम्‌ ।

याम्यामरुकनेन्दाल्या सुचक्षुः पञिमां गती ॥ ६८ ॥
चतुर्दिक्षु गत्वा र्वणतागरं प्रविष्टा इति याबत्‌ ।

पूर्वेण मन्द्रो मेरोदक्षिणे गन्धमादनः ।

विपुलः पथिमगिरिः युपाश्वश्चोत्तरे खितः ॥ ३९ ॥

एते चत्वारोऽपि मेरोरविष्कम्भगिरयः प्रत्येकमष्टसहल्लयोजनभमाण। रब-
बहरा दिग्यजनसेभ्याः । तेषु क्रमाद्‌ देवोद्यानानि सरांपि च । यथा -

वनं चैत्ररथं प्राच्यां दक्षिणे गन्धमादनम्‌ ।

बेभाजं विपुले तद्वत्‌ पुपाव नन्दनं स्मृतम्‌ ॥ ४०.॥

शरुणोद्‌ सुभद्रं च सितोद्मथ मानसम्‌ ।

सरां देवभोग्यानि मन्द्रादिष्वनुक्रमात्‌ ॥ ४१ ॥

मन्दरादिषु तद्र वृक्षाणां तु चतुष्टयम्‌ ।

विधात्‌ कदम्बो जम्बुश्च पिप्पटोऽथ वटस्तथा ॥ ४२ ॥
ते च प्रत्येकं द्विसदशषयाजनविष्कम्भोच्छयाः ।

गन्धमादनसेस्थस्तु जम्बूद्ीपस्थपादपः ।

जम्बरूस्तज्नामधेयेन जम्बूद्रीपोऽयमच्यते ॥ ४२.॥

महागजप्रमाणानि स्वादूनि रसबन्ति च ।

सावेकारं फलान्यस्य निपतन्ति सहललशः ॥ ४४ ॥

तस्मिन्‌ फकलरसाद्भता नाम्ना जम्बूनदी सरित्‌ ।

प्रवृत्ता देवगन्धवैसिद्धचारणसेविता ॥ ४५ ॥

तज्जलस्पदौनात्‌ का्मृत्तिकाशकेरादिकम्‌ |

जाम्बूनदाष्यं भवति स्वर्णं षोडशावणेकम्‌ ॥ ४६ ॥

तज्जलस्ञानपानेन प्राणिनो ये चतुर्विधाः ।

सर्वे भवन्ति सौवणां निजेराश्वायुतायुषः ॥ ४७ ॥

मेरोस्तु एरितः ख्यातो लक्षयोजनविस्वृतः ।
जम्बद्रीपस्य खण्डानि नव वषौणि तानि हि ॥ ४८ ॥

वह -दनि्नैयोधिकारः) उरशां सप्रदक्षः कट : । १५५

लावणेन समुद्रेण द्वीपोऽयं वेष्टितो बहिः ।
नवानामपि वषोणां मध्यमं स्यादिलादृतम्‌ ॥ ४९ ॥
मेरुश्च तन्मध्यगतः केसराचरसङ्गतः ।
इकाबृताद्‌ दक्षिणतो हरिङ्िम्पुरुषाहये ॥ ५० ॥
(भारतं) नव वाणि त्रीणि तेष्वचलाल्ञयः |
निषधो हेमकूटश्च हिमवांश्ात्र दक्षिणे ॥ ५१ ॥
पूवापरायताः सरवे पूबीपरसमुदगाः ।
दम्यहेरण्यकुरवो वर्षत्रयमिलावृतात्‌ ॥ ५२ ॥
उत्तरे गिरय(स्ते च) परागबत्‌ प्रागायताल्ञयः ।
नीलः शेतशिशङ्गी च वषेसीमास्ववशिताः ॥ ५३ ॥
प्राच्यामिखावृताद्‌ वर्षो धको भद्राश्वसं्ञितः।
पश्चिमे केतुमारुश्च तयोद्धौ वर्षपव॑तौ ॥ ५४॥
भनीकनिषध।यामौ माल्यवद्रन्धमादनौ |
इावृते पद्मवर्णा जम्बूफररसाशिनः ॥ ५५ ॥
त्रयोदश्चसदश्लायुसेषां पूज्यश्च शङ्करः ।
भद्राश्वे मानवाः शङ्खा दिन्यरूपायुतायुषः ॥ ५६ ॥
दिन्याग्रभोजना दैवं यजन्ति च महेश्वरम्‌ ।
कुद्ुम्मकुमुमप्र्या हरिवर्षेऽयुतायुषः ॥ ५५ ॥
विष्णुं यजन्ते मनुजाः सवे चेक्षवभोजिनः ।
किम्पुरुषे हैमवर्णां नरास्ते चायुतायुषः ॥ ५८ ॥
्क्षवृक्षफरहारा ब्रह्माणं पूजयन्ति ते ।
भारते वैकवणास्तु नानामाषारानायुषः ॥ ५९ ॥
नानादेवाचैनाः सर्वे नानाकमेकराप्तभा ।
अदेन्द्रो मर्यः सक्च श्यक्तिमारक्षपवैतः ॥ १० ॥
विन्ध्यश्च पारियात्रश्च सतात्र कुलपवेताः ।
मुरूयक्षोऽत्र तथा नचो गङ्गा गोदावरी तथा ॥ ६१ ॥

१५६ रेसानक्िवगु्देवपडतो
युना नमेदा ताषी कृष्णवेण्णा सरस्वती ।
तुङ्गमद्रा च कावेरी सिन्धुतात्रादिकास्तथा ॥ ६२ ॥
स्यष्टाः पीतस्तथा खाताः सवौः पापापहाः स्पृताः ।
इदं तु भारतं वै नवद्वीपविमूषितम्‌ ॥ ६३ ॥
कुमारीहिमवन्मध्ये द्वौपोऽय पुण्य उच्यते ।
कर्म मूभिरियं स्वगेमपवर्ग च गच्छताम्‌ ॥ ६५ ॥

अन्ये म्लेच्छजनाकीणां ईपासते मारतस्य ये ।

इन्द्रद्वीपः कशेरश्च तान्रवर्णो गमस्तिमान्‌ ॥ ६५. ॥
नागः सौम्यश्च गान्धर्वो वारुणश्राष्टमः स्यतः ।
असन्‌ कुमारीद्वीपे तु देवर्षीणां तु मृख्यक्षः ॥ ६६ ॥
स्थानानि यानि तानि स्युः सेक्षिपादन्र तान्यपि ।
अप्तस्यादिषु वक्ष्यन्ते षट्पञ्चाशत्‌ पुराण्युत ॥ ६७ ॥
अमरेशादिसंद्घभि्ेइयन्तेऽत्नापि तानि द ।

शम्भोः खानानीति यावत्‌ । अत्र
महेन्द्रे जामदगन्यश्चाप्यगस्त्यो मरयाचरे ॥ ६८ ॥
सद्चे ब्रह्महरीशानाः कुमारः श्चुक्तिभद्धिरो ।
ऋक्षे शिवो निवसति पारियत्रे कृकेसरी ॥ १९॥
विन्ध्ये दुगो हिमवति नरनारायणाश्रमः ।
केतुमाढे नरा नीलाः ज्ियश्थोत्पलसनिमाः ॥ ७० ॥
क्षीरानभोजिनो रुदमक्तासते चायुतायुषः ।
रम्ये रजतसङह्काक्षाः पश्चसाहक्जीविनः ॥ ७१ ॥
मध्वाश्ा ्रह्मभक्तासे रम्याङ्गाः सिरयौवनाः ।
हिरण्यके हेमबणो द्राक्षाक्ाश्वायुतायुषः ॥ ७२ ॥
सयमक्ता नरास्तद्रत्‌ कुर्वर्ष सुरोपमः ।
दयामवणो मिथुनजाः कर्पवुक्षोपजीविनः ॥ ७२३ ॥
आयुद्धीवासाहक्ं तेषां पूज्यौ शिवौ स्मृतौ । `
कैलासे देमद्टे च दिमवस्यु्तरेऽपि च ॥ ४ ॥

कष्वनि्णंयाथिकारः) उत्तरां सदशः परदः । १५५
्रिशङगे मन्दरे नीले गन्धमादनपर्वते ।
कणिकारवने चेव पुराणि पुरशासितुः ॥ ७५॥
देमरलविमानानि भराषान्येन भवन्ति हि ।
भलकालख्या तु केलासे धनदस्य पुरी शुभा ॥ ५९ ॥
बदुषारे वसूनां च रब्ञाधरे घुरर्षिणाम्‌ ।
एकश्वङ्गे ब्रह्मणस्तु जगीषव्यस्य चाश्रमः ॥ ७७॥
गजरैञे त॒ दुगीयां सुनीरे रक्षसां पुरी ।
मेषे देवराजस्य श्ेताद्रो गरुडस्य च ॥ ७८ ॥
षण्मुखस्य च तत्रैव करम्चे जारुधिपर्वते ।
यक्षाणां शतशृङ्गे तु त्रिश्रङ्गाद्रौ तथा श्रियः ॥ ७९॥
सहलशिखरेऽद्रन्दे विदयाधरपुराणि हि ।
महाशक्षम्याः पारिजाते सरस्वत्याः सुपार्धके ॥ ८० ॥
अज्ञनाद्रावप्सरसां गन्धर्वाणां च पाण्डरे ।
कुखुदाद्रौ घु रुद्राणां जारुषौ मास्करस्य च ॥ ८१ ॥
पिज्ञराद्रौ गणपतेसकटे तु वेधसः ।
ततैव सनकादीनां दैत्यानां पन्चदैरके ॥ ८२॥
दक्षिणे ख्वणाम्भोषौ लङ्कखूया रक्षसां पुरी ।
रेक्षवाग्धी गणेशस्य द्वीपाः सन्ति पुराणि. च ॥ <१ ॥
घुरान्धौ मद्रकाल्याश्च भैरवाणां पुराण्यपि ।
वीरभद्रस्य मातृणां कषेत्रशस्यापि तत्र रि ॥ ८४ ॥
घरतोदेऽभेश्च देवानां दध्यन्धो ब्रह्मणो हरेः ।
नारायणस्य क्षीरान्धो शेतद्रीपेऽतिश्लोभनः॥ ८५ ;,
हमरल्विमानाढ्षः पन्चलक्षप्रविस्तृतः ।
चतुर्भुजः श्चतवर्णैः शङ्कचक्रगदाधरः ॥ ८६ ॥
विष्णुसारूप्यमुकतेस्तु जनैः जीभिश्च शोभितम्‌ ।
तत्र दिव्ये विमाने तु शेते नरायणो विमुः॥ ८५॥
शेपाहिशयने दिम्ये ्,मूमिसहितो विराट्‌ ।
सेवितः कुमुदायेश्च विप्बक्तेनादिकेगेगेः ॥ ८८ ॥

१५८

ईकानक्तिवगुख्वेषपदधतौ [किवापादः
तज्रापि च गणाः केचिद्‌ दिव्यरूपाल्जिलोचनाः।
मसच्छन्नाज्ञिपुण्डाह्ाः सन्ति रदाचने रताः ॥ ८९ ॥

स्वादूदकान्धो स्वाश्चायु ढोकेक्षानां (पुरा)ण्यपि ।
प्रजापतीनां च थग्‌ भोगवन्ति भवन्ति हि ॥ ९० ॥

अलमतिविस्तरेण । प्रस्तुतमेव प्रस्तृयते ।

जम्बुः शाकः कुशः कोः शस्मलष्टकषपुष्कराः |
रुवणक्षीरदध्याज्यगुकमयजलाणेवाः ॥ ९१ ॥

इति + + + + + + + न्त्ेष्वपि च केषुचित्‌ ।
मध्वादिकः कमः प्रोक्तो ईौपान्धीनां विभागश्च: ॥ ९२ ॥
जम्बूः क्षः शास्मरुश्च कुशः क्रौम्चस्ततः प्रम्‌ ।

शाकश्च पुष्कराख्यश्च द्वीपाः सप्ताणावांवृताः ॥ ९३ ॥
उवणे्चुयुरासर्पिदेधिदुग्धजकाणंवाः ।

प्रोक्ताः ++ ++ + ++ + + + पि सवशः ॥ ९४॥
मिथोविरोषिनोरेवं द्वीपान्धिक्रमपक्षयोः ।

उत्तरं मतबह्यादत्राभ्रित्य निगथते ॥ ९५ ॥
जभ्बद्रीपा्ठावणोऽब्धि्हिगुणस्तस्य बात ।

रावणाद्‌ द्विगुणो द्वीपः इक्षारूयो वर्याकृतिः ॥ ९१ ॥
तस्मिन्‌ सतैव वर्षाणि सन्ति सप्त (च) पवैताः।

तथ्था--शान्तामयशिशिरसुखोदयानन्दशिवक्षेमकशुवसंङ्गानि वषीणि ।

गोमिदचक्रकनारददुन्दुभिसोमकश्ऋषमवेश्ना संधा वषगिरयो रवणेश्चुसमुद्रस्य-
शिनः स्वे सहल्लयोजनविस्तारोच्छयाः । तत्र तु -

आर्यकाः कुरराश्चैव विदंशा भाविनस्तथा ॥ ९७ ॥
वणौश्चत्वार एवं स्युयेभात्र ब्राह्मणादयः ।

ते च पञ्चसहलायुःखिरयोवनशाशिनिः ॥ ९८ ॥
सोममूर्विं महादेवं यजन्तः सुखमासते ।
वेषनदोऽपि सघात्राप्यनुतप्ता शिवामृता ॥ ९९ ॥

वडष्वनिभवा्िकारः] . उष्तराधं सप्तदशः पटकः । १५९
विपापा निदिवा नन्वा सुदता चामलोदकाः ।
्कषाद्‌ द्विगुण दक्षो द्विुणोऽस्माष शास्म; ॥ १०० ॥
द्वीपस्तत्र च वषोणि सत दैलाश्च निम्नगाः ।
हरीतजीमूतरोहितवेद्युतमानसदसयुभमसज्ञानि वषौणि । कुमुदङुभु-

वोनतवलाहकद्रोणकहमदिषककु संज्ञाः पवता क्रज्वायता ईक्षुदयुरोदस्य-
िनः।

योनितोया वितृष्णा च चन्द्रा शुक विमोचनी ॥ १०१ ॥

निवृत्तिश्च सुभद्रा च सप्त नयस्तु शाले ।

कापिला अर्णाः पीताः हृष्णास्याश्च दविजादयः ॥ १०२ ॥

तत्रायुतायुषो मत्यां धूम्रा वायुं यजन्ति ते ।

दाक्मकाद्‌ द्विगुणो बद्ये युरोदो मण्डलाङृतिः ॥ १०४ ॥

दविगुणोऽख कुशद्धीपस्तस्िन्‌ वषौणि त्त षै।

उद्भिदो वेणुमांश्चैव परयो ऊम्बनो धृतिः ॥ १०४ ॥

प्रभाकदश्च कपिलो वषः स्फतजनाकुलः ।

विद्रुमो दुतिमान्‌ हेमो हरिः पुष्टः कुशेशयः ॥ १०५ ॥

मन्द्रश्वेति गिरयः सुराज्योदपिसङ्गताः ।

हेमाभास्ते च वषौणां सप्तसादस्तजीविनः ॥ १०६ ॥

कुक्ाद्‌ धृतोदाद्‌ द्विगुणो बक्षेऽस्माद्‌ द्विगुणः पुनः ।

करौशचद्वीपोऽस्य वर्षाणि सप्त नयश्च पवताः ॥ १०७ ॥
कुञ्चरमनोहरोष्णकप्रवरान्धकारमुनिद्‌न्दुमिसज्ञानि वषीणि । ऋश्वा-

मनकारण्डकारेविस््म्विविदपुण्डरीकदुन्दुभिसव नसं ्गाः पर्वताः ।

गौरी कुभुद्धती चैव सन्ध्या रात्रिमेनोजवा ।

हवातिश्च पण्डरीका च नवः प्राधान्यतः स्मृताः ॥ १०८ 1

पुष्कराः पृष्कडा धन्वा्िष्याश्च ब्राह्मणादयः ।

जीवन्त्यष्टसहलाणि वषोणि श्िवपूजकाः ॥ १०९ ॥

१६० दैशानरिषगुरूदे वपदतो [कियापाद्‌
कोशात्‌ तु द्विगुणो बचे द्ध्य व्धिस्तस्यं बाद्यतः।
शाकद्वीपो द्विमानोऽस्मात्‌ तत्र वर्षणि सप्त हि॥ ११०॥
जरदकुमारयुकुमारमणिचककुुमोत्तरमोदकमदहाद्वुमसंञ्चानि वषौमि ।
उदयो रेवतश्चैव श्यामाको ऽस्तगिरिस्तथा +
आम्बिकेयस्तथा रम्यः केसरी चेति पवेताः ॥ १११॥
सुकुमारी कुमारी च नन्दिनी, वेणुका तथा ।
इश्चुका येनुका चैव गम्तिः सप्त निक्नगाः ॥ ११२ ॥
तत्र वणाश्च चत्वारो नगा मगधवामनाः ।
नन्दकश्चैव पीताभाः सप्तसाहस्जीविनः ॥ ११३ ॥
ते च सूयमूर्तिं यजन्ते ।
शाकाद्‌ ब्षे तु दुग्धान्धिद्विगुणोऽस्मा्च पुष्करः |
तत्र वषौचरस्तवेको मानसोत्तरसंञ्चितः ॥ ११४ ॥
मध्येन वलयाकारः पम्चाराद्धिः सदशः ।
योजनानां तु दिस्तीणेस्तावदु्ो महागिरिः ॥ ११५ ॥
तस्य चेभयतो वर्षे तथेवोपारिभण्डले |
छभ्यन्तरे महावीतो धातकी षण्डको- बहिः ॥ ११६ ॥
तस्मिन्‌ न नयो वणो वा द्विजप्रायोऽखिलो जनः ।
अयुताहमवर्णो वायुमूर्तिं यजत्यसो ॥ ११७ ॥
तस्य मानसोचरस्य मध्ये त्रिषहक्लयोजनपमाणो न्यग्रोधतङः, तिन्‌
रक्षा सपरिवारो निवसति । |
तस्ये्तेण हयेधेतनोः शम्भोर्निकेतनम्‌ ।
वपत्यासिन्‌ हरिहरः पूज्यमानः सुरापुरैः ॥ ११८ ॥
पुष्कराद्‌ द्विगुणो बाक्चे स्वादृदः सागरो महान्‌ ।
तहक्चे दशकोखय।स्ि योजनानां हिरण्यमूः ॥ ११९ ॥
स्वाद्रभ्पेप्तु बदिदहिरण्यधरणिः कोख दशस्या महि
लोकालोकगिरिस्तु मेरुपदशश्चोतपेधविस्तारतः।

उचरा्ं सप्रदशः परः ।

निर्जीवः खड बाद्मतोऽस्य तु तमः षटर््रिशता कोर्िमिं

१६१

नोकषे चाण्डकटाहतः स च धनः षट्कोरिगब्यूतिभिः ॥ १२० ॥

भरमतिप्रसङ्गेन । अथ मुवरोकादयः कथ्यन्ते । तद्‌ यथा --
भूमेरूष्वै योजनानां क्षे सूर्यगतिः स्मृता ।
योजनेभैवसाहसैविंप्कन्प पसरथस्य्‌ ठ ॥ १३१९॥
तस्भामण्डरु तस्मात युगं हि धसुणत्‌ः ।
सूयेखोकस्तु विज्ञेय) न णमु स्ुरुः ॥ १२२
यचनिः ससम रम्यैः ९ यतः इदन्तः |
सूयोलक्षे सितश्न स यष्चनरणप्टरम्‌ ॥ १२३ ॥
तस्माद्‌ हिरक्षे त लः दद तथः भामः

~ भ ५ ->- ध र ।
द्विके मागेवाद्‌ द्द्‌ सोभ्य शहर्पतिः ॥ १२४ ॥

योजनानां द्विरष्टे < 2: ससियवस्थितः ।
थज्िचक्रः सामरे यस्ददराध्यं दाजिर्नः ॥ १२५ ॥
दश ते च वहन्सयेनं संभलकरस्ु स स्मृतः ।

रक्ताष्टाश्वो बुधप्यापि स्थो खोकः स तस्य हि ॥ १२६॥

कुसुम्भसदथाष्टाश्वः शुक्रस्यापि रथों महान्‌ ।
¶द्मरागारुणाष्टश्वो हैमो भौमस्य वै रथः ॥ १२७ ॥
रथस्तु पाण्डराष्टाश्चो हैमः ल्यातो बरहस्पतेः ।

रथस्तु शवलाष्टाश्वः शनेरपि हिरण्मयः ॥ १२८ ॥
धूसरस्तु रथो रादोर्नीलाष्टाधैरलद्छृतः ।

अषटे .धूम्रारुणाः केतोरश्वा युक्ता रथे स्मृताः ॥ १२९ ॥

तयोरपि सितिः ख्याता द्यधस्तात्‌ सोमसूथेयोः ।
एतेषां तु पएरथग्‌ रोकास्त एव परिकीर्तिताः ॥ १३०
श्नेरूपरि रक्षे तु सर्पाणां ठु मण्डलम्‌ ।
` तेषामुपरि रक्षे तु मेधीभूते भ्रुवः स्थितः ॥ १३१॥
मरहनक्षत्रताराणां प्रको श्रुव ईतः ।

` भूमेरूध्व युवर्छकस्त्वा नकषत्रपथात्‌ स्मृतः ॥ १२२ ॥

॥) 4

१६१ हेशानशिवगुरुदेवपद्तो [कियापेः
तदृष्वैमा श्रुवपथात्‌ स्वर्लोकः स्वगं उच्यते ।
तत्रामरावती नाम शक्रखतु पुरी शुभा॥ १३३ ॥
देवर्षीणां विमानानि तत्र सन्ति सदस्यः ।
आदित्यानां च रुद्राणां वसूनामधिनोरपि ॥ १३४॥
मरुतामपि साध्यानां पुराणि भुवनानि च।
स्वदिक्षु लोकपाखानां राजर्षीणां च मुख्यश्च: ॥ १२५ ॥
गन्धवांणां पितृणां च विमानानि सहस्तश्चः |
अन्येषां च स्वगेजितामावासः स्वरि(तः ए ति)्मृतः ॥ १६६ ॥
ते स्वपुण्यानुखूपांस्तु भोगांस्त्रेव भुञ्जते ।
शिश्यमारो भरुवस्यापि स्यादाधारो भुवोपरि ॥ ११७ ॥
ध्रुवात्‌ कोय्या महर्लोको वैमानिकसुरषैतः ।
कोरिद्धये महर्जोकादृष्वं लोको जनः स्मृतः ॥ १३८ ॥
तत्र सिद्धा विमानेषु मानसा ब्रह्मणः सुताः ।
निवसन्ति महात्मानो योगैश्वरयोपवृहिताः ॥ १३९ ॥

सा ब्रह्मप्ररयादिति यावत्‌ ।
कोरित्रये जनादृध्वं तपोलोकः प्रतिष्ठितः ।
वैराजा नाम ये देवास्तपोरोके वसन्तिते॥ १४५ ॥

आ बक्षप्रखयात्‌ तेऽपि वसन्वि ।
तपोरोकात्‌ तु षटुकोस्यामध्वं सत्यं प्रतिष्ठितम्‌ ।

ब्रह्मकोकस्तु स ज्ञेय आत्रहमप्ररया धिविः ॥ १४१ ॥
प्रजानां पतयश्चैव दक्षमृम्बादयोऽमलाः ।
ब्ह्मलोकनजितोऽन्ये च यतयो ब्रक्षवादिनः ॥ १४२ ॥

यत्रे यद्‌ ब्रह्मसदनं न तद्‌ वणेयितुं क्षमम्‌ ।

सत्यरोकात्‌ ततः किचचिदृ्ं विष्णुपुरं महत्‌ ॥ १४१९ ॥
तेजोमयमपयेन्तं तन्न वणोधतुं क्षमम्‌ |

नाह्षे ज्मा सदेवास्ते पूज्यमानः सुरादिभिः ॥ १४४॥

्रद्यिवोषिकार | इतरां सप्तदशः पटलः । । १६ ३
स्लेके भगवान्‌ विष्णुरालेऽनन्तासने विमुः ।
-ओोगिभिः कुमुदायेशच विप्वक्सेनादिभिगेणेः ॥ १४५ ॥
चकराचैशायुेः सर्वूरतिमद्भिरपत्थितः ।

. बोजनानां तथा कोयं विष्णुरोकादथोपरि ॥ १४६ ॥
कदेरोकः स्थितस्तस्य भमावों नोदितं क्षमः ।
-ज्योतिःा$रसंबीतः सूयकोरेसमपरमः-॥..१४७ ॥

तत्र दिग्यवपुरदैवज्ञिणेत्रश्न्द्रशेखरः ।

` स्कन्दनन्दिगणेशेश्च गणेरदिव्यवपुरषैरैः ॥ १४९ 4
उपास्यमानः सारूप्यमुकतेरीशाचैने रवैः ।
` शस्ते दित्यविमानेषु शश्वद्‌ देव्या सहोमया ॥ {४९ ॥

भरं वर्णनया । मूरादिसत्यन्तेषु पथक्‌ परथग्‌ रुद्रास्तदषिपतयः सघ ।
यथा मन्ञयी--

“भूमौ सुमेद्ो दिवि बायुवेगः स्वगे महावीयेपराक्रमास्यः।

द्रौ महेःस्थो विकटः परस्तात्‌ सूयातो महाकारकवेुती च ॥
सत्यलोकः श्चतसततो ब्रह्म ततो हरिः। `
द्रः स्वयं स्वकोकेशो ब्रह्माण्डान्तरितीरितः ॥'"
अथ ब्रषाण्डाद्‌ बा्यतो दशमु प्रतिदिशं दश दश रद्रपुराणि
कौ मामवेयानि कपालीद्यादिरातरुद्राणां स्चावेयानि । अत्र पोष्करे -

“रङ्कयोजनमानानां तेजिष्ठानां एथक्‌ पथक्‌ ।
तताल रदशक्तियो भद्रकाली स्वकैगेणेः |

` एवं काठाभिपृवाणि सुवनानि एयर्‌ प्रथक्‌ ।
भद्रकारीपुरान्तानि प्रथ्वीतत्त्वे शितानि हि ॥"

गह्मि्तर्तं युवनानीति यावत्‌ । |
शतः प्रं च भुवनान्यततत्वादिखितानि हि ।
तानि- चातिविश्चाशानि तेजि्ठानि महान्ति च ॥ १५० ॥

१३४

इईंशानशशिवगुर्देवपदडतौ
स्वरूपतो वर्णीधेतुं तानि वध॑द्यतैरपि ।
न च्क्यानि यतो अरन्थगौरवाद्‌ मयमस्त्यतः ॥ १५९ ॥
समासेन प्रददयेन्ते मुवनाध्वपसिद्धये ।
पृथ्वीतत्वादथाप्तत््वं जञेयं दशगुणं ततः ॥ १५२ ॥
तेजस्तत्त्वं दशगुण तसो वायुश्ठतो वियत्‌ ।

एवगुत्तरोत्तरपमाणानि प्रथिग्यादिमायान्तानि त्वानि वियात्‌ ! श्ुद्ध-

दिवेश्वरसदाश्चेवतच्वानि कमात्‌ सदटसगुणितानि । राक्तिरिवतत्वयोरना्.
न्तत्वात्‌ परि(माणं नो)च्यते ।

अथाबादिषु तेषु भुवनानां व्यवस्थितिः ॥ १५३ ॥
क्रमात्‌ परथग्‌ वेदितम्यः देशिकरैरध्वदोधने ।
गुह्याष्टकाख्यमप्तचेऽप्यमरेशाद्विकं न + ॥ १५४ ॥
वदो गुद्यातिगुद्याख्यं हरिश्वनदरायमष्टकम्‌ !

+ + + ~+ + वेत्राख्यमष्टकं वायुतच्वगम्‌ ॥ १५५ ॥
वज्ञापदा्ं भीमाख्यम्टकं व्योन्नि संस्थितम्‌ ।
अहङ्कारान्तकं गन्धतन्मात्रायेषु सष्टसु ॥ १५६ ॥
तच्वेषुच्छगरण्डादिशवाोष्टकमवस्थितम्‌ ।

पैशाचाचं तथा बुद्धौ देवयोन्यष्टकं स्थितम्‌ ॥ १५७ ॥
योन्यष्टकाधं प्रकृतावङृता्मिह स्थितम्‌ ।

छङेश्वराष्टकं यत्‌ तु महादेवादिकं ठु तत्‌ ॥ १५८ ॥
कालतत्त्वे च मायायां विज्ञेयं स्याद्‌ व्यवशितस्‌ ॥
वामाञ्येष्ठादि नवकं शुद्धविबाहये स्थितम्‌ ॥ १५९ ॥
अनन्तेशादिसंज्ञामिर्वियेश्भुवनाष्टकम्‌ ।

स्थितमीश्वरतत्त्वे तु विज्ञेयं देधिकैः कमात्‌ ॥ १९०.॥
सदाधिवाख्यं भुवनं धितं तत्त्वे सदाशिव ।
नित्स्यादिकलासंज्ञं निन्दौ मुवनपञ्चकम्‌ ॥ १११५
इन्धिकाथं पञ्च पु स्थितं नादे ततः परम्‌ ।
न्यापिन्यायं पचक यच्छक्तावेव व्यवस्थितम्‌ ॥ १६२ ॥

वडण्यतिशेयाधिकारः] उतरा घं सततदश्चः एटशः;। १६५

भुवनानां चतुर्विशत्यधिकर यच्छतद्रयम्‌ |

संक्षपत्‌ केतं वियदेवं तत्वाभ्वानि स्थितम्‌ ॥ १६२ ॥

पू्णान्येतानि सर्वाणि सुवनानि शरीरिभिः ;

प्रवर्तिते; शिवेच्छातः करियाशक्तर्विनम्भणात्‌ ॥ १६४ ॥

मूखोकान्तं शरररागिं पाथकेदयणुकादिभिः ।

प्रारब्धान्यपिकेयेस्मात्‌ पार्थिवानि भवान्ति दि॥ १६५ ॥

भुवलोकादिलकेषु देवानां तनवः शुभाः|

माप्याश्च तैजसाः काशिद्‌ वायवीयाः स्मृताः करात्‌ ॥ १६६ ॥

सय॑त्रगं स्मृतं त्यम पुष्कः भरितम्‌ ।

मनःप्रभृति तचेवु मायान्तं भवनेष्विर ॥ १६५ ॥

तत्तत्तत्वप्रधानाः स्युर्देहा मायाविनम्मण।त्‌ ।

गुद्धवियादिशक्त्यन्तमणुनां देहसशूमटः ॥ १६८ ॥

विद्रामयः स्मृतः शुद्धः ओ॒द्धतच्वोषरम्भनात्‌ |

किन्तु निर्वाणदीक्षादौ प्राकरमागामिकमीभिः ॥ १६९॥

भुवनेग्वेषु सर्वेषु प्यः शोध्यः श्रीपवान्‌ ।
अलमतिविप्तरेण ।

अथाध्वनां क्रमादेषां व्याप्तिः सम्यङ्‌ निगद्यते ॥ १७० ॥

पृथ्वीतत्तव क्षवणेश्च मन्त्रौ हृदयसदको ।

काठाभिरपि कृरमण्डो हाटकं त्राहमवेष्णवे ॥ १७१ ॥

रौद्रं च भुवनान्यन्तत्रहयाण्डस्य भवन्ति षट्‌ ।

अण्डाद्‌ बहिः शतर्‌द्रा दश्चदि्ु स्वस्थिताः ॥ १७२ ॥

कपालो जो बुद्धो वज्रदेहः प्रमद॑नः ।

विभूतिरव्ययः शास्ता पिनाकी त्रिदराभ्रिपः ॥ १७३ ॥

अभ्री श्टरो हुताशश्च पिङ्गलः खनको हरः ।

ऽवलनो दहनो बशरर्मस्मान्तश्च क्षयान्तकः ॥ १७४ ॥

१, सु क. पाठः.

१६६ | इंसान शिवगुद्देवपद्धतौ - िकिपाद्‌ः
यमो मत्युैरो धाता विधाता च तथापरः । |
कतो चैव च संयोक्ता वियोक्ता धमे एव च ॥ १७५ ॥
तद्वद्‌ धमेपतिस्तत्र दामो दक्षिणे स्थितः ।
निकरैतिमीरणो हन्ता ऋूरदष्टिभयानकः ॥ १७६ ॥ `
उध्यैकेरो विरूपाक्षो पू्ररोहितदंष्रिणः । `
बरश्चातिबरश्चेव पाराहस्तो महाबलः ॥ १७७ ॥
श्वेतोऽथ जयभद्रश्च दीर्षहस्तो जलन्तकः ।
मेषनादः सुनादश्च वारुण्यां दश संस्थिताः ॥ १७८ ॥

` शीघ्रो वायुवायुवेगः सूष्षमस्तीदणः क्षयान्तकः ।
पश्चान्तकः पञ्चशिखः कपदीं मेषवाहनः ॥ १७९ ॥
रुद्रा -दरौते विख्याता वायव्यां दिशि संस्थिताः। `
निधीशो रूपवान्‌ धन्यः सोम्यदेहो जटाधरः ॥ १८० ॥
रक्ष्मीधरो रत्नधरः श्रीधरश्च प्रसादनः ।
भकादो वशमश्रेति कोेया दिशि संस्थिताः ॥ १८१ ५ `
` विद्याधिपेश्षसरवज्ञा ज्ञानमुग्‌ वेदपारगः । `
सुरेशदावैच्येष्ठाश्च भूतपारो बरिप्रियः ॥ १८२ ॥
वृषो व॒षधरोऽनन्तः कोधनो मारुताधनः ।
असनोदुम्बरीशश्च फणीन्द्रो वज्ञदंष्टिणो ॥ १८३ ॥
राम्यर्विमुगेणाध्यक्षलिदशक्िदशेश्वरः ।
संवादश्च विवाहरच रिप्सत्रष्या त्रिलोचनः ॥ १८४ ॥
तेषामुधरि रुद्राणां वीरयद्रो व्य प्रस्थितः ।
भद्रकाल्याश्च मुवनमेवमष्टाधिकं शतम्‌ ॥ १८५ ॥
भुवनानि कमोक्तानि रुद्राणां स्वास्यया एथर्‌ ।
ओं नमोऽनन्त नमः शिवाय .ओं नमोनमः सैव शचवै शिव दृषष्म
सृकष्म शब्द शाब्द पिङ्ग पिङ्ग पतङ्ग पतङ्ग तुरङ्ग तुरुजग साक्षिन्‌ साक्षिन्‌ १वै-
स्थित भसंस्तु(त ए ता)संस्वुत अनचिता(न) चित ब्रह्मविष्णुरुद्रपर सवसाननिष्य-

नकायानाम
१ च, २ शुभम्‌ क. पराढ

विष्य निणेकाथिकरः] उक्तस्य सदश्च पटरः। १६४

कर सवैमूतसुखषद्‌ मवोद्धव भव मव सर्व॑सै प्रथम प्रथम मुच्च मुश्च
योगाधिषपते महातेजः सद्भावेश्वर महादेव । थप~२८ ॥

¶.

मन्त्रावसानिकपदन्महादेवषदावधि ॥ १८६ ॥

विलोमतः श्दानि स्युरष्टार्विंशतिसंख्यया ।

इत्यध्वपञ्चकं षष्ठया निवृतिकर्या समम्‌ ॥ १८७ ॥
` व्याप्तं सस््िन्तनीयं स्यादध्वषट्कं विभागतः ।

आपिऽभिवायुराकाश्चो गन्धश्च रसरूपके ॥ १८८ ॥

स्पञ्चैः चब्दश्च वाक्पादपाणिपायुमगानि च ।

भतरं त्वर्च्कुषी जिह्वा धाणरचेतीन्द्ियाणि च ॥ १८९ ॥
मनोहङ्कारबुद्याख्यं तदन्तःकरणत्रयम्‌ ।

सर्वेषां त्रिगुणाथ स्यात्‌ मृतिः कारणं परा ॥ १९० ॥
त्रयोविंशतितत््वानि विरोमादिति संख्यया ।

हसषाः शवला रो यमभवाः कपना धदौ ॥ १९१॥
` थतणा ठडढा टश्च त्रयोरविशृतिवणेकाः ।
शिरश्च वामदेत्राख्यो मन्त्रौ तद्त्‌ पुराणि इ ॥ १९२ ॥

षट्पञ्चाशत्‌ क्रमेण स्युरमरेशादिनामभिः ।

शमरेशः प्रभासश्च नैमिशः पुप्करषदी ॥ १९.३ ॥
डिण्डी मुण्डी भारभूतिरिप्यष्टावम्बुतत्त्वके ।
हरिश्चन्द्रश्च श्रीशैलो जस्पीराम्रादकेश्वरो ॥ ६९४ ॥
मध्यमेश्चो महाकालः केदार भैरवस्तथा ।
भ्वनाष्टकमित्येतत्‌ तेजस्तत्तवे व्यवसितम्‌ ॥ १९९ ॥
गया चैव कुरुक्षेत्रं नोखरं कनखालकम्‌ ।
विमरेशोऽृटासरश्च महेन्द्रो भीमकेधरः ॥ १९६ ॥
इत्यष्टौ भुवनानि स्युबोयुतत्वगतानि तु ।

वल्नापदो रुद्रकोरिरविमुक्तो महार्यः ॥ १९७॥
गोकणैमद्रकर्णो च स्वणाक्षः स्थाणुरित्यपि ।
भवनाष्टकमाकाशसंज्ञे तत्ते व्यवस्थितम्‌ ॥. १९८ ॥
"धः ख. पाठः.

१६३८ ईशासशिवगुरुदेवपदट्धतो [किशापाव

छगरण्डो द्विरण्डङ्च माकोटो मण्डञेश्वरः ,
कालञ्जरः शङ्ककणेः स्थूलेशोऽथ स्थरेश्वरः ॥ १९९ ॥
प्ररभ्य गन्धतन्मात्रमहङ्कारान्तमध्वनि ।
स्थितानि मुवनान्यष्टावेतानि च यथाक्रमम्‌ ॥ २०० ॥
वेशाचं राक्षसं याक्षं गान्धर्वं चेन्द्रसौम्यकरे |
प्रजेशं जाह्ममित्येतद्‌ देवयोन्यष्टकं धियाम्‌ ॥ २०१॥
अङ्ृतं च कतं चेव भैरवं ब्राह्मवेष्णवे ।
कौमारम श्रीकण्ठमिति योगाष्टकं स्थितम्‌ ॥ २०२ ॥
गुणप्रङृतितच्वे तु स्थितमेतत्‌ तु भौवनम्‌ |
अष्टकैः सप्तमिस्स्वेवं षटपञ्चाशद्‌ यथाक्रमम्‌ ॥. २०३ ॥
भुवनानि स्थितान्येव पदान्यत्येकर्विडतिः ।
मटेश्वर्‌ परमात्म शवं शिव निधनोद्धव निधन अनिषनर्मौस्रः ओं
मुवः ओमूःधूधूधूनाना ना जनादे भभस अधूम अनपे अषप ज्योति
ज्योति तेज तेज प्रथम प्रथम अरूपिन्‌ अरूपिन्‌ । थन-२१ ॥
महेश्वरास्यात्‌ प्रारभ्य स्यादरूपिपदावभि ॥ २०४ ॥
एवं पर्चवरिधाध्वा स्यात्‌ प्रतिष्टाकल्या समम्‌ ।
षष्ठया व्याप्तं विचिन्त्यं स्यात्‌ षोढाध्वज्यातिरीरशी ॥२०५॥
अथ विद्याकलायां तु पुरूषो राग एव च ।
यदविद्या च का नियतिः काक एव च ॥ २०६॥
मार ज सक्च तत्वानि दणसक्तकसेयुतम्‌ ।
जञ्चजादछ चङ घ्य शिखाधोरौ च मन्त्रको ॥ २०७ ॥
वामानि भुवनानि स्युः सप्त्विशतिसंस्यग्रा |
वामो भीमस्तथेवोमो भवशचेश्ान एव च ॥ २०८ ॥ `
एकवीरश्च पुरुषे षडेते भुवनेश्वराः ।
प्रचण्डोमापतिश्चाजो इनन्तश्वेकरुद्रकः ॥ २०९॥
रागतच््वे स्थितं त्वेतद्‌ भवनानां तुं पञ्चकम्‌ |
कोधचण्डर्वेुद्धायां विद्यायां तु व्यवस्थितो ॥ २१० ॥
१. का, ५. प्त ३, नरज" ख.पाठः. ४. "ल" क. पाटः.

कटध्वनिभयाधिकारः] उ्तरा्ं सवशः परः । १६९
वियत्यां ज्योतिसवत ततः सुकरसंक्चितः ।
पम्चान्तकैकवीरो च शिवदश्च करागताः ॥ २११॥
काले चेति यावत्‌ ।
महादेवो बामदेव उद्धवध्येकपिङ्गलः ।
एकनेत्रस्तथेशानो भुवनेशस्ततः परः ॥ २१२ ॥
अङ्कष्ठमान्र इति चाप्यष्टावेते स्थलेश्वराः ।
कारुतत्वीच्च मायायां मोवनी सप्तविंशतिः ॥ २११ ॥
व्यापिनून्यापिन्‌ भ्ोश्निव्योन्नि अचेतनाचेतन मंहेश्वरपराय उयोती-
रूपाय स्वैयोगाधिपाय सवेविद्याधिकृताय अनिधनाय गोप्त्रे गुह्यातिगुक्चाय
ओं नमोनमः सद्योजातमूतेये वामदेवगृह्याय अषोरहृदयाय तद्पुरुषवक्राय
ईंशानमूषीय शिवाय सर्वप्रभवे ओं नमः शिवाय ध्यानाहाराय ।
व्यापिन्निति समारभ्य ध्यानाहारपदावधि ।
पदानां विंरातिश्ात्र स्याद्‌ विदाकलयासिरम्‌ ॥ २२४ ॥
म्यां संचिन्तयेदेवं षडिधाध्वन्यवस्थितिः.।
अथ शान्तिकलायां स्यच्छुद्धविधेश्वरावपि ॥ २१५ ॥
सदारिवश्च तत्त्वानि त्रीणि तस्यां स्थितानि हि ।
वणौज्ञयः स्युगेखका मन्त्रो कवचपूरुषो ॥ २११ ॥
अष्टादशैव मुवनान्यत्र वामादिसज्ञया ।
वामाज्येष्ठा चरेद्री च काली कलविकरणी ॥ २१७ ॥
बलविकरणी चेव बलपरमथनी तथा ।
संवैभूतदमन्येका नवमी तु मनोन्मनी ॥ २१८ ॥
्ुद्धविश्याहये तत्वे सितान्येवमनुक्रमात्‌ ।
भनन्तेशश्च सुक्ष्म ततश्ापि शिवोत्तमः ॥ २१९ ॥
एकनेत्रशेकरद्रखिमूतिश्च तथापरः ।
भीकण्डश्च शिखण्डी च भुवनानीश्वराहृये ॥ २२० ॥
सदाशिवाख्यं भुवनं खितं तस्वे सदाशिवे |
१, क््वेकक.पाटःः

१५० इंसागकषिवगुददेवपदडतौ [किवावषदः
नित्ययोगिने योगपीटसंखाय शाश्वताय भुवाय अनाभितय भगम
थाय अनन्ताय शिवाय सवेव्यापिने व्योमरूपाय व्योमन्यापिने नमः । `
पदान्येकादश्ात्रैव नित्ययोगिनदितः ॥ २२१ ॥
ग्योमन्यापिपदन्तानि स्थितान्येवं तु पन्ना । `
वष्टया तु शान्तिकल्या व्याप्तान्येवं विचक्षणैः ॥ २२२ ॥ `
वड्विधाध्वमयी भ्यापिर्बोद्धम्या कमशो भवेत्‌ ।
तथेव शान्त्यतीतायां शिवतत्त्वं भ्यवस्थितम्‌ ॥ २२३ ॥.
वण्मैः षोडश सगौद्याः स्वराः स्युस्त विलोमतः ।
अज्ञेशानौ तथा मूलं त्रयो मन्त्रा मवन्ति हि ॥ २२४॥
जिवत्यादीनि अुबनान्यत्न पन्बदश्ैव हि ।
निव्तिश्च पतिष्ठा च विया शान्तिस्तव च ॥ २२५ ॥
शान्त्मठीतेति हि कः स्वुिन्दौ युनानि हि 1
इन्विका दीपिका रोकिर्मो्चिका चोध्वेखा सथा ॥ २२१ ॥
भुवनादीनि पश्च स्युस्तानि ऋदक्लः खद्ध ¶ `
न्यापिनी ग्यामरूया चाप्यगन्द चाप्यनाशवा २२०१
अनाच्धिता चेति कृलाः साराः स्वुभुवनान्वबि 1
मन्त्रां प्रणवं यत्‌ तद्‌ विलोमेयान्तकं तु तत्‌ ॥ २२८ ॥
` पदमेकं भवेदेवमध्वायं पञ्चघोदितः ।
शान्त्यतीतकरान्याघं विद्यादित्यध्वनां कमात्‌ ॥ २२९ ॥
पद्विषा व्यािरुदिष्टा हेवागमविनिभेबाद्‌ ।
भुवनानि चतुर्विश्चत्यभिकं तु शतद्भयम्‌ ॥ २३० ॥
धटध्वज्ञानवान्‌ मुच्येन्मोचयेच्च मवाणेवात्‌ ।.
एकत्राध्वा पद्विपैकाद स स्युमेन्त्ास्स्वकं चाप्यश्चीतिः पदानि ।
षरूत्रिशच्चाप्यत्र तत्वानि वणाः पम्चादात्‌ स्युः पम्संख्याः कराश्च ॥

इति श्रौमदीशानशिवगृष्देवपद्धतौ सिद्धान्तसारे उपरिभागे
क्रियापादे वडष्वनिणयपटलः सप्तदशः ।

१ नहताः क. पाठः

अथाहादशः पटखः।
जथ निवाणदीक्षाथं ृतनित्यक्रियो गुरः ।
संहृतोदितसंहारः सकरीङृतविग्रहः ॥ १ ॥
विकिरकषेपपूर्वष्टशचिवकुम्माखछ्रवभनिः ।
मण्डकलेऽन्यतमे शम्मुमावाद्वाभ्यच्यं पूर्ैवत्‌ ॥ २॥
भत्र ्रहरम्मुः--
“न पुष्येन च गन्धेन नाक्षतेः सर्ठिन बा |
रजसां रचनांभङ्गं कुयात्‌ "'
इति ॥
तस्या १सि)न्मण्डलपयेन्ते यजेचचित्रपटे यथा ।
कुष्डेऽर शिवमिष् तु भागवत्‌ सन्तप्ये चोदितैः ॥ ६ ॥
विकी च बर्लिं त्यक्तवा पवित्रं वाग्यतो गुरः ।
क्षाङितासूत्रिकरः सम्यगाचान्तो धवलाम्बरः ॥ ४ ॥ `
सोष्णीषः सोत्तरीयश्च सपवित्राहूरीयकः ।
सक्लीहृतदेहस्तु सामान्यष्थिण पू्ैवत्‌ ॥ ५ ॥
परोक्षणनिरीक्षणभतितताडननेत्रबन्धमण्डपप्रवेशशिष्यान्तःकरणश्ोधन-
पुष्पाज्ञरलिक्षेपाशेवकुम्भापिपूजनङुण्डोपान्तनाडीसन्धानमन्श्रसमपंणपृणहत्यन्तं
क्म स्वं समयदीक्षोक्तं कृत्वा
ततो भूलाज्गमन्त्राणां क्रमात्‌ कुर्वत दीपनम्‌ ।
अभियुक्तशिखबीजसम्पुटानि प्रथक्‌ एरथक्‌ ॥ ६ ॥
तारादीनि फडन्तानि मूखा्णोन्युदीये तु ।
त्रिवारं जुहुयादाज्यं मन्त्रस्फ़र्तिकरं तु तत्‌ ॥ ७ ॥
अथोध्वैकायशिप्यस्य नंवनन्तुविनिर्भितम्‌ ।
देहायतं तु यत्‌ सूत्रं पाक्षसंयमनाय तत्‌ ॥ ८ ॥
अक्ञमोक्षितं कवचावगुण्ठितमभ्यार्च॑तं शिष्यशिखायां बद्ध्वा दक्षिण-
पादाङ्कषटाक्रान्तं मुक्त्यथे रम्बयेत्‌ पुरुषस्य । लियो वामाङ्कृष्ठक्रान्तम्‌ । मु-
मुक्षीः पादाङ्षठे प॑ बद्ध्वा पश्चात्‌ शिखायां तत्सूत्रं चिष्यपुषुम्नात्मकं
ध्यात्वा ओं हं युषुम्नाये नमः इति शिष्यदेहात्‌ सुषुम्नां संहारिण्या संगर
तत्सत्रे सयोजय सुषुम्नास्मकं सूत्रं सम्पूज्य बर्मेणावगुण्डय सान्निध्यार्थं त्रिवारं
अ्ुबात्‌ ।

१५२ देरानशिवगुरदेषपदतौ [किवापीषः
सम्प्रोक्ष्य हत्पदेशेऽप्य सन्ताड्य कुपुमाञ्जतः ।
स्वयं रेचकमर्गेण हुङ्कारं प्ठतमुक्चरन्‌ ॥ ९ ॥
भविईय शिष्यहृदयं नाड्या तचेतनां स्मरन्‌ ।.
स्फुरपारकसङ्काश्चामाच्छियास्रेण मूरतः ॥ १० ॥
आङृष्य द्वाद शान्तःस्थां शिवशक्त्युपकृहिताम्‌ ।
हृत्सम्पुटां गृहीतया तु संहारिण्या सूत्रके ॥ ११॥
संयोजय व्यापकं ध्यात्वा कव चेनावगुण्ठ् तु. ।
सम्पूज्य जुहुयात्‌ तिस्रो मूरेनेवाहुतीस्ततः ॥ १२ ॥
ताडनग्रहणादीनि सूत्रे कुयोत्त विग्रहे ।
मलादिपाशांस्तत्सत्रे पशोरस्य विभावयेत्‌ ॥ १३ ॥
भोक्तृत्वभोगविषयशरीरजननक्षमान्‌ ।
ततश्च शान्त्यतीतायाः कलाः सूत्रे नियोजयेत्‌ ॥ १४ ॥
तद्‌ यथा-
बीजमूलमतीतायां मूर्धि खानमुदाहूतम्‌ ।
तथेव सान्तो वायुस्थो द्वादश्वरबिन्दुमान्‌ ॥ १५ ॥
शान्तिबीजं रुलाटात्‌ तत्स्थाने कण्टावधि स्मृतम्‌ । `
वहयारूढं शिखाबीजं वि्याबीजमिति स्मृतम्‌ ॥ १६ ॥
कृण्ठादानामि तत्स्थाने विधा तत्र व्यवस्थिता ।
सान्तं ऊन्तसमारूढं चतुथस्वरमिन्दुमत्‌ ॥ १७ ॥
बीजमुक्तं प्रतिष्ठाया नाभेरागुच्फकस्थितिः ॥
पृथ्वीदीधेयुतं सान्त निवृत्त्या बिन्दुशेरम्‌ ॥ १८ ॥
बीजं स्यात्‌ स्थानमप्युक्तं गुल्फात्‌ पादतटान्तकम्‌ ।
तारादिकैः कलबीजैः करख्याः सचतुरथिकाः ॥ १९ ॥
ताडने हंफडन्ताः स्युनंमोन्ताः स्युरमियोजने ।
स्वाहान्ताश्चैव होमे स्युरेवं सूत्रे नियोजयेत्‌ ॥ २० ॥

नि्वणवीक्षाकिकारः] उरा अष्टादशः पटः । १७३

एवं पृषोदिषृुक्तस्थनेषु पृष्यालेण सन्ताख्यातीताधाः कराः संहा-
रिण्या मुद्रया संस तत्र तत्र सूत्रे क्रमेण नियोजयत्‌ । तदनु व्याप्यग्याप-
कभावं विभावयेत्‌ ।. तत्र तत्वभुवनपदवणैमन्त्राः व्याप्याः भलकमेमायेक्चा
व्यापकाः । पुनमेखादयो व्याप्याः शान्त्यतीतादयो म्यापकांः । अत एव
व्यापकानां ग्रहणात्‌ तत्वाचा मलादयश्च सङ्गृर्हाता मवन्तीव्युपस्थापिताभिः
संनिहिताः शोधिताभिः शुद्धाः स्युः ।
अथ सूत्रस्थितान्‌ पाशान्‌ स्वमन्त्रादमिपूज्य तु ।
उदीपनं विधातव्यं वक्ष्यमाणक्रमेण तु ॥ २१॥
ताराघोरकलाबीजैः कठानाम चतुर्थयुक्‌ ।
फडन्तं कमादुक्त्वा जुहयादाहुतित्रयम्‌ ॥ २२ ॥
अतीतादिकटानां स्यादेवमुदीपनं ततः ।
पाञ्चकन्पो विधातन्यस्त्वतीतादिकलयक्रमात्‌ ॥ २३ ॥
तद्‌ यथा -- प्रात्‌ पृष्पाखरेण सन्ताड्य भणवपुवे मूलसम्पुरान्य-
नीतादिकनाबी जान्युच्चाय भगवन्‌! शान्त्यतीतकल।पारामलमायाकमंशक्तितत्व-
ुबनमन्त्रबभेपदा(ध्व)ग्यापकं बःध वन्ध हुफडित्यतीतादिकञास्थाने सूत्र
मन्थि कुयात्‌ । एवं शान्त्यतीतादिनिवृ्वन्तं क्रमेण पाशबन्धनाय अ्रन्थि
कुयात्‌ । तदनु,
शरावसम्पुटे कृत्वा पाशांस्तन्मन्त्रहोमतः
पम्पात्य मण्डले शम्भोर्निवेदयाम्यच्यं देरिकः ॥ २४ ॥
तस्शच्च नीत्वा रक्षायै शिवकुम्भे निवेदयत्‌ |
कत्र मन्त्रदीपनसूत्रावलम्बनयुषुम्नासेयोगशिष्यचेतन्ययोजनमलादिस-
:, -शन्त्यतीतादिलडनग्रहणसतयोगयूजासमपेणोदौपनपारबन्धनसम्पातशिव-
¬ -९.रणानि चतुदश कमीणि विधाय,
ततः कुम्भरिवाप्नीनां प्र(माणं १ णाम) कारयेदमुम्‌ ॥ २५॥
-ण्डपाद्‌ माद्यतः प्राच्यां पथ्यण्डलकत्रये ।
एत्‌ भु पृ3षटःय च्िप्याय प्राङ्मुलाय तु ॥ २६॥

+ वं 0 | ५ र २ स

१७४ रंस्षानकिषरु्देवपद्चती [किवापादुः
पञ्चगव्यं चरोरंश्ं दन्तकाष्ठ च दापयेत्‌ ।
पलाज्चपत्र मुक्टयथै भुक्तयेऽशवत्थपत्रके ॥ २७ ॥
तत्राष्टमासमानं चरं प्राशयेन्नाधिकमिति कंचित्‌ ।
दन्तकाष्ठाग्मपातेन बेयमस्य श्युभाञ्यभम्‌ ।
सोमेन्द्ेशाग्रपातस्तु शुभोऽन्याशास्वश्षोभनः॥ २८ ॥
अश्चुभे शान्तिहोमं तु कुर्यान्मूलाङ्गदक्षिणैः ।
घुलिक्तायां क्षित दभसंस्तरं सोत्तरच्छदे ॥ २९ ॥
प्राचीनेऽदछतारून्धे मुक्तये प्राक्षिराः स्वपेत्‌ । `
मुमुक्षमेस्मशय्यायां स्वपेद्‌ दक्षिणमस्तकः ॥ ३० ॥
दुन्मन्त्रेणारमेतैनं बघ्ीयात्‌ तच््छिखां हृदा ।
सबधेगाच्छाद्येचेनं सित्ष्मेण वाससा ॥ ३१ ॥
तिलसषेपरक्षामिः शय्याबाद्ये त्रिवतुलम्‌ |
प्राकारवद्‌ विरिख्याख्ञाद्‌ दत्त्वा भूतनि ततः ॥ ३२ ॥
स्वयं च पञ्चग्यादि प्राश्याचम्य गुरुः स्वपेत्‌ ।
तत्र प्रातः समुत्थाय स्नात्वानुष्टितनेत्यकः ॥ २२ ॥
शि वानुज्ञातमानीय शिष्यं स्वप्नान्‌ विचारयेत्‌ ।
अनुमोद्य डमे स्वप्ने त्व्चभे तस्य शान्तये ॥ ३४ ॥
तिखाज्यचरुसि द्धार्भमन्त्रसंहितया शतम्‌ ।
` अधोरेण तथानल्रेण हुत्वा दत्वा च दक्षिणाम्‌ ॥ ३५ ॥
|रेजभ्यश्चेव लिङ्किभ्यः सुश्प्नोऽस्त्विति वाचयेत्‌ ।
भथ स्वघ्नाक््नश्युमाः शुभाश्च कथ्यन्ते |
श्रुतो द्टोऽनुभूतश्च प्रार्थितः कथितस्तथा ॥ ६६ ॥
एष्येश्च सूचकश्चेति स्वप्नः सविधः स्मृतः ।
पञ्चैषु विफलाः पूर्वे फलदां वेप्यतुचको ॥ ६७ ॥
म्वाङ्गकदयनग्वानां च दन्तपर(सादवदमनार|
दवचन्द्राकवरक्षाणा गतश चाति तथःन्मनः ॥ ३८ ॥

निाकदौक्षाविकारः] बसरा मशाद्सः पदकः । ४

¶.

क्षौराम्यज्गविवाहाश्च शद्धिभिैष्टिमिः खगेः।

पीडनं दा खरोषश्वडोारोहणकानि च ॥ ३९ ॥

दक्षिणाभिमुखं यात्रा गतेषड्ाप्यु मज्जनम्‌ ।

अनुत्थान ततो मागविधानं पतितस्य च ॥ ४० ॥
रष्डामिवौथ सुण्डामिर्बिहृतामिरथापि, वा ।
भतिङृष्णातिरीद्रामिः कष्णरक्ताम्बरायसैः ॥ ४१.॥

` भूषिताभिरसौस्याभिः खीभिः सङ्गोपगूहनम्‌ ।

कृषणं च सरिस्सिन्धुसमुद्राणां च शोषणम्‌ ॥ ४२ ॥
दीपाभिज्योतिषां नाशः प्रतिमालिङ्गमेदनम्‌ ।
कृष्णज्ञगम्बरारेपरक्तवलादिधारणम्‌ ॥ ४३ ॥
इरिद्राकेपनं स्थौल्यं देदज्गानां च खण्डनम्‌ ।
कापौसतिकरूपिण्याकयुवणंमरिचान्धसाम्‌ ॥ ४४ ॥
ङामो विरेचनं चैव धृत मत्ध्यं च शासनम्‌) ।

मधुतैरेश्ुतक्राणां पान मीते च नतैनम्‌,॥ ४५॥

इृष्ेवियोगोऽनि श्च योगो देवद्विजन्मभिः । `
पितृभिर्सिद्किनश्चापि भत्पनं ताडनादिकम्‌ ॥ ४६ ॥

मपूपसक्तुदयष्कान्मक्षण सर्लिदिभिः।
निबौपरणं वा दीपादेः पतनं पादचमंणोः ॥ ४७॥

दिम्बाससामसोभ्यानां मुण्डानां ृष्णवाससाम्‌ ।

काचायिणां कपीनां च दशेनस्परनादिकम्‌ ॥ ४८ ॥
खरोष्टकोरमहिवायारोहस्तद्रथस्य वा
गोममोन्मज्जनाठेयावसोभ्यशिश्ुसङ्गहः ॥ ४९ ॥
समानः पानगोष्शयावौ मूतेरप्युपगृह नम्‌ ।
इत्येवमादिके स्वभे विनाशभयदुःखदम्‌ ॥ ५० ॥
स्वस्थानामपि रोगाय मरणायाथवा भवेत्‌ ।

अतःपरं शुभाः स्वप्नाः कथ्यन्ते तिद्धिसूचकाः ॥ ५१ ॥

गणि" ख, वाढः,

१७५

५७६ ईंलानशिवगुरुदेवपदधतो [किषाकादः

शङ्कक्लगम्बरारेपदीपदपेणसङ्कहः ।
दधिक्षीराज्यताम्बूलफलतण्डुलवाससाम्‌ ॥ ५२ ॥
बीदिशाखियवानां च शङ्कमोक्तिकयोषिताम्‌ ।
सुरूपशङ्वेषाणां लामश्च रुपिराईत। ॥ १६ ॥
नद्यल्ितोयतरणं प्रज्वलद्रहिदश्ननम्‌ |
चन्द्रकेतारकास्पर्शो नस्यानाधिरोहणम्‌ ॥ ५४ ॥
वृक्षाद्विहस्तिप्रासादफलक्षीरम्दीरुदाम्‌ ।
अस्थितुङ्गविमानानामारोहो चृगवामपि ॥ ५५ ॥
विरिष्टरिङ्किविप्रनद्रपितृदेवा्नुग्रहः ।

लिङ्गाक्षमत्रप्रतिम।विशिष्टायुधसद्हः ॥ ५६ ॥
स्वाङ्गवलगृहादीनामनिवोणागिदीपनम्‌ ।
तेष्वान्त्रवेष्टनं वापि विडाठेपः स्वविग्रहे. ॥ ५७ ॥
मृतिवा कुणपस्पशं आद्रेमांसस्य भक्षणम्‌ ।
दंशः स्वदक्षिणकरे शुङ्खवर्णेन भोगिना ॥ ५८ ॥
पौष्करे स्वणंपात्रे वा धृतपायसमोजनम्‌ ।
दधिक्षीरारानं पानं मेरेयस्यामृतस्य वा ॥ ५९ ॥
तत्पूकुम्मलाभो वाप्यगम्यज्लीनिषेवणम्‌ |
नलाककुककुटीकरोन्चीहंसीरामः सुतागमः ॥ ६० ॥
सनत्रपुस्तकवियानां वीणायाश्चोषधस्य वा ।
छत्राण चामर।णां च लाभस्तीर्थावगाहनम्‌ ॥ ६१ ॥
हस्य।देदशेनं स्वप्ने सिद्धिश्रीयुखसूचकम्‌ ।
ब्राह्मणादेव दवाड्च प्तिरो न अ ॥ ६२ ॥
यद्‌ यद्‌ वदन्ति हि स्वम्रे तत्‌ तथेव भविष्यति।
इति स्वप्राधिकारः।

अथ शिष्यं ज्ञातं निवतितसन्ध्योपासनं चम्भुकुम्भदिवाभ्नीनां कतप्र-
शमाच॑नं प्राग्बदालम्नितपाशधतरं शिवानुज्ञया मण्डपं प्रवेश्य कुण्डान्तिक

१, श्री ल्ल, पाडः,

विषाणदीक्षाभिकारः] उतरार्थ अष्टादशः पटलः । १७७
उपवेश्य ओं हाम्‌ आधारशक्तये नमः इति तामगनावावाश्च स्वाहान्तेन
तेनाज्यं त्रिवारं जुहुयात्‌ ।
तस्यामाधारशक्तो तु बिन्यसेदध्वपञ्चकम्‌ ॥ ६३ ॥
तद्भयापिकां निवृत्तिं च विभागोऽस्यैव कथ्यते ।
पृथ्वीतच्त्वं क्षवणश्च मन्त्रौ इदयसयकौ ॥ ६४ ॥
अष्टार्विंशतिसंख्यानि पदान्यन्त्याद्‌ विरोमतः ।
कालाग्यादीनि काल्यन्तं भुवनाष्टोत्तरं शतम्‌ ॥ ६५ ॥
स्वमन्त्रेण निदिं तु सूत्रात्‌ संहत्य तैन वु ।
वदो शक्तौ निवेचेष्ट्वा सानिष्यायाहुतित्रयम्‌ ॥ ६६ ॥
तेनैवाग्निप्रियान्तेन इत्वा तत्र विभावयेत्‌ ।
मलं कमं च तन्मायारूपपाश्ात्‌ पशोः पुनः ॥ ६५७ ॥
भोक्तृत्वभोगदेहादिजनक च शिवेच्छया ।
सङ्करप्य युवेनेष्वषु योनीनौनाशरीरिणीः ॥ ६८ ॥
भुवनानुगुणं याः स्युरनन्ताः कममसम्भवाः ।
तद्धयापिकां च वागीर्चीं
ओं वागीश्वर्यै नमः
सनेनावाद्च पूजयेत्‌ ॥ ६९ ॥
अनेनैव स्वाहान्तेन त्रिवारं हत्वा भगवति! वागीश्वरि ! पशोरनुप्रहाय
सन्निहिता भवेति सम्पराथ्यीध्याम्बुभिरल्रेण सम्प्रोक्ष्य पुप्पाखेण हदि सन्ताञ्य
रेचकेन स्वयं रिष्यद्दयं सुपुञ्ञया प्रविश्य तच्चेतन्यमस्ेणाच्छियाङकशमुद्र-
मोक्षय मूलेन द्वादशचन्ते निन्दुरूपे संयोज्य प्रणवसंपुटितं हंसं समुशा-
रय॑सच्छिष्यचेतम्यं पूरकेण स्वहदयपदममानीय मूरमन्तरं स्मृत्वा कुम्भकं च
कत्वा ततो मूरेन सङ्गरह्य रेचकेन दाद शान्तं नीत्वा भवमुद्रयां जगरायुजा-
णडजस्वदजद्धिज्जमानसीषु सवास्वनन्तासु योनिषु पूर्वोक्ता तच्छरीरम्रहण-
घ्यक्तिरूपेण शिष्यचैतन्यस्य युगपत्‌ संयोगं कुयोत्‌ । तदनु
तारमूकं शिवायाम्नेजीमासप्ताक्षरस्त्वयम्‌ |
योनिसंयोगगमीपिजन्मादौ मन्त्र ईरितः ॥ ५७० ॥
हमे प्रयोऽयस्त्वस्यान्ते
मगवन्‌। अस्यात्मनः स्वा योनिषु युगपव्‌ संयोगं कुर कुर्विति ।
इमं मन्त्रमुदीरयेत्‌ ।

१७८ ईंशानरिवगुरुदेवपडतौ [न्ििकपोैः
तन्ना्यारमनःपदादृध्वं सर्वासु योनिषु संयोगमित्यस्मिन्‌ स्थाने गर्म
निष्पत्तिगभेजन्मादीनि वक्ष्यमाणानि कर्माणि तत्तन्नामधेयेन सयोज्यं कुह
ुर्विसयु्चाये तत्तत्‌ कम निष्पादयेत्‌ । सवेत्र मूेनाहुतित्रयं हुत्वा सष्ठा-
क्षरेणं च त्रिवारं हुत्वा भगवन्नादिकं त्रिवारमुचाये प्राथयेत्‌ । तत्र सवैयो-
निसेवोगं गभभनिष्त्ति सवैगभंजननं च क्रमान्निष्पा्
ततः सवंशरीराणां युगपद्‌ वृद्धिमादितः ॥ ७१ ॥
मोगनिष्पत्तये स्परवका-जकमीगामिकमं च ।
रवैयोनिदारीरेषु भोद्कमर्जनं स्मरेत्‌ ॥ ७२ ॥
ततर प्रागवद्धत्वा मगवन्नादौ नानाभोगदायकं कमीौर्जनं कुरु कुर्विति
रोकथर्मिकायां प्रकमोगामिकधर्माधमरूपकर्माजनं विभाव्य होतन्यम्‌ ।
अपि साधकदीक्षायां प्रक्षमांगामिकं सरन्‌ ।
हुस्वा तदेशकालाप्तशरीरविषयक्रियाः ॥ ५२ ॥
भेदेन नानाख्पाव्याः प्राक्तनागामिकर्मेणाम्‌ ।
भोक्तृत्वारिङ्गितस्यास्य ब्यात्मनः सुखदुःखयोः ॥ ७४ ॥
वेदनादस्य भोगस्य विषयासक्तिनिश्नताम्‌ ।
संस्मृत्य तिस्रो जुहुयान्मूलेन।उ्ध्यणेकेन च ॥ ७५ ॥
तत्र परोरस्य सवेभोगनिप्पर्तिं कुरु कुर्विति ।
अत्र भोजराजः -- “लोकधमिकायां प्रागागामिकधमांधर्मजनितदेश्च-
कालशारीराविषयमभेदेन नानारूपं भोगं सनिचन्त्याहुतीदंयात्‌ । साधकदीक्षायां
प्राकरणव जनितदेश्चकारशारीरविषयभेदेन नानारूपं भोगं सन्चिन्त्याहुति-
दाने कतंग्यभि,'ति ।
ततो ख्यं च भोगेषु परमप्रीतिरक्षणम्‌ ।
अभिसन्धाय जुहुयात्‌ प्राभवत्‌ तह्यकारणात्‌ ॥ ७६ ॥
भोगेषु एरमग्रीतिरूपं ख्यं कुर कुर्विति । तदनु
जात्यायुभोंगसंस्कारसिद्धयथं हृदयेन तु ।
शतं जुहोतु चात्राह ब्रक्षशम्भुः प्रयोजनम्‌ ॥ ७७ ॥
““उपयुक्तोदकस्येव शरन्मेधस्य लाघवम्‌ ।
ुद्धिरस्य विनिदिं्टा तत्त्वस्य क्षीणकमेणः ॥

नि्बणिदौश्लाचिकादः। उत्तरा माद्रः पटः । १७९.
अपुनःप्रसित्वं च नेष्ृतिश्वेति सोच्यते ।
हृदयनाहुतीनां त॒ तदथ जुहुथाच्छतम्‌ ॥”

ततो भूरेन त्रिवारं हुत्वा सप्ताक्षरेण च भगवन्नादिनां निष्डृत्य सवक -
भंश्युदधि कुर कुर्विति पाथेयेत्‌ ।
मोगाभावे च सङ्कल्प्य मायापाशाद्‌ बहिगेतः ।
तद्विशेषे च सश्चिन्थ मृलसप्ताक्षरादिभिः ॥ ७८ ॥
हुत्वाथ भोक्तृतामस्य विषयासक्तिरक्षणम्‌ ।
मकायं विभाग्यास्य विद्ुद्धयं जुहुयाद्‌ दश ॥ ७९ ॥
मूरेन मरविश्छषं सङ्कल्प्य जुहुयात्‌ त्रयम्‌ ।
क्मेणोऽपि विद्ुद्धस्य विदरेषायाहुतित्रयम्‌ ॥ ८० ॥
मूढसपताक्षराम्यां तु भगवन्नादेना एनः ।
मायामरकमेरूपस्य पारात्रयस्य विरमेषं कुर कुर्विति पाशविहरेषं
विधाय मजादितत्वादिन्यापकस्य निदत्तिपाशस्याश्ञेण मलेन सकाक्षरेण च
त्रिवारं हृत्वा भगवन्नादिना निदृत्तिपाशच्छेदं कुरु कुर्विति तत्पाशच्छेदं विभाव्य
तदनु
सवेयोरिशरीराणां विनाशात्‌ तद्रतारमनः ॥ ८१ ॥
एकत्वं परिभाव्याथ वोषदूजातियुतेन तु ।
केन पूणा हुत्वा तु सतारं क्षणे नमः ॥ ८२ ॥
इत्युक्त्वावाद्च सम्पूज्य `
मो रहमन्‌ शब्दस्पर्शौ गृहांण स्वाहा ।
इति हुत्वाहुतित्रयभू ।
तदनु
कारणे स्वया नास्य यातुः पदमनामयम्‌ ॥ «८३ ॥
प्रतिबन्धो विधातन्य अशेषा पासेश्वरी ।
एवं श्चिबाह्ां द्वा निदृत्तिकलापाश्चादिकारणेश्चं क्षाणं विसजेयेत्‌ ।
एवं तु शिष्यचेतन्यं विद्दधं स्फटिकपमम्‌ ॥ ८४ ॥
निदृतिपाश्चनिैक्तंस्यृत्वोद्वारं समाचरेत्‌ ।
३. च्च्छेद्‌ विमान्यः क. पाठः.

१८० इेरानशिषगुरुदेवपरती [ कियावादः
प्ाम्बद्‌घुत्वा तु भगवन्नादिना निव्ृत्तिकरापाशादुद्धारं कुर कुर्विति ।
संहारिण्या तदुदूधृत्य चैतन्यं पूरकेण तु ॥ ८५॥
छृत्वात्मस्थं गुरुः पश्चाद्‌ रेचकेनोद्ध्तं क्षणात्‌ ।
योजयेत्‌ सूत्रददेऽस्य स्थर्या् त्रिजुहोतु च ॥ ८६ ॥
ततो वागीश्वरीमिष्रवा तिक्तो हुत्वा स्वमन्त्रतः ।
तां विभज्याथ सन्दध्यात्‌ कलां शद्धाम्ुदया ॥ ८७ ॥
बीजं निवृत््याः शुद्धाया दस्वमुच्वारयेत्‌ ततः ।
विद्युद्धायाः प्रतिष्ठाया दीघौन्तं नामनी कमात्‌ ॥ ८८ ॥
समस्य तु चतुथ्येन्तं नम इत्यभिपूज्य तु ।
अनेनेवाग्निजायान्तं हुत्वा वारत्रथ॑ततः ॥ ८९ ॥
लीनां निवृत्ति संद्युद्धां पभरतिष्टायां विभावयेत्‌ ।

इति निवृत्तिकलाशोधनम्‌ ।

उक्तानां कमेणामत्र क्रमपाठो विधीयते ॥ ९० ॥
परतिष्ठादिककानां च य एव स्याद्‌ विशोधने ।
आधारशक्तिस्तत्त्वं च वागीक्षया नैकयोनिता ॥ ९१ ॥
` चिष्यातमनः समादानं योजनं स्व॑योनिषु ।
गभैनिष्पत्तिजनने कमौर्जनमतःपरम्‌ ॥ ९२ ॥
एेश्वर्य मोगसिद्धिश्च रयो निष्करृतिरेव च ।
विक्ेषश्च मलादीनां पाशच्छेदश्च पूणैया ॥ ९३ ॥
कारणेशापंणोद्धारमरहणेकयान्यत्तः परम्‌ ।
नियोजनं सुत्रदेहे वागीश्वया विसजेनम्‌ ॥ ९४ ॥
शुद्धतत्वात्मतालोकः कलासन्धानपूजने ।
इति करमक्रमस्तुस्यः प्रतिष्ठादिक स्वपि ॥ ९५॥
अथ शकं समाराध्य स्वमन्त्रेण प्रतिष्ठामावाक् संस्थाप्याभ्यच््यं
सान्निध्याय तेन त्रिवारं हुत्वा मलकममायापाश्चरूपं -मोक्तृत्वभोगक्षरीरांिज-

१. नका" चतर. पाटः.

निवाणदीक्लाधिकारः] उत्तरार्धे अष्टादशः पटः । १८१
नकं प्रतिष्ठया व्याप्तं सञ्चिन्त्याबादिग्रहृतयन्ते तत्त्वाष्वनि षट्पञ्चाशद्‌ भुवना-
न्येकर्विंहातिपदानि वणानां जयोवविंशतिः शिरोवामो प्रतिष्ठया व्याप्ताधिन्त-
नीयाः । मूरसपताक्षराभ्यां त्रिवारं हृत्वा भगवन्नस्यात्मनो मरादितत्वानि भ्र-
तिष्ठाकखायां सन्निधिं कुर कुर्विति । तदनु षटपन्चादयद्भुवनेष्‌ नानाविधा
योनीः सङ्कल्प्य तद्वयापि्ी वागीश्वरीमावाद्य संस्थाप्याभ्यच्यं साज्निध्याय
त्रिवारं हुत्वा परोक्षणताडनप्रवेशनच्छेदाकरषणम्रहणादीनि पूर्ववत्‌ कृत्वा पू-
रकेणास्मस्थं शिष्यचैतन्यं कुम्भीङृत्य रेचकेन द्वादशान्तगतं सद्धगृद्य पूमैवत्‌
सवासु योनिषु युग पद्‌ व्यक्तिमाधाद्य मूलस्ताक्षराभ्यां त्रिवारं हुत्वा मगवन्ना-
दिना च सवेयोनिषु संयोगगभेनिष्पत्तिजननकर्मीजैनमोगरयांश्च पथक्‌ पथक्‌
प्रा्बजनिष्पाच निष्डृतो रिरसा शतं हत्वा निष्डृतिं च प्राग्बदापा भोगाभ-
वान्मायापाश्ाद्‌ बहिर्निष्कमणाद्‌ विशेषं च प्ववदधुत्वापाच मरका्यमोक्तृत्वा-
दिभ्यो ` बहिर्मिगेमाद्‌ विशेषे ध्यात्वा तद्िशोषं च पृव॑वद्‌धुत्वापाय कमणो
विशेषं तथेवापादयेत्‌ । ओं विष्णो! अस्यात्मनः पुंष्टकं गहाण स्वादिति
त्रिवारं हूत्वा कारणेशत्वयेत्यादिनाज्ञां विश्राग्य विसजेयेत्‌ । ततो मूरुसा-
क्षराम्यां प्राग्बदूधुत्वा मगवन्नादिना प्रतिष्ठापारादुद्धारं कुरु कुर्वित्युदधत्य
तचैतन्यं' प्राम्बदात्मस्थं कृत्वा सूत्रद्यरीरे प्रवेशयेत्‌ । वर्गीश्वरीमिष् वि-
घज्य कृलासन्धानं च प्रतिष्ठाविधाभ्यां स्वबीजोच्ारणादिना विधाय स-
मपूज्य हूत्वा भरतिष्ठां विद्यायां रीनां चिन्तयेत्‌ । अथ वियाकणां शोधितुं
शक्तिमभ्यच्यं॑स्वमन्त्रेण विचाकलामावाद्म संस्थाप्याभ्यच्यं तेन त्रिवारं
हूत्वा म्या्िमवलोकयेत्‌ । पुरुषादिमायान्तं सप्त त्वानि सप्त वणः सपत-
्िरातिभुवनानि शिखाघोरौ मन्त्रौ पदानां विंशतिश्च मलादित्रयं च सरव
विदधयाकर्था व्याप्तं विभाग्य स्व॑योनिग्यापिकां स्वमन्त्रेण वागीशीमावाद्य
संस्ाप्याभ्यच्यं॑तत्सा्निध्याय त्रिवारं इत्वा प्रोक्षणताडनादिकं च स्वै-
योनिसङ्कल्पतं योगगभैनिष्यत्तिजनन मोगलयान्तं कम सर्वं॑मलेन सप्ताक्षरेण
त्रिवारं त्रिवारं हत्वा भगवन्नादिना च यथायोगं विधाय निष्डृतो शि-
खया शतं हुत्वा मूरेन सश्लक्षरेण च प्राग्बजनिष्करतिमपादयेत्‌ । तत्र नि-
रत्या सर्मपाश््यदिं कुरु कुर्विति तथेव विररेषपाशच्छेदपूणाहतीः भराग्बद्‌
विधाय ततो रुद्राय नम इत्यावाद्च संस्थाप्याभ्यच्यं त्रिवारं हुत्वा ओं रुद्र! ख्य-
गन्धौ गृहाण स्वाति जिजुदोति । ततः कारणेशेत्यादिनाशां श्रावयित्वा तं वि-
छ.ज्य.पववद्‌ वि्ाककापारादुद्‌शरस्यस्मस्थं हृत्वा द्वःदशान्तात्‌ सूत्रे देहे निवेश्य

१८३ दं शानीरिवगस्देवपद्धतौ [जिषोपदिःः

स्थिरीक्णाय त्रिवारं हुत्वा वागीशमभ्थच्यं हूत्वा विज्य प्राग्बद्‌ विधा-
शान्तिनीजे हस्वदीर्धे सन्धाय सन्निधीकृत्य मूडेन त्रिवारं हत्वा विधां शा-
न्तिकठायां विङीनां विभाग्य शान्ति शोधयेत ।
ततः शक्ते समभ्यच्ये हुत्वा सपराक्षरेण तु ।
दान्ति स्वमन्त्रेणावाद्य संखाप्येष् जुहोति च ॥ ९६॥
सन्निधानाय मूकेन हुत्वा ध्यात्वाध्वपञ्चकम्‌ ।
सदा रिञजन्तं तत्वानि पुराण्यष्टादशैव त॒ ॥ ९७ ॥
एका दग पृटान्यनर मन्त्रौ कवचपूरुषौ ।
त्रपो बौ श्च विज्ञेयाः शान्त्या व्याप्ताः एथक्‌ एथक्‌ ॥ ९८ ।.
सतो वागीश्वरीं नानायोनैसञ्जननीं स्मरन्‌ ।
जवाद्याभ्यच्यं हुत्वाथ मूलेन प्राम्बदाहतीः ॥ ९९ ॥
तदनु प्रोणत।डनपवेशच्छेदाकर्षणग्रहणयोजनगर्मजन्मकमीर्खनैशव्यं
भोगङ्यांश्च पुववद्‌ विध।ष निष्कृत। व^णा शतं हूत्वा मङसपतक्षराभ्यां मगव-
न्नादिना निष्कृत्य सवपाथद्रुद्धं कुरु कुर्विति समाप्य
भोगाद्‌ बहिरमिगमनान्मरसप्ताक्षरादिभिः ।
विषं सव्मोगेभ्यः कृत्वाथ मलकर्मणोः ॥ १०० ॥
विदरेपायाहुतीहत्वा पाशचच्छेदेऽज्ञतस्तथा ।
मूलात्‌ सप्ताक्रादूधुस्वा मगवज्नादेनातममनः ॥ १०१ ॥
मलादितक्त। देव्यापश^स्यच्छेदनं कुर कुर्विति समाप्य
प्राग्वत्‌ १गह्‌।तं द्त।
ओं इधराय नम इति
सावाश्यभ्यचयेदमुम्‌ |
हुत्वा च बुद्धयहङ्कारो गृहाणेति तदाख्यया ॥ १०२॥
हुत्वा त्रिवारं संश्रन्य कारणेश्ञादिना वैतः
तं विचरज्यश्वरं शिष्यं शान्तिपशिर्वियोजितम्‌ ॥ १०३ ॥
मूकसप्ताभरामेन भगवननादरिनातमनः ।
प्राग्वन्दान्तिकिन्यपाशादद्धारं ॐ कुर्विति ॥ १०४॥

निद्धोणदौक्ाविकोरः] उत्तरे अष्टादशः परः । १८३

संहारिण्या तदुद्‌ धृत्य प्रकेणास्मयोजितम्‌ ।

रेचकेनोद्‌ धृतं पाशसुत्रदेहे प्रवेशयेत्‌ ॥ १०९ ॥

स्थिरीकृत्य तु मूजेन हत्वा वागीश्वरीमपि ।

सम्पूज्य हूत्वा चोप्सृज्य करासन्धानमाचरेत्‌ ॥ १०६ ॥

पराग्द्धस्वं च दीघं च शुद्धाश्ुद्धविभागतः |

रान्त्याश्च शान्त्यतीतायाः प्राग्वदिषटर जुहोतु च ॥ १०७ ॥

शान्ति ठीनामतीतायां कृत्वातीतां च शोधयेत्‌ ।

शान्त्यतीतामथावाह्य संखाप्येषटर जुहोतु च ॥ १०८ ॥

प्राग्वद्‌ व्याक सूरेदत्र मलकमविमिध्रिताम्‌ ।

शक्स्यन्तोऽध्वा त्रयो मन्त्रा वण|: पोडरा यै पदम्‌ ॥ १०९. ॥

एकं तु भुवनानां च चिन्तयं पञ्चदरेव हि ।

बिन्दुनादकलाशक्तिव्यक्तान्यतान्यतीतया ॥ ¦ १० ॥

भ्याप्तानि तत्सन्निधाने मूञेन त्रि्ुहुतथ ।

वागीशीं -युवनेष्वेषु व्याप्तामावाद्च चार्चयेत्‌ ॥ १११ ॥

तत्सान्निध्याय जुहुयात्‌ निवार पूर्ववद्‌ घृतम्‌ ।

तदनु पोक्षणताडनच्छेदाकषेणयोनिसयोगगमेजन्मक्मर्वभोगल्या-
न्ते तिखमिस्तिखभिराहुतिभिमूरसप्ताक्षराभ्यां हुता भगवच्ादिना तत्तत्कर्मा-
भिसन्धाय सम्पा निष्ृतो मून शतं हुत्वा पाणचिप्कृपि कुरु कुविति च
शान्यतीतापाशेभ्यो बहिर्निभमाद्‌ विषं ध्यात्वा मूठेन भिवारं हखातीतापा्च-
स्य मङादिव्यापक्रस्य प्रणवेनाहुतित्रयं हुत्वा तत्पाश्ञच्छे दाय मूलप्प्ताक्षरा-
भ्या च भगवन्नस्यात्मनः शान्त्यतीतापाशच्छद्‌ं कुर कु विंःयुक्त्वा मूरेन पूणं।
हतवा कडानां द्धयथं समयसमयाचारपाशं सादेशे र उस्प्थ शोधयेत्‌ ।
ओं समयसमयाचारपाराधिपभ्यो गणेभ्यो नम हयावाद्य सस्था-

प्याभ्यच्यानेन स्वाहान्तेन सन्निधानाय त्रिवारं हुत्वा सकताक्षरेण च ततः भण-
बमूलादेकं सदाशिवपुयष्टकांशं मनः सङ्गृहाण स्वेति त्रिवारं हुता का
रणेशत्यादिना संश्राग्य तं विसनेयेत्‌ । ततः रिवाज्ञेण भरणवशम्पुेन ` रेचके
नातीतापाशात्‌ सैहृत्य्यन्तं निमेरभात्मस्थं सिप्यतथं च विषाय तच्छिरस्नु-

षिव षयि गमम ममन

१० द. समाचार ख. पाठ

१८४ इंशानशिवगुरदेवपद्धतो .. [क्रिया दः
दकबिन्दु दत्वाथ वागीक्शीमभ्यरच्यं सन्तर्प्य विज्ञापयेत्‌ । भगवति ! पश्चत-
त्वखेदितासि गच्छेदानीं स्वविषयामिति विदज्य शान्त्यतीतकलां शक्तितत्तव
विलीनैं ध्यार्वा मायातच्वान्तमात्मतत््वमुपस्थापयेत्‌ । पणवमूलादिकमात्मत-

स्वाय नम इति सन्निषीङृत्य सपताक्षरेणोचैरच्ारयन्नाहुतिश्चतं हुत्वैवं वििवे-
कल्यकमंश्ुद्धिभबेत्‌ ।
ततः सद्‌ाशिवान्तं विद्यातत्त्वं स्वमन्त्रेणावाद्य स्थापयित्वाभ्यच्यै तेनै-

वोपांद्य्ञारणेनाष्टोत्तरश्चतं हुता मन्त्रोच्चारणेेकल्यं शुध्याति । ततः शक्त्यन्तं
शिवतत््वमुपस्थाप्यावाद्य स्थापथित्वाभ्यच्यं तेनैव मानसोच्चारणेनाष्टोत्तरशतं
इत्वा मनो विज्ञानवैकस्याच्छुध्यति । ततस्तु

विश्वाध्वम्यापिकां चक्तिमध्वान्तःखां विभावयेत्‌ ॥ ११२ ॥

सवैकारणरूपां च तद्रे शिष्यपुद्रलम्‌ ।

विशुद्धमणिसङ्कारा विचिन्त्याभ्यच्ये तं गुरुः ॥ ११६ ॥

कर्तरी शिखयामन्त्य बुभुक्षोद्धीदशङ्कछात्‌ ।

परतस्तु शिखां छिन्यान्मेक्षायाष्टङ्कलात्‌ परम्‌ ॥ ११४ ॥

शिखयैव शिखां छित्त्वा जायाच्छिष्यो विद्यद्धये ।

गुरू धौतपाण्यङू्रिराचान्तः प्रोक्षणच्छुचिः ॥ ११५॥

ततो गुरुः प्रविरयान्तः सदिप्यः सकरीकरृतः।

सपाशसूत्रां त्‌ शिखां छनं गोमंयगोरुके ॥ ११६ ॥

साचि भरुवेण विहितां त्वा पूणोहुतिं यथा ।

हुत्वा बहिस्ततो गत्वा क्षारयेत्‌ मुक्युवावपि ॥ ११७॥

कतेरी च समाचम्य शिवमिष् विशेषतः ।

विज्ञापयेद्‌ भो भगवन्नध्वद्यदधिस्त्वदाज्ञया ॥ ११८ ॥

अस्यात्मनः कृता देव) दलपाञ्चशिखा यतः |

शिवत्वं च परं धाम यत्वयं त्वदनुग्रहात्‌ ॥ ११९॥

आज्ञा मे दीयतामस्य शिवत्वगुणयोजने ।

एवे कुरप्वेति भगवतानुङ्ातः प्रहृ्टोऽध्यंपात्रहसः शिप्यसदहितोऽभि-

समीप उपदिर्य प्राग्वत्‌ प्ोक्षणताडनान्तःकरणसकलीकरणनाडीसन्धान-

निवणदौक्षाभिकारः) व्रा अशादशः पटह : । १८५.

मन्तरतपंणानि विधाय संहितामन्त्राणामेकैकाहुत्या सकलीकरणश्चोधनं विधाय
शिबातममनि शिष्यचेतन्यं नियोजयेत्‌ । ततः गुरु(विर्बि)न्दुतच्ास(नने) स्वयं
वि्ातक्त्वास्पद इन्धिका दीपिका रोचिकरा मोचिक। ऊध्वेगामिनी वुहमा ु-
सूक्ष्मा अमृता ऋता शक्तिरिति नादशाक्रिकल स्तद्यापिनी व्योमरूपा अनन्ता
अनाथा अनाश्रिता चेति बहिष्करणं विभाग्यान्तःकरणश्द्वासतच्वस्तच्वत्रया-
पणंतनुः पूरककुम्भकेन कृत्वा तालकरे जिहां संयोञ्य किञचिद्धिवृतवक्रो दन्ति-
वैन्तानसंस्पशन्‌ ऋजुकायः रिष्यंचेतन्यमात्मनि संयोज्य सुषुज्ञायामन्य-
नाडीः प्राणवायुैकीकृतय शिष्यात्माने समन्ते ्ुद्धस्फरिकनिभं विचिन्त्य षू-
लमन््र हंसं चोश्चारयन्‌ हत्कण्ठताुविन्दुमू्षगतान्‌ ज्रक्षादिकारणेश्चानतीत्य
शिष्यात्मानं पृणोहुत्या बहिः कुम्भकेन शिवे संयोज्य शिष्यं शिवीभूतं
ध्यात्वा तस्मै शिवविषयान्‌ षडङ्कगुणानापादयेत्‌। तचथा-

ज हं आरमन्‌ ! सवैश्ञो भव स्वाहा इव्याज्याहुतिं हुत्वा एवमिव प-
रितृष्च भनदिबुदध स्वतन्त्र अट्तशक्ति भनन्तशक्ति इव्येकेकाहुर्ि हत्वा
शिवीमूतं सावेश्यादिगुणसम्पन्नं शिष्यं विभाभ्य मृलेनाध्यजलेन मन्तरसंहितगा
तममिषिच्याष्टौ समयान्‌ जरापयेत्‌ ।
तयथा -

मादेशवरांश्च तच्छक्चसमयाचारसाधक्रान्‌ ॥ १२०॥

शिवं गुरं च तद्भक्तान्‌ न निन्देत्‌ प्रथमस्त्वयम्‌ ।

विमार्नगुरुशिङ्गानां (जा? छायां रिङ्गिगवामपि ॥ १२१॥

न रङ्खयेच निमाल्यं नाईनीयात्‌ पतितादिभिः ।

पुष्िकासौतिकारोविष्पष्टं नायान्न तान्‌ स्छशेव्‌ ॥ १२२॥
भं द्वितीयः समयः ।

समयान्‌ समयाचारान्‌ मन्त्रतन्त्राण्यदीक्ितैः ।

म रेखमेच्छावयेद्‌ बा तृतीयः समयस्त्वयम्‌ ॥ १२३ ॥

द्विकालं वा त्रिक्राङं वाप्येककारं शिवं गुरुम्‌ |

पूजयित्वैव मुज्ञीत चतुर्थः समयस्वयम्‌ ॥ १२४ ॥

१, निः क, पाटः,

दंशागरशिवगुरुवेषपद्धतौ [जिवापादः

अनापतितशक्तीश्च पतितान्‌. वाथ नास्तिकान्‌ ।
न दाक्षियेत्‌ पापरीलान्‌ समयः पश्चमः स्मृतः ॥ १२५॥
हिवापमिगुरूवियानां यदिष्टं नवमेव च |
अन्नाय कुसुमां वा नानिवेय चरत्‌ स्वयम्‌ ॥ १२१ ॥
तद्भद्‌ नालाबलाबरद्धयोगातेङ्ृपणानपि ।
अतिथीननपानाचेस्तपयित्वी स्वशक्तितः ॥ १२७ ॥
शुककाकश्चचण्डङेभ्योऽन्नं दद्यादनुम्रहात्‌ ।
इति षष्ठं तु शवानां विं्यं समयत्रतम्‌ ॥ १२८ ॥
अष्टमीपर्वभूतायु ललीक्षौराभ्यङ्गवजनम्‌ ।
कांस्यपात्रा्यनं पाने मत्स मासं मधूनि च ॥ १२९ ॥
सवंथा सवेदा वर्ज्यं समयस्त्वेष सप्तमः ।
यमानां नियमानां च यथायोगनिषेवणम्‌ ॥ १६० ॥
चतुद्श्यष्टमीपवंमह विष्वयनादिषु ।
पवित्रचेत्रकादौ च विरेषविधिपूजनम्‌ ॥ १३१ ॥
कुयोन्नक्तं दिवा वापि सङ्कत्‌ सङह्ृर्प्य भोजनम्‌ ।
शरणागतयेगातेपाधिकतरस्तविलान्‌ ॥ १३२ ॥
शिवभक्तानथाप्यन्यान्‌ साधून्‌ गोब्राह्मणनपि ।
पोप्यान्‌ भुत्यादिकाम्‌ शक्त्या पालयेदिति चाष्टमः ॥ १२३६ ॥
समयः; कथितो श्च पौलनीयः प्रयत्नतः ।
इति गुरुसमयानां प्राप्य शिक्षां न शिष्यो

गुरुममिमतवित्ेः भश्चयस्तोषयित्वा ।
प्रणतिमतिविधायानुज्ञया तत्य शश्वत्‌

परियदितविनिविष्टः शम्भुपूजां निदध्यात्‌ ॥ १३४३ ॥

इति ध्ीमदीश्चानिवगुरुदेवपड्धतं सिद्धान्तसारे उपरिभागे कियापादे
निवाणदीक्षापरकाऽशदशः ॥

अथैकोन विदाः वटडः ।

मथोच्यते क्रियावत्या दीक्षया दीक्षितस्य तु ।

सम्यग्निज्ञाततन्त्रस्य साधकश्याभिभेचनम्‌ ॥ १ ॥
शत्र ब्रह्मचम्धुः - .

“व्रिपदार्था चतुप्पादां भुक्तिमुक्तिफरोदयाम्‌ ।

संहितां यो विजानाति शिष्योऽसो सेकमदैति ॥'
इति । इष्टदिवसगुहतांदो यथावच्छिप्यमयिवास्य कुम्ममण्डलम्रीनां पूजां
कारयित्वा पाच्यामिश्चान्यमुदीच्यां वा नवसप्तपञ्चहस्तान्यतमे चतुरभे
मण्डपे अधैदस्तोच्छितिचतुक्जद्विहस्तान्यतम चतुरशवेदिकायामक्षतेथैवैवां चतु-
प्कोणविरचितस्वस्तिकायां वियेश्वरसदाशिवापरष्ठितं करशनवकं वा बक्षमि-
निवत््यादिकलाभिश्चाधिष्ठितं कल्ञपञ्चकं वा संस्थाप्य स्वरलौषधिगन्वमि-
भित तीथैजकेरापूयं॑सितवसनाम्यामा च्छाय कुशकूचाश्वतथचूतपटलवबीजपृर-
फलानि करशमुखेषु निधाय शक्ति रिव साध्यमन्त्रे च तेषु सम्पूज्य वें द्‌-
क्षिणतः शिवमुपवेश्य सिद्धार्थाक्षततिकदृषीज्यचरमिः क्रमात्‌ साध्यमन्तरेण
हुत्वाथ सम्पाताज्यं करशेषु किञ्वचित्निबौणदीक्षोक्तमार्भेण निवृ्यादिकखात्रवं
शिष्यदेहे संशोध्य ततः शान्त्यतीतां शोधापित्वा विदेहं सदाशिवं ध्याला
रि्यहृदये समावाह्य संस्थप्य सकर्ीडर्यासनादिकमेणाभ्यच्ये पूर्णा हुत्वा
भथ दान्तिकणां शोधयेत्‌ । तदनु

प्रणवं च तती मूलमालज्छब्देन योजितम्‌ ।

अणिमादिशुणाख्यान्ते ते भवन्व्य्निजायया ॥ २ ॥

अणिमादिगुणानां वु पएथक्श्थगुदीय तु ।

हुत्वा चा्टाहुतीः शिष्यं कुयौदष्टगुणेयनम्‌ ॥ ३ ॥

अणिमा महिमा चैव किमा पभ्रापिरेव च ।

प्राकाम्यं च तथेशचित्व॑ वित्य च ततः परम ॥ ४ ॥

यत्रकामावसापित्वमिव्येश्वयेगुणाष्टकम्‌ ।

ततः शिष्यं तु साङ्गेन साध्येन सकरलीङ्ृतम्‌ ॥ ५ ॥

हिवेन च तथा शक्त्या समधिष्ठितविग्रहम्‌ ।
गन्धयिरमिपूज्योश गीतव।यसमन्वितम्‌ ॥ ६ ॥

१८८ दशा न्िवगुरुदेवपदडतो [दवियापादः

वणं पिष्टकृतेवंसेव॑ज्ायैः पात्रयोभितेः | |
प्राज्यप्रदीपेनीराज्य प्राङ्मुखं तमुदश्मुखः ॥ ७ ॥
तदनु
दधिगोमयसि द्धाथेदृ वौचन्दनपडकजैः ।
वल्मीकमृत््ारक्षामिर्िज्य सरिरष्डतैः ॥ ८ ॥
धूपान्तमभिपूज्येनं करशैराभिषेचयेत्‌ ।
अनन्तादिनिवृत्यादिक्रमात्‌ तन्मन््रयोभतैः ॥ ९ ॥
परिमवत्युधाधारामेक्यनास्य सुषुज्ञया ।
पातयंश्चिन्तयेत्‌ तत्तन्मन्तरमू्िप्रवेशनम्‌ ॥ १ ॥
परमामृतविष्यन्दक्षारिताशेषकष्ष्मषम्‌ |
तदृृदम्भाजचिश्याप्तां मन्त्रमूर्तिं च भावयेत्‌ ॥ ११ ॥
अत्र ब्रह्मशम्भुः --
“अमृतं तोयमाधारः शक्तेस्तस्य तु कुण्डली ।
अभिषेक्ता शिवो डेय भमिषिच्यस्तु पुद्रलः ॥१
इति । ततः शिष्यं परिवातिंतशुङ्काम्बरं प्रक्षाङितिपाणेपादमाचान्तं देवस्य
दक्षिणवे्ां श्रीपण्यदिमये परिकस्पितानन्तासने प्राङ्मुखमुपवेश्य भूतशुद्धि
विधायोपवीतमूषणगन्धपुष्परलस्कृत्य सक्रलीङृत्याभ्यच्यीरा तकं च दधिदृवा-
्षताचितं त्रिवारमुद्‌भाम्य शौतम्बुचुद्धकन्रयेण मङ्गलाष्टकं सवन्दनं स्पशे-
येत्‌ । तक
रोचना चन्दनं दवीः सुमनोदधिपायसम्‌ ।
यवाः सिद्धाथकश्येति काथेतं मङ्गलाष्टकम्‌ ॥ १२ ॥
ततः संयोजयेच्छिष्यमधिकरेण साधनैः ।
कटकं चोत्तरीयं च छत्रं चामरपादुके ॥ ११ ॥
पुस्तकं चाक्षसूत्रं च मूङ्गारं यानवाहने ।
अन्यच राजाचिहं यत्‌ सवेमहेति साधकः ॥ १४ ॥
जाचार्यम्यापि बुल्योऽयमथिकारः परिच्छदे ।
विशेषस्तस्य मकुट उप्णीषं करणी तथा ॥ १५॥

सथकदीक्षाधिकारः] ऽत्तराधें एकोनविंशः परः । १८९

तदनु गुरुः स्वसम्यहस्तेन तस्य दक्षिणकरं गृहीत्वा पश्चिमद्वारेण प्रवि-
द्य शम्भुकुम्भमण्डररिवाना प्रदक्षिणत्रयं पूजां च कारयित्वा जानुभ्यां प्रणा-
मेनावनिं गतस्य शिष्यस्याञ्ञरो सगन्धकुसुमसाशेलं साध्यमन्तरमुचार्याज्ञाटिना
सोपदेशं मन्तरं दधात्‌ । सोऽपि तमज्ञङ स्वशिरसि निधाय गुर नमस्कृत्य
सुषुक्नामा्गेण सृषटिकरमेणानीय स्वहृदयकमले निवेहय द्वादशान्ता मृतेनाप्लाग्य
मन्त्रसंहितयाज्येन इत्वा शिवङरुम्भभ्रीनां दक्षिणतः पद्मासने साध्यमन्तरं साङ्ग-
मावा्च स्थापयित्वा शिववत्‌ पूजयित्वा तभ्मान्मन्त्रमुद्‌ धृत्य साधकः स्वदे
शक्त्यादिक्रमेण विचिन्त्य स्थापयेत्‌ ।

यथा ब्रहमशम्भुः -
८'शिवाच्छर्ि ततो निन्दुं चिन्दोनादं च नादतः।

अधैचन्द्रं हकारं च षष्ठमायस्वरं तथा ॥

तदथो द्विपदं जक्ष कराकारणमक्षरम्‌ ।

मन्तरवीजमनुशार्थं सष्टिपहारकारणम्‌ ॥''
इति । एतेषां नव म्रन्थिस्थानानि विद्गेयानि द्वादान्तशिखारन्भराट भ्रूम-
ध्यताङ्धगलहुदयनामिवस्तीनि । एतेषां स्थानेषु पञ्चेषु क्रमं ध्यास्वमृतेना-
प्ावयेत्‌ । अथ तं समयाचारान्‌ गुरुम्हयेत्‌ । ते च निरवाणदीक्षितस्योदिताः
साधकस्यापि समाना एव । अस्यापि सेवात्रतधारणं विशिष्टशिङ्गपसिमरहो
विश्युद्धाषरसेवा सङ्गपरित्यागो निग्रहानुग्रहेष्वनास्था च निषिद्धवरजनं विहि-
तानां कमेणामपरित्यागश्चेति संक्षेपः ।

सथाप्निं संहितामन्त्ैः सन्तप्यं च विसर्जयेत्‌ ।

मण्डलस्थं तदाज्ञातः शिवकुम्भे नियोजयेत्‌ ॥ १६ ॥

मूतेभ्योऽथ बरं दिश्चु विक्षीये स्वस्वमन्त्रतः |

ततः शिष्यं यथापूवेमासनस्थं तु पूजितम्‌ ॥ १७ ॥

मङ्गलैः शिवकुम्भेन गुरस्तमभिषेचयेत्‌ ।

अनेनैव विधानेन राज्यश्रीविजायाप्ये ॥ १८ ॥

आयुरारोम्यसौमाम्यपुत्रल्ीपुषटयेऽपि वा ।

नृपं वापि नरानन्यान्‌ ज्रियश्चाप्यभिष्रैचयेन्‌ ॥ १९ ॥

१९० ` ईेशानक्षिवगुकदेवपदतौ [किणाषाद्ः

सत्तदाभोत्ययजेन शिवभक्तस्तु नान्यथा ।

प्ाप्तामिषेकमन्तोऽथ प्राप्यानुज्ञां गुरोस्ततः ॥ २० ॥

साधकः साधयेन्मन्त्रं दष्टादृष्टफराप्तये ।

रास्तक्षेतिथिवारादो स्वानुकूरे विरोषतः ॥ २१ ॥

समभ्येत्य शिवक्षेत्रं भूिपुष्पकुशाम्बुमत्‌ |

दक्षिणोत्तरदिग््रारं शिङ्गं यत्नेन वजंयेत्‌ ॥ २२ ॥

बह्मस्कन्दन्द्रनन्दीशवृषविष्णुगणेश्वरेः ।

मातृमाछछकरदुगोमियुक्तं लिङ्गं तु कीकतम्‌ ॥ २३ ॥
वजेगरेदित्यथः । अपिच साधकान्तरसेविते मानुषप्रतिष्टितं पूजार-

हितं म्खेच्छान्त्यजजनदूषितं चरितभिनादिदोषटुष्टमनेकशिङ्गं च वर्ज्यम्‌। ए-
करिङ्गं पश्चिमद्वारं स्वयम्भूलिङ्गं च श्रेष्ठम्‌ । पूर्व दैवमा च बाणं च मध्यः
मम्‌ । असुरराक्षसपिशाचादिपरतिष्ठितं कनिष्ठम्‌ । एतेषु लिङ्गिषु सवायेमन्त्र-
साधारणतया मन्त्रसङ्करो नास्तीत्यतः स्वमन्त्रमेषु विन्यस्य पूजयेत्‌ । अङ्खा-
तमन्त्रलिङगिषु प्रणवे मातृकां वापि विन्यस्य स्वहृदये पूरकेण समानीय रेच-
केन द्वादज्ञान्ते कयं नीत्वा प्रतिष्ठाविधानेन स्वमन्त्रं विन्यस्य पूजयत्‌ । त्रि
विधलिङ्गानामसम्भवे शक्तिमता गुरुणा वात्मनान्येन वा प्रतिष्ठितं सान्निष्य-
वदधिङ्गमप्याश्चयणीयमिति चतुथः पक्षः । तदनु

साङ्गं कृत्वाज्ञयागं तु हुत्वाज्येन तिङरपि ।

वा्तुपूजां विधायादौ वास्तुदेवाभिरक्षिते ॥ २४ ॥

अष्टौ तिलान्‌ हस्तमात्रान्‌ लोकेशान्चरधिष्ठितान्‌ ।

दिक्च तस्ेतररक्षाथं निखनेत्‌ तत्तदल्ञतः.॥ २५ ॥

सत्रेण वर्मालब्धेन शना वेष्टयेददहिः ।

हस्तेन सप्तबीजानि विकीये परितः पुनः ॥ २१ ॥

रेलां च भस्मना कु्थीद्‌ यवमिभरस्तिकेरपि ।

प्राकारं परिकरप्यात्र दत्वा मूतबरिं तथा ॥ २७ ॥

अङृष्टमनमक्षारर्वणं शुचि यष्बु । `

सकृद्‌ परिमितं जञाने त्रिषवणे.रतः ॥ २८ ॥

भावायेवहाभिवेकाथिकारः] ऽर्थे एकोनविंशः पटकः । १९४
सन्नियम्येद्धियदामे साषयेन्मन्त्रमीप्ितम्‌ ।
सिद्धमन्त्रः पुनस्तस्मिमृह्िवमाराध्य भक्तितः॥ २९ ॥ ८
कीललोकाभिपाल्लाणि धिखज्य प्रणतः शिवम्‌ ।
अनु्ञाप्य अ्रञेदिष्टं देशे तत्रैव बा वसेत्‌ ॥ ३० ॥

साधकदीक्षाभिकारः ।
अथाचार्योऽभिषेकाहा वृत्तवान्छीरुवान्तुचिः ।
भ्रशषस्तदेशजो विद्वान्‌ प्रशस्तोदितरक्षणः ॥ ११ ॥
सबीजदीक्षया सम्यग्‌ दीक्षितो विजितेन्द्रियः ।
सम्यक्‌ साधितमन्तरश्च निग्रहानुमहक्षमः ॥ ३२ ॥
विञ्ञाताशेषतन्तराथे उदारः कठणारसः ।
सिवपूजापरः. शान्तः समयाचारपाढकः ॥ ३६ ॥
स" निगैत्य गृहात्‌ पूर्वं तीयेयात्री समाशरेत्‌ ।
देशषकार्वयदशक्तिसामथ्याुमुणं क्रमात्‌ ॥ २४ ॥
निवेत्ये वीयेसेवां तु गङ्गादेः सरितस्तटे । `
शिवकेत्रेऽथवा दले तत्राचायवतं चरेत्‌ ।। ६५ ॥

उदंङ्मागेगते सूर्य शुङपक्षे शमे विने ।

गणेश्वरं गुरं चेद्वा सविषं यनेच्छिवम्‌ ॥ ३६ ॥
अज्ञयागं च निवेत्यै ज्ञाने त्रिषवणे रतः ।
गोमूत्रेण तथा ज्ञायादथ त्रिदिनसंरूयया ॥ १७ ॥
एकयुकेन नक्तेन तथैवायाचितेन च ।
केवरं पञ्चगन्येन तत्पिद्धचरुणा पुनः ॥ ३८ ॥ `
उपवासेन च त्रीणि दिनानि क्षपयेत्‌ प्रथक्‌ |
पक्षं चतु्थकालश्ी शष्ठकाकाश्नस्तथा ॥ २९ ॥
एवे पक्षदवयादृध्वं क्षपयेद्‌ दिवसत्रयम्‌ ।
मसदमेश्चयो नित्यं मस्मज्ञानरतः सदा ॥ ४०॥

१५२ ईशान शिवगुरुदेवपदतौ [क्रियाषादः
अक्षारर्वणं यावमन्नं भुक्त्वोदितक्रमात ।
समापो दीक्षितान्‌ विप्रान्‌ भोजनारादनादिभिः ॥ ४१ ॥
परितोष्य यथाशक्त्या सादेशः प्रीयतामिति 1
ततो यथोदिते देशे शुद्धे सुद्तरल्यके ॥ ४२ ॥
नवहस्तं तथा सप्पश्चहस्तमथापि का ।
अर्षहस्तोच्छितं करत्वा मण्डपं सुमनोरमम्‌ ॥ ४९ ॥
न्य्रोधोदुम्बराश्वत्थप्लकषैः पूवौदितोरणम्‌ ।
पराशामरकौ चैव मधूको बिल्व एव च ॥ ४४ ॥
गरेयादिषु कोणेषु तोरणास्तैः भरकद्पयत्‌ ।
ध्वजांश्च दश दिक्पाल्वणेहेतिविलक्षणान्‌ ॥ ४५ ॥
“ मण्डपस्य वितानं च विचैत्रं धवलं शुचि ।
षण्टाङकिद्किणिकाजारमुक्तादामविराजितम्‌ ॥ ४६ ॥
पर्मन्तपट्वसनमणिकन्दुकचामरैः ।
अलङ्कृतं दुकूलादिङृतप्रतिसरान्वितम्‌ ॥ ४५ ॥
प्राच्यामग्न्याङयं तस्य कुयात्‌ कुण्डं च शोभनम्‌ ।
द्वारेषु करशांस्तस्य न्यसेचाङ्करपाछिकाः ॥ ४८ ॥
वस्तुपूजां च निवस्य पुण्याहं वाचयेत्‌ ततः ।
विकिरकषपपुवै तु कुम्भाज्ञे चाभिपूज्य तु ॥ ४९ ॥
दिक्षु संस्थाप्य राकेश्चान्‌ वजादीन्यायुधानि च ।
पश्चगग्यं च सम्पा पश्चकोष्टोदितक्रमात्‌ ॥ ५० ॥
प्राक्ताष्टादश्चतंस्कारैः संस्कृते कुण्डे शिवाभिमाधाय . यथावत्‌ स-
न्तप्य तस्मिन्‌ यथोक्तं सदाहिवमावाद्याभिप्ज्य समिदाज्यचरुतिकेः पश्चपश्ना-
हुतीहतवा पूर्णा च विधाय
मध्येऽस्य सवेतोमद्रं भद्रकं वा ल्लिच्छुभम्‌ ।
विभादीनां कमात्‌ पश्चचतुकिद्धिकरेमितम्‌ ॥ ५१ ॥

१. भम' ख. पाडः,

भवा्ैमहामिदेकाधिकादः] शत्तरापं एकोनविंशः पट्टः । १९३
रजोमिरपि तावद्धिस्तन्मध्येऽन्जं च पाण्डुरम्‌ ।
विप्रादीनां स्मृतं मुख्यं द्रं प्रागादिदिगतम्‌ ॥ ५२ ॥
पीठस्य बाद्यवीथ्यां तु वह्धीपत्रादिकं टित्‌ ।
मण्डलाद्‌ बाद्वदिश्षवष्टौ रिखिच्छङ्खन्‌ सुपाण्डरान्‌ ॥ ५३ ॥
तेषां नामानि चानन्दः सुनन्दौ नन्द एव च ।
नन्दिविैननामा च श्रीमुखो विजयस्तथा ॥ ५४ ॥
तारः घुतार्शैतेषां मन्त्राः स्युः प्रणवाञ्लयः ।
आकारा्याः स्वरा दीषौः सानुष्वाराः स्वनाम च ॥ ५५॥
भातमनेन्ते नमः शब्दस्तवेमिरावाद्य पूजयेत्‌ ।
बङ्खानां मध्यदेरेषु विङितित्‌ कठशाष्टकम्‌ ॥ ५६ ॥
मण्डलामिमुखं तच्च डक चित्रं च वर्णफः।
सुमद्वश्च विभद्रश्च सुनन्दः पुष्पनन्दकः ॥ ५५७ ॥
जयोऽथ विजयः पूणः पृणेकुम्भश्च ते क्रमात्‌ ।
तेषां च मन्त्रान्‌ स्वाख्याभिः शङ्खानामिव योजयेत्‌ ॥ ५८ ॥
सोरणानां तथाष्टानां रोकेरास्यान्वितं पृथक्‌ ।

तत्रायं विशेषः - ओं आं ई ॐ न्यम्रोधासने घुराधिपतोरणाय नमः।
एवमेव पठाश्चादिष्वपि मन्त्रा भवन्ति हि ॥ ५९ ॥ `
ततः पीठाद्‌ ब(लि? हिर्ीथ्यां शर्लान्‌ षोड विन्यसेत्‌ ।
तद्रा करशानष्टौ स्थापयेद्‌ दिगिदिग्गतान्‌ ॥ ६० ॥
ह्र्नोषधीरवीनैर्गण्डेृद्धिजरैरपि ।
शङ्खांरच करुशानेतान्‌ पूरयेत्‌ खस्वमन्तरतः ॥ ६१ ॥
वृजञसग्दामकण्ठांदच चन्द्नाक्षतचवितान्‌ ।
पञ्चपष्ठववक्रांरच बीजपूरफठाननान्‌ ॥ ६२ ॥
वत्र बोदशराङ्खानामष्टकलसानां च नामान्युच्यन्ते -- यान्येव प्रणव-
्ीषैस्वरत्रथादिकानि आतमनेनमश्शब्दान्तानि तत्तन्मन्त्रा मवान्ति। तद्‌ यथा-~
4

१९४ देानशिवगुरुदेवपदधतौ [क्रियपाद;
सायतः आनन्दः नन्धायतः सुनन्दः महाकुक्षिः मन्दी सुनाभिः नन्दिवधन;
हस्वनाभिः श्रीमुखनाभिः मण्डली विजयः सुघोषः तारः उत्तारः ' घुताशं
षोडरा राङ्खाः पूरणीयाः । मन्थरः सुमद्रः प्रथुलेष्ठः सुदन्तः इस्वोष्ठः मन्थः
ररीवः जयो विजयश्च कलशा एते पथक्‌ पथक्‌ शाङिदमेविषटरेषु स्थाप्याः +
अथोषध्यः कथ्यन्ते -- जया विजया जयन्ती अपराजिता विष्णुक्रान्ता श~.
ङपष्पी हेमपुष्पी नाकुडी विशाला बला अतिबला गन्धनाकुली सदा सद-
देवा वाराही शतावरी मेदा महामेदा वृधिश्चर्धिः काकारीसंज्ञा यंयाशम-
मोषधयो ग्राह्याः । रलानि माणिक्यसुक्तागेमेद कमरकतपुष्यरागवजनी-
भरवारप्करिकानि । बीजानि शाव्यवमुद्धमाषरतिलसिद्धा्थगाधूमा इत्ति सष .4.
चन्दनकुङकमागरकपरकुष्ठमांघाकच्चोरो चीर.ण्यष्टौ गन्धाः । वल्मीकामगन्ध"
पवैतामनर्द पीरमहानदीसङ्गमनिल्वमूलगजदन्तगोश्ङ्गम्यो गृहीता मदोः
ऽष्टौ । इयेम्द्िभयैमिभितेः शद्भांश्च कलशांश्च तीयेजरेरापू्यं षोढशस्वरः
शङ्खान्‌ क्रमेणपूरयेत्‌ । अष्टवर्ग: कलशान्‌ शङ्खेषु पथिग्यादिसूरत्यकमष्ट-
दश्च पिरिकच्ङ्केषु बामादिशक्त्यष्टकै बहिः कठशाष्टके विधेश्वराष्टके च `
सर्वान्‌ समावाह्य संखाप्य विधिवदचैयेत्‌ । मध्ये पद्मकार्णिकायां युवणजत.
ताञ्मृन्मयाचन्यतमे शक्त्यनुगुणे कुम्भे सर्वोषधाबीजरत्नगन्धपुष्पान्विते. घ्र
हिरण्ये पीथेजकैः मन्त्रसंहितया द्वादशान्तागरतं स्तवापूये मनीन्मनीं शिं
साङ्गम्‌ (सिमूरमन्नं सद शिवमासनादिक्रमेण यथावदावा्च सर्वत्र कूचौनि पष्ठ
बफर,नि च निधायाहतवस्रेर बेटितकण्डमालाभिरलङ्छृत्य यथावन्नवधान्तं
सम्पूज्य, तत्र रल्ञादीनां प्रक्षपमन्त्रा उच्यन्ते | ओं आं ई ऊ: सर्वरब्ेभ्यो
विश्वात्मकेभ्यो नमः । प्राग्वत्‌ सरनाजिभ्य इन्द्रासकेभ्यो नमः। परावत्‌ सौ.
षृपिम्थः सोमात्मकेभ्यो नमः । सवेगन्धेभ्यः पार्थिवालकेभ्यो नमः, सर्वमू-
द्वयः परथिन्यात्केभ्यां नमः इति विन्यसेत्‌ । एवं कठञ्चशङ्खतरणरल्रादी
न्यभिमन्न्य सम्पूज्य नियोजयेत्‌ : तदनु शिष्यं कृतोपवासं तन्ञाननित्य-
पिरथिं निमितनेत्यकक्षिवाचाभिकायं शुङ्काम्बरं रक्षङितिपाणिषादं मण्डपस्य
्रदक्षिमं कारयित्वा प्रागादि शान्तिकलाद्भाराणां तोरणानां च कृतपूजं प्रागादि.
स्वणनुगुणद्वारेण प्रवेशय सिवकुम्भाज्ञमरीनां हृताैनपरणामं स्व्यं मन्व

१, "नदीः ख. पाटः.

आग्ावंमहामिवेकाधिकारः] उतरा एकोनविंशः पटकः । १९५

तया एकेकाहुत्या सन्तपितरिवाभििमानीय मण्डपाद्‌ दक्षिणतः कृतपन्रे जौदु-
भ्व श्रीपर्णिकं वा भद्रासनं सदशन वस्ेणास्तीण विन्यस्य तस्मिन्‌ गायत्री-
जपंपरं तम्मिन्ननन्तासन उपवेश्य राङ्खपरहादिमङ्गकवा्यगीतध्वनिभियथा
दिक्षु ब्राह्मणः पट्यमानवेदषोवैश्च तिरोदितान्यध्वानि सबीजर्दीक्षादीकितैः प्रथ-
मवर्णैः षोडशभिरष्टमिवी मृर्तिथरैः सहितो गुरु्बीजशरावनित्रमुखाज्ञलि-
कारकनागकर्णामिन्नपुरोत्काभिः शिष्यं निर्मथ्य तदनु पूर्वाक्तामिः मद्धि
स्तन्भन्त्ेण सरवाङ्गमारिप्य ततः पृश्चगम्यनिल्वपद्मकेसरमियङ्कचुश्ाथाश्व-
त्थोदुम्बर्ट्षवरबिद्वकथि तकषायेोदकेन प्रथकरसस्थापितेन प्रथममभिषिच्य
प्रक्षाल्य धूपान्तमभ्यच्यं सकलीकृत्य विचेश्वरकलदोस्तत्तनमन्तरेशभेषिच्य धूषः-
म्तमभ्यच्यै ततः षोडशाराद्कैप्तयेवाभिषिच्य धूपान्तमभ्यच्यै, ततः शिवकञ-
शेन 'मूतय्गमूरुजपितेनाभिषिश्चन्‌ सवियावियेश्वरस्य सशाक्तेकप्य बिन््रादिक्र-
मोत्पचमानमूलाज्गादिसमस्तमन्तरसदितस्य सवज्ञतवादिगुण (युक्त ? ) सितस्य
सृष्टिक्रमेण घुषुन्नया शिष्यद्दये प्रवेशव्यापतिं च शवस्य भावयेत्‌ ।

ततश्चास्लवधन्यास्य परितो रक्षां विधाय रिवङम्भनापि तद्धदभिषेच-
येत्‌ । ततो निवतिताम्बरस्य वणेसख्यया यज्ञोपवीतं दस्वोर्प्णषमकुरहारमु-
कुराङह्करीयच्छन्ननामरगजाश्चाशिबिकाभृङ्गारकपादुकादीनि चिद्वानि दत्वा ग-
न्धाद्विभिरभ्यच्यं स्व्णादिपात्रनिहितैष॑जायायुषपिषपरदीगाभेः कन्यामिवधूमि-
श्चोपनीतैरनं मङ्गटवाघपोपिर्मराजयेत्‌ ।
तदनु शिवाभिमुखं नत्वा सदक्षिणं प्रणामं कारयित्वा देवं विक्ञा-
पयेत्‌ -
त्वत्रसादेन भगवन्‌ ! एष प्रापतस्त्वदाज्ञया ।
महाभिषेकमाचार्यो मवत्व्प्रभूत्ययम्‌ ॥ ६३ ॥
इति विज्ञाप्य देवेशं शिवेनोक्तप्तथाप्त्विति । ›
विसृज्य देवमभि च कलरान्‌ शङ्खतोरणान्‌ ॥ ६४ ॥
रोकेशांश्च यथाकामं संपूज्य तु बा किपेत्‌।
विसजेयेत्‌ ततस्त्वेनान्‌ मूततंषारांश्च शिङ्गिनः ॥ ६५ ॥

१९६

इति ।

ईंशानदिवसुरुद्वषद्धता
विप्रांश्च हेमवसखाननः दानानाथांश्च शक्तितः ।
परितोप्य गुरु स्वेनं स्वाधिकारे नियोजयेत्‌ ॥ ६६ ॥
इदं स्थानमिमे धमोश्चैते पूस्तकसश्चयाः ।
द।सीदासादयश्चते परिपाल्या यथापुरा ॥ ६७ ॥
भधिकःगनुरूप्यण दीक्षाभिदीक्षयेञ्जनान्‌ ।
कंपणाद्िपभरतिष्ठान्तं कमचक्रं प्रवत॑यन्‌ ॥ ६८ ॥
व्याख्येयानि च शाखाणि दीक्षितेभ्यो न चान्यथा ,
पालयन्‌ समयाचाराननु्रदपरो भव ॥ ६९ ॥

इति सन्दिऽ्य तं पूर्वो गुरुनेवगुहं ततः ।
शिवमिष्टवा विशेषेण मूलमन्त्रायुतं जपेत्‌ ॥ ७० ॥
अनेनैव पिधानेन राज्यकामं तदाप्तये ।
अेश्वर्थमूत्रे च क्ियं सौभाग्याक्दये ॥ ७१ ॥
अभिषिञ्चच्छिये भक्तान्‌ दीक्षयित्वा न चान्यथा \
इद्याचायमहाभिरेकाधिकारः ।

एवं कठुमशक्त्याप्या चाथेत्वाभिखाषिणः ॥ ७२ ओ
चीर्णाचाये्रतस्येवमसमर्थस्य तद्रते ।

दत्तद्िगुणदानस्य युक्त्या शक्त्यानुरूपतः ॥ ७३ ॥
मण्डपे सवेतोमद्रं छिखित्वा मण्डलं शुभम्‌ ।

एञचान्यां विकिरक्षेपात्‌ कुम्भाखे च न्यसेद्‌ यजत्र ॥. ७४ ॥
मध्यपद्चऽस्य तु शिवं यथावदभिपूजयेत्‌ ।

मण्डलाद्‌ बाह्यतो दिश्चु स्व्िकायेरलङ्कृते ॥ ५ ॥
पश्िमोत्तरयाम्येन्द्रशिवदिश्चु विधानतः ।

करदान्‌ पञ्च विन्यस्य भूम्यम्ब्वभिमरुद्धियत्‌ ॥ ७६ ॥
निवृत्यादिकलङ्गेश् सयायेश्वाभिपूजितान्‌ ।
सवेरलोषधीबीजमृद्भन्धकुसुमान्वितान्‌ ॥ ७७ ॥

भाचायंककामस्थानुकष्पः] उ्तराधं पूकोशविश्षः परदः । ˆ १९७
सदेमफलकूबोक्तफर्पटवशोभितान्‌ ।
सवन्नमाखाभरणानासनादिक्रमेण तु ॥ ७८ ॥
परमीकरणान्तेष्वावाह्य तु काः क्रमात्‌ ।
मूत्यङ्गान्यामिसम्पूज्य. कुण्डे वहं च पूववत्‌ ॥ ७९ ॥
इष्ट्वा पञ्चाहुतीहैत्वा प्रथ्व्यादीनां स्वनामभिः ।
कलानामङ्गमू्ती नां तारहन्मूढपूवंकम्‌ ॥ ८० ॥
समिदाज्यचछ्न्‌ छाजतिखान्‌ हुत्वा बर क्षिपेत्‌ ।
हिवमंभिं च सन्धाय पुणा हुत्वा यथोदिताम्‌ ॥ ८१ ॥
अनुज्ञाप्य शिवं पश्चान्मण्डलाद्‌ दक्षिणेऽम्बुजे ।
कृतनित्य्विधि शिष्यं स्वस्तिकायेः घुवर्चिते ॥ ८२ ॥
भद्रानन्तासने प्राखत्‌ सकलीत्य पूजयत्‌ ।
तिद्धाथदपिमृद्धस्मदूवौगोमयगोलकैः ॥ ८२ ॥
निर्मथ्य गन्धतोयेन प्रक्षास्याभ्यच्यं धूपितम्‌ ।
एथद्मूलशतार््पैस्तेः इम्भैः स्वस्वमन्त्रतः ॥ ८४ ॥
अभिषच्यात्तवसनमनन्तासनगतं पुनः|
सकरीकृत्य सम्पूज्य द््वोप्णीषादिसाधनम्‌ ॥. ८५ ॥
जधपिक्रारं च विज्ञाप्य शिवायास्मै समयेत्‌ ।
अनुज्ाप्य शिवं पश्चाद्‌ गत्वा कुण्डान्तिकं पुनः ॥ ८६ ॥
पश्च पञ्चाहुतीराञ्ये कलानां च जुहोत्यथ ।
पृणी च इत्वा तद्धस्तं दक्षिणं परिग्रदय तु ॥ ८७ ॥
-दर्मोल्सुकेन पश्चज्गेः कनिष्ठादिषु कान्छयेत्‌ |
प्राग्वच्छिवं तथेव कुम्भास््रे च विसजयेत्‌ ॥ ८८ ॥
हेमवलरान्नपानायेः परितोष्याथ तञ्जनम्‌ |
शिवगुवाज्ञया ऊञ्यमधिकारं प्रवतेयेत्‌ ॥ ८९ ॥

इत्थं दीक्षाः साभिषेका यथावत्‌ भ्राधान्येनात्रोदितास्तन्तरसिद्धाः ।
याभिरविशवङ्धशदानि. च विन्देद्‌ मोगिश्वरयाण्यप्ययतनेन मोक्षम्‌ ॥ ९० ॥

इति भ्रीमदीशानशिवगुद्देवपद्धतौ सिद्धान्तसारे उपरिभागे करियापादे
साधकदीश्षाचायोमिषेकपटङ एकोनविंशः ।

भथ विरा पटकः ।

अथ प्रमादस्सलितविस्मृतिच्युतजन्मनाम्‌ ।

दोषाणां प्रश्षमायात्र प्रायश्चित्तं निगधते ॥ १ ॥

हस्तान्निपतिते लिङ स्ष््टऽन्येरवाप्यदीक्ितैः ।

अधोरादुतजापी स्यात्‌ सविरोषाचैनाच्छरचिः ॥ २ ॥

विशेषाचैनशब्देन पञ्चगन्यपन्चामृतक्ञपनमहानिवेधाभिकायौन्तमचं

येदिति यावत्‌ ।

द्विदस्तार्व पतिते लक्ष जपेत्‌ सम्प्रोक्षणात्‌ परम्‌ ।

द्वित्रिरक्षादिजापी स्यादतदचोचवात्‌ पतेद्‌ यदि ॥ ३ ॥

भिन्ने सिङ्गेऽथवा पीडे प्रायश्चित्तं ने विध्ते।

तत एवाप्र(मो मा)देन रक्षणीयं प्रयलतः ॥ ४ ॥

तथा विदीणेलिङ्गदेमेहापातकशान्तये ।

प्रायदिचत्तं दश्चगुणं कृत्वा हृच्धेण शुष्यति ॥ ५॥

अव्रिसर्मित एवेशे स्थण्डिरादावुपदरते ।

अधोारप्चसाहन्तं जपेद्त्वा दशांशतः ॥ ६ ॥

नष्टे दण्येऽथवा अष्टे शिङ्गे चोरादिभिते ।

रक्षं जपित्वा सम्भक्ष्य कभ्यं चेत्‌ तद्‌ यजेत्‌ पुनः ॥ ७.॥

तदलाभे$न्यशिङ्गं वा प्रतिष्ठाप्याभिपूजयेत्‌ ।

सन्ध्यारोपे तु नीरोगः सोपवासः शतं जपेत्‌ ॥ ८ ॥

पूजोपकरणे वाभो पादपे च रद्धिते ।

जयेत्‌ पञ्चसहक्तं तच्छोधयेत्‌ क्षाङनेन च ॥ ९ ॥

पुप्पाग्बुगन्धमूत्पात्रक्षीरात्राज्यं परित्यजेत्‌ ।

एकादमचंनारोपे त्रिरान्नोपोषितो जपेत्‌ ॥ १० ॥

सहस द्विदिनाथचोलोपऽप्येवं समूहयेत्‌ ।

पम्चाहादधिकमंशे हत्वास्मादपि षड्गुणम्‌ ॥ ११ ॥

सदलं जुहुयाञ्जापस्तत्घं्यो ब्रह्मणां स्मृतः ।

अकामात्‌ सङृराणां दु बअह्मपम्चशातं जपेत्‌ ॥ १२ ॥

भयनिलाधिकारः]) इ्तराधं विंशः पट्टः । १९९

तज

सोपवासः शुचिः पञ्चगव्यं प्रादय जुहोति च ।

निमील्यसङ्करे जते पन्चन्रक्षश्चतं जपेत्‌ ॥ १२ ॥

अकामाद्‌ भक्षणे तस्य साधसादल्लकं जपेत्‌ ।

कामादनन्तयागेन दीक्षया च पद्‌ाध्वनः ॥ १४ ॥
शुष्येदतस्तु निमौस्यं नाश्ीयान्न स्पृशेदपि ।

अनन्तयागो नाम अनन्तेशादिवियेश्वरपशितस्य शिवस्य पञ्चनक्ष-

मण्डलेऽस्तिन्नेव पटठे वक्ष्यमाणो यागो निर्दिष्टः |

निमोल्यमेदाः कथ्यन्ते षद्विधास्तेऽपि. तद्‌ यथा ॥ १५ ॥
देबद्रम्यं च देवस्वं नैवेधं च निवेदितम्‌ ।

चण्डद्रभ्यं च निमास्यं तेषां लक्षणमुच्यते ॥ १६ ॥
वस्मूषणगन्धाद्ं देवद्रभ्यमिति स्मृतम्‌ ।

देवस्वं देषसम्बन्थि प्रामकषेत्रादि गोधनम्‌ ॥ २७ ॥

देवा कसितान्नायं नैवेयं नाम तत्‌ पुनः ।
निवेदिताख्यसुत्यष्टं चण्डद्रभ्यं च तद्रतम्‌ ॥ १८ ॥

गभीगाराद्‌ बहिःक्षिप्त निमौस्यं तन्न संस्पशेत्‌ ।
वद्वि चापि निमोल्यं नोपयुन्ज्यात्‌ कदाचन ॥ १९ ॥

अत्र भोजराजः-

५वद्विधमपि निर्माल्यं न जित्रेज्न लङ्घयेत्‌ नायान्न विक्रीणीयात्‌

कन्यादो भवति सुक्त्वा मातक्ञो र्नेऽसिद्धिरा्रणे इकः स्परीने स्ीत्वमथ
चण्डालो विक्रये शवरः" इति ।

शिवनिर्माल्यवत्‌ सौरं चण्डे दत्तं ततोऽधिकम्‌ ।

गुरुपुस्तकवदधियक्षनागयोगीन्दरगणमातृगौरीषु शिवनिमौल्यवद्‌ नं

भवति । भचरेष्वपि दशस्थानेषु गुरुष्याख्याकाङे शिवकुम्भे देवपरदक्षिणे वि-
सरसितिऽपि देवे सिङ्गस्था १¶जा । चललिङ्गे मघटितरिङ्गे आध्थाप्यशिङ्े चित्र-
रत्नजे हेभजे अन्यस्मिन्नपि सद्यः प्रतिष्ठेति चतुर्थीकमविषि निर्माल्यं न भव-
तीति भोजराजः ।

१. "वाल, क, पाठः, २, "वि" ख. एठः

इंशानशिवगुशदेवपदतौ (शिवाया
पूजायां गन्धधूपादेरवश्चाश्राणदशेने ॥ २० ॥

नास्ति दोषो नदीत्रेगादागतस्पशैनादिषु ।

दीक्षितः सूतके वाथ शावाडोचे च मुक्तवान्‌ ॥.२१॥
न कामतः सोपवासो बामदेवसदलकम्‌ ।

जपेत्‌ कमङ्ृेते तस्मात्‌ तरिगुणं शुद्धये स्मृतम्‌ ॥ २२ ॥
आमसम्बन्धिकेऽशैौ चे तं जनं न स्परत्‌ स्वयम्‌ ।
एथर्‌ पाकमुपाश्रीयात्‌ ज्ञानपूजादि कमं च ॥ २३॥
निबाणदीक्षितो जानी निःचाङ्कः प्राग्वदाचारेत्‌ ।
निर्वजदीक्षया चपि सामय्या दीक्षितोऽपि वा॥ २४॥
स्वयं न संस्ए्शेदिङ्गमप्नि चन्येन पूजयेत्‌ ।
दीक्षितेनैव शिष्येण पुत्राचर्वीथ बन्धुभिः ॥ २९॥
निवैत्यं पूजाहोमाधं ज्ञातः सयतवाङ्मना; ।
मनसेवोचरन्‌ मन्तान्‌ सकरीकरणादिकम्‌ ॥ २६ ॥
कृत्वा पुष्पाज्ञाशक्षपैः शिवं तु कतमण्डठे ।

सम्पूज्य मनसा मन्त्रे जात्वा प्रणम्य च ॥ २७.॥
प्रथक्पाकेन मुज्ञानः सूतकादिदिनं नयेत्‌ ।

सम्यग्‌ ज्ञानी न दुष्येत्‌ ठु सूतासोचश्चतैरपि ॥ २८ ॥
तृणकाष्टचयच्छन्नो यथा प्रज्वारितोऽनलः ।

प्रमादात्‌ सूतकाशोचे भुक्सैकाहमुपेषितः ॥ २९ ॥
जपेत्‌ सहं कामेन युक्स्वा तत्रिगुणाच्छुनिः ।

मुक्त्वा तु सूतकाशौचे तत्समो श्द्युचिर्भवेत्‌ ॥ १० ॥
तदिनान्ते वु तावन्ति दिनानि निशि यावकम्‌ ।
अश्नैखिकालक्ञायी स्यात्‌ प्रत्यहं त्रिश्चतं जपेत्‌ ॥ ३१ ॥
प्रतिषिद्धान्नमुक्तावघ्ययमेवं विधिः स्मृतः ।

रेतः स्कन्देद्‌ यदि निशि सहस पुरुषं जपेत्‌ ॥ ३९ ॥

दिवसे द्विशुणं तस्माद्‌ दद्याश्च यवसं गवाम्‌ )
वर्णानां ब्राह्मणादीनां जातीशाः पुरुषादयः ॥ ३३ ॥

भाविलाविकारः) | छ्रां विज्ञः पटकः । २०१
अत्र स्वयमुचछिष्टस्य समानजातीयोच्छिष्टस्पर्थे खात्वा स्वजातीश्वर-
श्तजपच्छद्धि्भदेत्‌ । अदीक्षितोच््छिष्स्पर्य द्विशतं जपेत्‌ । स्वस्मादनन्तर-
वर्णोच्छिष्टस्पर्चे व्वेकाहमुपोष्य स्वजातीश्चरं स्णष्टवर्णेश्वरं चाप्ये कीकृत्य रातं
जपेत्‌ । तत्रैकान्तरवर्णोच््छषटस्पशे सेकादमुपोष्य स्वजातीशवरंस््टव्णशवर
चाप्येढीङ्कत्य श्त जयेत्‌ । तत्रैकान्तरवर्णोच्छिष्टस्पर्शे द्विरात्रं न्तरे त्रिरात्र-
मुोष्य प्राग्बज्जपेत्‌ । एतेषामदीक्षितानां स्पश द्विगुणम्‌ । तद्त्‌ स्वोत्तरवर्णो
च्छिष्टसपर्येऽपि पादहीनमर्षं च जपोपवातो विधेयो । उच्छिष्टः स्वयमुच्छि-
एमन्त्यजं स्णशेद्‌ यदि त्रिरात्रोपोषितः खातः स्वजातीश्वरायुतं जपेत्‌ ।
एकोच्छिष्टे तदर्धं स्यादनुलोमे तदधकम्‌ ।
अन्त्यजाः प्रतिकोमाः स्युः कमौररजकादयः ॥ १४ ॥
चण्डारेच्छिष्टसंसपर्षे तीर्थे कच्छ समाप्य तु |
अघोरस्यायुतजपाच्छक्त्या दत्त्वा च शुध्यति ॥ २३५ ॥
अत्र स्वयमनुच्छिष्टः पोक्तानामुच्छिष्टानां स्पर्शे यथोक्तात्‌ पादं चरेत्‌।
स्वयसुच््छिष्टस्वेषामनुच्छिष्टानां स्पे भं प्रायधित्तं चरेत्‌ । यद्वा अन्ये-
पामुच््छिष्टं भुक्तवा पञ्चन्रह्मण्डले ब्रक्माण्याभिपू(जय) जावयुदधारेण दीक्षयेत्‌ ।
तश्च मण्डलं चतुर्हस्तं चतुद्धौरं विधेयम्‌ । तस्मिन्‌ यथादिरं पुरुषादीन्‌ सं-
स्थाप्य मध्ये स्वजावीश्वरमीश्ानं तत्स्थाने यथावदमिपृज्य स्वजातीश्वरम-
न्ेण फडन्तेन सोध्य जातिमुदृषृत्य स्वाहान्तेन तेनैव मण्डलस्थस्वजातीे
्रिप्योद्‌धृत्य संशोध्यात्मनि तथेव संयोजयेत्‌ । एवं जातिमुद्‌त्य सामय्या
दीक्षया गुरुणा दीक्षयेत्‌ । भसनिहितगुरूः स्वयमेवात्मानं दीक्षयेत्‌ । एवं
दुक्षयितुमसामर्थ्ये षडहान्युपोष्य वन्यारानंः स्वजाीश्वरलक्षं जपेत्‌ । अत्र स-
जातीयस्योच््छिष्टं मुक्लेकादमुपोष्य शतं जपेत्‌ । अनन्तरस्य द्वहयपोष्य
सदलं जपेत्‌ । एकान्तरस्य त्यहं द्विसाहस्रं च । दयन्तरश्य द्वियुण मयुतं जपः।
ब्राह्मणः श्दरोच्छिष्टं युक्त्वा पञ्चरात्रमुपोप्य जाद्युद्धारदीक्षितो रक्षं जगि-
तवा कृच्छेण छ्यति । जनुशोमानामप्येवमूद्चं प्रायश्‌ । अन्त्यजोच्छष्ट-
मोजने प्राय्चित्तामावात्‌ पतत्येव । तस्माद्‌ यत्नेन तत्‌ परिहरेत्‌ । एवं
परलिङ्गयन्नमोजने तज्जातीश्वरस्यायुतं जपेत्‌ । ते चाहंतशचाक्यपाञ्युपतकापा-
छिकाः । एतेषां सब्ोजातादयः पतयः। तत्र च कापालिकान्नमोजने ङच्च्‌-
चान््रायणे इत्वा हंशानं उक्ष जपित्वा जातीश्वरमण्डलेऽन्यलिश्गेशवरममिपूज्य

१, इः श, पाठः.

९०३ ईंशानरिवगुरुदेवपद्धतौ [द्विवाषाद)
जादयुद्धारदीक्षितः श्यति । अन्यशिङ्गिसंसृष्टाज्नमोजने त्रिरक्षजपं. चान्द्रा

यणं कुयात्‌ ।
परायत्तगृहस्थस्य स्वायत्ताद्‌ द्विगुणो जपः।
सायततस्येतदेव स्यादाचार्य(ल्थैक १ स्यति) सूचितम्‌ ॥ १६ ॥
अर्धं समयिनः भोक्तं त्रिपादं पुत्रकस्य तु ।
अनुक्तानां च पापानामनुद्धिकरणे तु यत्‌ ॥ ३७ ॥
प्रायश्चित्त बुद्धिपूर्वे ततोऽपि द्विगुणं स्मृतम्‌ ।
तत्रेकमुक्तनक्तान्नायाचितेपवासानां पृथक्‌ पृथक्‌ क्रेमेण त्रिगुणानु-
ष्टां हृच्येष्वादशरात्रामिति यावत्‌ । चन्द्रायणं च श्ुद्कपरतिपदं प्रारभ्य त्रि.
षवणज्ञायी नियतेन्द्रिय रएकम्रासासभृति भरतिदिवसं भआरासवृद्या वैणमा-
स्यां पञ्चदज्च ्रासान्‌ भुक्वा तद्वदपरपक्षे प्रतिपदं प्रारभ्य प्रयहमेकमास-
हासादमावास्यायामेकमासं मुक्त्वा समाप्य यवमध्यं भवति । पएतद्विपरीतेन
श्कपरतिपीद पञ्चदश प्रासान्‌ भक्त्वा प्रतिदिनं मरातहासेन पोणमास्यामेक-
भ्रासमोजी ृष्णपरतिपदं प्रारभ्य आसबृद्यामावास्यायां पन्चदश प्रासान्‌ भु-
क्त्वा पिपीलिकमध्यं चान्द्रायणं भवति । सर्वषां दुष्कृतानामनुक्तानामपि त-
त्त्पापशुद्यथं बतोपगसङ्ृच्छूचान्द्रायणजपहुतदानतीथेसेवाशिवार्चनादिप्राय..
शितानि तत्तदोषगौरवानुगुणं धर्मशाञ्ञोक्तानि विधेयानि । तान्यत्र अन्थगौ-
रवभयान्न शिल्यन्ते । प्रायदिचरेषु रोगपीडयातिवाद्धकेन वा स्वयमसमर्थः
शिष्यपत्रभ्रातुमातृपिवृमागिनयादिभिरात्मनोऽथमुपवासजपादिकं कारयेत्‌ ।
प्रायरिचक्तं तेवमुक्तं ठ येषां दोषाणां तच्छुद्धये तान्‌ प्रयत्नात्‌ ।
बुख्या बुद्ध्वा वजयेदेव विदान्‌ पङ्क्यशंः क्षारनाद्‌ यद्‌ वरिष्ठः ॥१८१॥

इति श्रीमर्द\शानरिवगुददेवपद्धतौ सिद्धान्तस,रे उपरिभागे क्रियापाद
भ्रायधित्तपरलो विहः ॥

अथ पकविशः परः ।
सवेपूजाविषिच्छिद्रच्युतस्सङितपूतिंदम्‌ ।
पवित्रारोपणं कुयोत्‌ प्रतिसंवत्सरं बुधः ॥ १ ॥
उपेक्षयाथवाज्ञानाद्‌ यो न कुयोत्‌ पवित्रकम्‌ ।
स सिद्ध्भरामामोति विघ्नश्च परिभूयते ॥ २ ॥

पकितारोपणाभिकारः ऽतर एकविंशः पटलः । २०६

विध्नापहारपृणादि फलमस्येति देरिकैः ।
साधकेः पुत्रकेश्चान्येः कर्तव्यं हि पवित्रकम्‌ ॥ ३ ॥
पूजाजपीभिकायादे्च्युतस्खसितदोषतः ।
यत्‌ कतं पावयत्येनं तसादुक्तं पवित्रकम्‌ ॥ ४ ॥
मपि मोहात्‌ प्रमादाद्‌ वा पवित्रं न करोति यः।
स त्रिरक्ष जपेत्‌ कृष्णं दशांशं जुहुयाद्‌ धृतम्‌ ॥ ५ ॥
शत्र मोहश्ररोत्तरे -
५पवित्रेण विना पूजा तामसी परिकीर्तिता ।
राजसी च भवेदिन्द्रपरमीकरणं विना ॥
पत्रिकाभिः प्रसूनैषौ कुरैवां परिकल्पयेत्‌ ।
पवित्रं प्रत्यहं शम्भोमहापुण्यजिगीषया ॥
इति नित्यपवित्रं स्यात्‌ नैमित्तिकमथोच्यते ।
आषाढस्य सिते पक्षे श्रावणस्य सितेऽसिते ॥
सप्तम्यां वा त्रयोदरयां कुयोद्‌ गन्धपवित्रकम्‌ ।
पवित्रमथ भूतायामाषाढे नियते स्मृतम्‌ ॥
दीक्षादिस्थापनं चेव पित्रादि शतक्रतोः ।
अभिमासे न कुर्वीत यदीच्छेच्छुभमात्मनः ॥
परवत्रयं भवेद्‌ यत्र रविसङ्कान्तिवर्जितम्‌ ।
. अधिमासः स विज्ेयः सवैकमबदिष्करृतः ॥"
ईति । |
सिनीवाडीद्यं यत्र रविसङ्कान्तिमध्यतः |
जधिमासस्तु स जेयः सवैकमेबहिष्कृतः ॥ ६ ॥
भभ पोष्करेऽपि-
` (लाषाढादित्रिमासेषु श्रष्ठमध्याधमं कमात्‌ |
पवित्रफलमुदिष्टं नान्यदा कारु इष्यते ॥११
ईति ।
वसन्तेषु यजेतेति यथासौ वैदिको विधिः ।
व्याबृत्तिमन्यकाटस्य दशेयत्येव नान्यद्‌ ॥ ७ ॥

२०४ देशानरिवगुर्देषपद्तौ [क्विवापाद्‌
एतस्मादाषाढटभावणमाद्रपदानां सितासितपक्षेष्वष्टम्यां चतुरश्यां वा
शम्भोः पवित्रं करणीयम्‌ । तदपि सुमुश्चुभिः इष्णपकषे बुमुध्ुभिः श्ुृपकषे
विधेयम्‌ । अन्येषामपि देवानां स्वास्वेव तिथिषु पवित्रकं विषेयम्‌ । `
सौवर्णं राजतं ताम्रं सूत्रमुक्तं कृतादिषु । `
युगेष्वत्न कलो शस्तं सूत्रं कापीसजं नवम्‌ ॥ ८ ॥
नातिस्थूं नातिसष््मं विकेश हिमपाण्डरम्‌ ।
कितं द्विजकन्याभिशख्यं सूत्रं पवित्रके ॥ ९ ॥
मध्यं क्त्रियवैदयाभिः शद्राभिरधमं स्ण्रृतम्‌ ।
अधमाङ्कितसूत्रं च आद्यं शक्त्यनुकूकतः ॥ १० ॥
दभेमुज्ञादिमिवौपि सूत्राभावे पवित्रकम्‌ ।
विदधीत पवित्रं तत्‌ सर्वथा न विरोपयेत्‌ ॥ ११ ॥
सूत्रितं गन्धसत्रे स्यादन्यत्र नबतन्तुकम्‌ ।
सम्पा तदिनात्‌ पूर्वं समे पचमेऽहि वा ॥ १२॥
कृत्वाङ्करा्षणं सम्यक्‌ तत्सम्भारान्‌ समाहरेत्‌ ।
चतुरश्रं चतद्धीरं मण्डपं कारयेच्छमम्‌ ॥ १३ ॥
शृदतीमुनिहस्तं वा पश्चदस्तमथाषमम्‌ ।
चतुस्तोरणसंयुक्तमधदस्तो चितं स्थरूम्‌ ॥ १४ ॥
दुककपद्देवाङ्गरथवा वसनैः सितैः ।
सवितानं तु तत्‌ कृवा भक्तादामोपशोभिवम्‌ ॥ १५ ॥
नानाविधैः एकैः पुष्पैः मालाभिश्रावकम्बितम्‌ ।
विङ्तं गोमयाम्भोभिदैपणेद्रकुदिमम्‌ ॥ १६॥
अरन्यगारं च तत्ाच्यामिन्दकुण्डं मनोहरम्‌ ।
दममाटाबृतं कुर्यात्‌ सुक्ुवौ चोक्तरुक्षणौ ॥ १७ ॥
करक्चान्‌ करकं कुम्भान्‌ वधेनी(मः मा)ण्डगद्डकान्‌ ।
विकेद्यनववासांसि होमपात्रादिकं च यत्‌ ॥ १८ ॥ `
चन्दनागङ्कपूरगुग्गुखधच धतं मधु ।
शकराजाजतिद्धाथेतिलच्चारीयवदिकम्‌ ॥ १९ ॥

१. श््रिसुत्रीं ग्ग पाठः

पिमे (35२: उस्रां एकविंशः पटः । २०५

राशिजांस्तण्डुरान्‌ ` श॒श्चान्‌ समिक्कुशफलानि च ।

दीपपूपनिवेद्यादावन्यदप्युपयोगे यत्‌ ॥ २० ॥

सम्पाय तत्कमैकरं जनं तन्न नियोजयेत्‌ ।

ततः सूत्रमुपादाय गत्वा भूरि जरु शुचिः ॥ २१॥

क्षाराम्बुंशोषितं सम्यक्‌ क्षाठ्तं शुविभिरदजैः ।

गीतवाचादितयुकतं पीठे संस्थाप्य पूजयेत्‌ ॥ २२ ॥

सामान्यार्प्ेण गन्धायैरम्यच्यं च गणेश्वरम्‌ ।

सयेन क्षारयेव्‌ सूत्रमधोरेण विशोषयेत्‌ ॥ २३ ॥

अभ्यस्य हेमपात्रादो वैणवे वा निधाय तत्‌ `

मारोप्य गजयानादो छत्रचामरशोभिते ॥ २४ ॥

शङ्खतृर्थादिनिपेषः सङ्गीतध्वनिमङ्गठेः ।

अलदकृतनरलीकमुच्दतिष्वजश्ोमितम्‌ ॥ २५ ॥

भ्रामं वा नगरं वान्यच्छर्नैः कृत्वा प्रदक्षिणम्‌ ।

गत्वा यागालयद्वारं नाक्षणेः स्वस्ति वाचयेत्‌ ॥ २६ ॥

संस्थाप्य पीठे सूत्रं तु पुण्याहं वाचयेत्‌ ततः ।

सत्रे तु नवतन्तूनां देवताश्च विभावयेत्‌ ॥ २७॥

प्रणवश्चन्द्रमा वदिन्या नागा गुहो रवः ।

सादेशः सषैदेवाश्च तन्तूनां नव देवताः ॥ २८॥

परथिन्याचा मूतैयोऽष्टौ शिवश्वप्यधिदेवताः |

वामाद्याः शक्तयस््वेषां ताः शक्तीनेव संस्मरेत्‌ ॥ २९ ॥

एतेषां नामभिस्तन्तृन्‌ नमोनःरभिपूजयेत्‌ ।

कालात्मानं ततः सूत्रे नवभेदं च तन्पुषु ॥ ३० ॥

तुरि क्वं निमेषं च काष्ठां चैव कलामपि ।

धरिकां च युष च डिवसं च निशां यजेत्‌ ॥ ३१ ॥

नक्षज्रतिभिवरांश्च पक्षो मासादृतुनपि ।

संवत्सरं च क्रमशस्तन्तुसंस्थान्‌ प्रपूजयेत्‌ ॥ ३२ ॥
तारहृदया दिभिः स्वनाममिनमेोन्तेः पूजयेत्‌ प्रार्थयेच्च |

१०६

तदनु

देशानशि्वगुख्देवपडतो [कापि
तुखयादिरब्दपर्थन्तः कालासमा विश्वगो विभुः ।
अनायन्तश्च यो .नित्यस्तस्मै कालात्मने नमः ॥ ११ ॥
इति सूत्रे यजेद्‌ देवं काठतत्वा्मकं शिवम्‌ ।
प्ान्निध्य तस्य संस्मृत्य यावदारोप्यते शिवे ॥ १४॥

शिवहस्तं विधायाभे परमीकरणान्वितम्‌ ।

कुयीत्‌ पवित्रनिमाणे वामदेवं स्मरन्‌ जपन्‌ ॥ ६५ ॥
तत्न गन्धपवित्रं स्यादेकम्नन्ध्यल्पतन्तुकम्‌ ।
कनिष्ठसंरूयमित्येके त्रिसूत्रेण विनिर्मितम्‌ ॥ ११ ॥
हस्तादिनवहस्तान्तरिङ्गानां स्यात्‌ पवित्रकम्‌ ।
अष्टारविंशचतिमारभ्य यावदष्टोत्तरं शतम्‌ ॥ १७ ॥
दशवृद्धिक्रमात्‌ कुर्यात्‌ पवित्रं नवतन्तुभिः ।

अयं हि पाक्षिकः कल्पो सुख्यपक्षोऽभिषीयते ॥ ९८ ॥
सर्वेषां स्थिरङिज्गानामव्यक्तानां विशेषतः ।

चलानां च यथा सूतरैरष्टोत्तररातैः स्मृतः ॥ ३९ ॥
अथेकादीतिसंख्यैवां पञ्चादाद्धिस्ततः परम्‌ ।
षटनिशस्सस्यसत्ेवौ शष्ठमध्याधमो विधिः ॥ ४० ॥
परोक्तः कनिष्ठरिज्गेषु कनिष्ठाचेनराक्तियु ।
तस्माच्छकत्यनुसारेण विदधीत पवित्रकम्‌ ॥ ४१॥
स्थिराणामिह लिङ्गानां लिङ्गमस्तकमानतः |
दिरःपनित्रत्रितयं कुयात्‌ तत््वत्रयातमकम्‌ ॥ ४२ ॥
चतुर्थ सा्यैतच्वं तु कुर्याद्‌ गङ्गावतारकम्‌ ।
नि्दरोषपिण्डिकास्परोरुम्बितं शिङ्गमस्तकात्‌ ॥ ४३॥
कथ्यते चलिङ्गानां स्थण्डिलानां पवित्रके ।
उत्तमा्यचैनामेदाद्‌ विस्तारो हि यथा भवेत्‌ ॥ ४२॥
दादशा्टचवुःसंख्येरङृलेविस्ततानि तु ।
्रष्ठमध्याधमानि स्युः पवित्राणि यथक्रमम्‌ ॥ ४५ ॥

एवित्रारोपणाधिद्मरः] उ्तराधं एकर्विंक्षः पटकः । ३०७

द्ादश्ञाहृलान्यष्टाहृानि चतुरङ्कलानी"ति भोजराजः ।
शिरःपवित्रत्रितययुचैमादित्रये भवेत्‌ ।
एकंस्मिनेव रिङ्गे तत्‌ प्रयोज्यं मकुटाकृवि ॥ ४६ ॥
गङ्गावतारकं तत्र कुर्यात्‌ तत््वाङ्ककेः समम्‌ ।
भत्र पवित्रम्रन्थिपरिमणे सोमरशभ्भुः --
‹भ्रन्थयो दश कतेभ्या अथवा तत््वसंखूयया ।
अन्तरं वा यथाशोभमेकद्विचतुरङ्ककम्‌ ।
अधिका वा यथाकामं कन्या अन्थयः समाः ॥'!
दरप्रन्थीनां नामधेयानि चाह ~~
५'प्रकरतिः पौरुषी वीरा चतुर्थीं त्वपराजित्र ।
पञ्चमी तु जया षष्ठी अजिता समी क्रिया ॥
शिवा मनोन्मनी चव दशयी सवैतोमुखा ।'१

गङ्गावतारकस्यापि प्रन्धयो द्वादशाथवा ॥ ४७ ॥
तच्तन्तुस॑रूयया वा स्यु्यथादामं च तद्‌ भवेत्‌ ।
कुमादन्यच्छलिङ्गानां पवित्राणां चतुष्टयम्‌ ॥ ४८ ॥
तथेव मुखशिज्गानां व्यक्तेष्वेकेकमेव वा |
प्वमूर्तौ च गणाधीश गुरुपङ्खौ च पुस्तके ॥ ४९ ॥
शिवकुम्भेऽखलव्धन्यां दिक्पारास्चवृषेष्वपि ।
दारेशानां तथैकं पवित्रं परिकल्पयेत्‌ ॥ ५० ॥
कृण्ठादानाभिकम्बीनि तानि भ्यक्तेषु कट्पयेत्‌ ।
गोयाश्वेव मदारक्षम्या दुर्गायाश्वा्टमातृषु ॥ ५१ ॥
सरस्व्याः पकित्राणि श्रीणि त्रीणि प्रकरपयेत्‌ ।
गङ्गावतारर्हानानीति यावत्‌ |
विष्णुमास्करवदीनां चण्डेरास्कन्दवेषसाम्‌ || ५२ ॥

१. “त कृ. पाडः,

९०८ रैशानािवगुरदेवपदतौ [न्छिवापावेः
शिवतुस्यं "पवित्राणां एथगुक्तं चतुष्टयम्‌ ।
एवे कृत्वा पवित्राणि तद्धन्थीनथ रज्ञयेत्‌ ॥ ५१ ॥
कपूरकुर्कुमनिशारोचनागर्गीरिकैः ।
यथाराभं समं पिष्टवा पुरुषेणाभिरम्जयेत्‌ ॥ ५४ ॥
अथ मृदार्वश्चादिपात्रत्रातं पुरातनम्‌ ।
परित्यज्य नव॑ सर्वं र्यं पूजपयोगि यत्‌ ॥ ५५ ॥

“सुक्‌ पुराणाप्यदुटैव सुवं कुयोलवंः शमम्‌ ”
हति पोष्करे । |
““विदाय श्क्लुवौ शक्र त्यजेत्‌ सर्वै पुरातनम्‌ "
इति मोहश्चरोत्ते ।
तदनु सप्तम्यां त्रयोददयां वा सोपवासः कृतज्ञानसन्ध्याधिधिः खानप -

टरोक्तमार्गेण इतमन्तादिविेषतपणो यागधामा्िकं सरवै त्रिवृत्सूेणविष्टय
परिगृर्ीतमूप्देशे प्राग्भागे सूर्यं यथावदम्यय्ये तदनन्तरं नित्यविधिना शिव-
मभि च संपूज्य मण्डपस्य प्राग्दक्षिणो्रपश्चमेषु ऋग्यजुःसामाथर्वविदो वि-
शुद्धान्‌ जाक्षणान्‌ पवित्रारोपणमङ्गलाङ्गतया भवद्धिरष्ययनं कतेग्यमिति गन्ध-
ुष्पादिभिरभ्यच्यध्ययने नियोज्य ्रक्षाणितपाणिपादो नैमिततिकपूजाथं याग-
मण्डपद्वाराण्यज्नेण संपोक्ष्य तत्र प्राच्यां शान्तिकलाद्वारं दक्षिणे विधां पश्िमे
निवृत्तिथुकत्तरे प्रतिष्ठां च तारहृद्बीजादिकं तत्करानान्ना द्वायय नमोन्तं सं-
पूज्य तत्तच्छाखाश्रयौ द्वारपालो च नन्दीशादिको तन्नामभिनैमोन्तमर्चयेत्‌ ।

नन्दीशं च महाकारं भृश्जीश्चं गणनायकम्‌ ।

वृषमं षण्मुखं देवीं चण्डं पूवांदितो यजेत्‌ ॥ ५६ ॥

ततस्तु पिम द्वारे निव्योक्तान्‌ द्वारपान्‌ यजेत्‌ ।

नाराचाच्नं प्रयुज्याथ पाष्णिधातत्रयेण च ॥ ५७ ॥

छोटिकातजेनीमिश्च विन्नानुत्साम द॑क्षिणाम्‌ ।

शाखामाशध्चित्य गेहान्तेः पविष््याखं थथापुरम्‌ ॥ ५८ ॥

विन्यस्य देदटीमध्ये परिक्रामन्‌ पदक्षिणब्‌ ।

वास्तुपं वेधसं चेष्ठा शवासनं च यथापुरम्‌ ॥ ५९ ॥

१, नन्ति" क. पाडः, १, न्तं, ३. जं ख पाड,

पचित्रारोपणाधिकारः] उत्तरार्धं एकर्विशः पररः । २०१

अथ वेदिकायामुदङ्मुख उपविश्य कतात्मचाद्धिः सकलीडृत्य विशे-

षाध्येमभ्यच्यं स्वशिरश्च पूजोपकरणान्यर्ध्यजलेरल्ञेण सम्प्रोक्ष्य वर्मणावकुण्ठय
दरव्याश्रयमन्त्रञ्चादधं प्राम्बद्‌ विधाय विधृतभस्मत्रिपुण्डचन्दनतिककसितकुषुमः
सो्तरीयो गृहीतज्ञानखडः सुप्रतिष्ठादिपञ्चकोटेषु दीक्षोक्तमार्गेण विहितप-
न्बगव्यो निरीक्षणपरक्षणताडनाभ्युक्षणखननावकिरणप्रणसर्मीकरणसेचननि-
कुडनसंमार्जनोपकेपनवज्जीकरणानि हदयास्ञवमेमूरः करमेण विधाय पम्च-
गन्येन सम्पक्ष्यैवं मण्डपं संस्छृय दीक्षोक्तमािण विकिरणक्षेपपूर्वं कुम्भव-
धन्यौ चलाचलासनस्थावभिपूञय तदनु मण्डपान्तयेथादिशं कतमण्डरधा-
न्योपरि त्रितूत्रवेष्टितनतादिपलवफरविधानगन्धाक्षतपुष्पकू चाब्वपु सङिल्पूणै-
कुम्भेषु रोकपालानावाद्याभ्यच्यं तदद्ामि च तेपां शिवाज्ञाः श्राक्येत्‌ ।

भोभो शक्र त्वया स्वस्यां दिशि विन्नपश्चान्तये ।

स्थातव्यं सावधनिन द्यावागान्तं रिवाज्ञया ॥ ६० ॥

इति संश्राव्य ोके्ान्‌ परिभम्यासकुम्भको ।

असदुगेमनुस्मृत्य स्थिरासनगतौ यजेत्‌ ॥ ११ ॥

संस्म्रत्य च तयोर्योगं मुद्रया प्रागुपात्तया ।

भ ९

कुम्भेशे ज्ञानखड्गं तं समप्य प्राथयेच्छिवम्‌ ॥ ६२ ॥
जम्‌

आयागान्तं स्रया शम्भो! स्थातन्यं शिवया सह्‌ ।

सुतेन गणः साधं योगाध्यक्षेण शङ्कर ! ॥ ६१ ॥
इति विज्खाप्य निवेयान्तमभ्यच्यै संनिरोध्य यथस्थानमुपपरेरय रिङ्गलयुद्धि-
प्रमृत्यावाहनादिभिश्च पञ्चगन्यपर्चागरृतगन्धजलाभिषेकेरुपचारपरलोक्तमा-
गेण संस्नाप्य वसनमूषणगन्यादिभिश्च खिङ्गश्थं शिवं निवेदान्तमभ्यर्य्याथ
मध्ये वैशान्यायुक्तरे बा भद्रकरिङ्गो द्र बायन्यतमे मण्डञे च शिवमासनावाह-
नादिभिः स्नपनवजे निवेचान्तममिपूज्याभिकयेपटोक्तमार्गेण धराच्यां कुण्डे-
ऽभ्रिमाधाय शिवमावाद्याभ्यच्य यथाव्रत्‌ सन्तप्यं मण्डखस्थरिवश्िखानिीत-
जयोतिषा वदहिस्यशिवनासामिनिगेतञ्योतिः स्वनाडी शर्भेण।विच्छिनं विदुल-
तासंस्थानं सम्चिन्त्य सन्धायामेदटेदये शिवमभिपूज्याथ चहं श्रपयेत्‌ ।

१, भें कूचोव्येषु" ख. पाठ।.
८५

२१०

हं शानक्षिवशुख्देवपद्धती [क्रिषापादः

तद्‌ मजा

१,

कुण्डात्‌ पश्चिमतदचुर्िं दक्षिणे वोण्रिप्य तु ।
अज्ञेणोधिल्य चावोक्ष् कवचेनावङुण्टयेत्‌ ॥ ६४ ॥
माजेवित्वोपरिप्याथ वु्हिं शरि विभावयेत्‌ ।
धर्माधमेमुजामेवं कर्पितारेषविग्रहाभ्‌ ॥ ६५ ॥
भभ्यच्यं गन्धधूपायैस्ततोऽ्ं पृवैमुदू्रतम्‌ ।

संश्छृतं पञ्चसंस्कारेस्तस्यां चुल्ट्यां नियोजयेत्‌ ॥ ६६ ॥
शिवमर्भि च तां शक्तिभुमावभ्यचेयेत्‌ पुनः ।

ओदुम्बरीं मृन्मयी वा चरस्थाङी त॒ निर्णाम्‌ ॥ १७॥
धोतामस्रेण कवचेनावकुण्ठ्य निरीक्षिताम्‌ ।
सम्प्रक्षयाभ्युक्ष्य सन्ताड्य गन्धेनारिप्य धूपयेत्‌ ॥. ६८ ॥
छुरादान्ना तु तत्कण्ठे वमेणवेष्टय मण्डरे ।

प्रोक्षितेऽख्चेण कववचनावृतेऽद्ाभिमन्निते ॥ ६९ ॥
स्थापयेत्‌ तामधोवक्रां षडत्थे दर्मविषटरे ।

तस्यां साङ्गं शिवं चेष्ट प्रोत्तानामाज्यरूषिताम्‌ ॥ ७० ॥
सधोदुग्धेन गम्येन शद्धक्षीरेण पूरयेत्‌ ।

स्थारीमारोप्य तच्चुस्ल्यां धवलान्शारितण्डुरन्‌ ॥ ७१ ॥

पन्चप्रसरमात्रास्तु भोतान्‌ क्षीरे विनिक्षिपेत्‌ ।

मग्गेय्यामुपविक््याथ चारनेद्धाटनं कमात्‌ ॥ ७२ ॥
दुम्याश्ेण सकृत्‌ कुयाद्धस्वपरा्ादमुचरन्‌ ।

तं चरं श्रपयित्वाथ मन्त्रसंहितया चरौ ॥ ७२ ॥
सुसंसित्नो भवेप्युक्स्वा धृतेनेवामिषारयेत्‌ ।
तप्ताभिषारं कृतैवं मण्डरे वभेविष्ठरे ॥ ७४ ॥

अवतायं द्वितीये तं चरं संहितया पुनः ।
क्षीतो भवेति आज्येन कृत्वा क्षीतामिघारणम्‌ ॥ ७५ ॥

श्नारेष्य' इ. पाटः.

वदिन्रारोदणापिकारः] उ्तराधं द्कर्विशः परः । ९११

मृदभ्मोभिबेहिः स्थां संमृज्याल्ञेण रक्षया ।

त्रिपुण्डाङ्का विधायेनाममृतीङृत्य सुद्रया ॥ ७६ ॥

कुण्डस्य पश्चिमे किञ्चिन्मण्डङे पूवेवन्न्यतेत्‌ ।

हदाभ्यच्यं धृत हृत्वा शिवाङ्खष्ठु सङ्ृत्‌ सङृत्‌ ॥ ७७ ॥

संपातयेच्चरौ तस्मन्‌ मूकेनाषटोत्तरं शतम्‌ ।

इत्वा सम्पात्य तं पश्चात्‌ त्रिभागं विभजेच्रुम्‌ ॥ ७८ ॥

शिवाग्न्योमेधुसर्पिभ्यांमात्मभागं घृतन तु ।

आयोज्य शिवभागं तु हृदा सपूञ्य विन्यसेत्‌ ॥ ७९. ॥

तदनु देवसर्मापिं गत्वाष्टपुषषिकां दत्वा दन्तकाष्ठताम्बूठे प्राच्यां पु-

रुषेण भस्माक्षमासादण्डकौपीनभिक्षापात्राणि दक्षिगेऽषोरेण मृुचाग्बुहोमद्र-
व्याणि पश्चिमे सयेन धात्री फकररोचनाकुङ्कुमश्चलक्राकङ्कतक्रञ्जलान्यु्तरे वा-
मेन पञ्चगग्यपादुकाछत्रयोगपद्धासनान्येशान्यामशिनेन विन्यस्याचयेत्‌ ।

एतेषां यदसम्पननं मनसा तत्‌ प्रकल्पयेत्‌ ।

देवांश तु चरुं शखोक्षितं वर्मरक्षितम्‌ ॥ ८० ॥

हदाभ्यच्य्रमृतीृत्य ब्रह्मभिस्तं निवेदयेत्‌ ।

ततः पवित्राण्यादाय हेमवेत्रादिपात्रके ॥ ८१ ॥

कृष्णाजिनदुकूलादिच्छादिते विन्यसेदधृदा ।

प्रोक्ष्यालरात्‌ संहितामन्त्ैरारुभ्याभ्यच्यं संस्मरेत्‌ ॥ ८२ ॥

सवत्सरात्मकं शम्भुं सर्वृयेकसाक्षिणम्‌ ।

गोप्ारमम्ययं विश्वभोगमोक्षफलप्रदम्‌ ॥ ८३ ॥

कृताृतसमुत्वष्टकृष्टकमोभिप्रकम्‌ ।

विभावयेत्‌ पवितरेषु ततः प्रकृतिसंख्यया ॥ ८४ ॥

हुत्वाग्नौ तत्र मूजञेन तेषु संपातयेद्‌ धृतम्‌ ।

संपातश्चोधितान्येवमिष्वा संहितया ततः ॥ ८५ ॥

प्राक्‌ पूजिताय सूयोय दद्याद्‌ गन्धपवित्रकम्‌ ।

धूपितं सपुष्पं तन्मूखकुम्भागृतीङतम्‌ ॥ ८६ ॥

१. "कृ" क. पाठः.

११२ ईंदानशिवगुष्देवपद्धतो [क्रियापाद

रेचान्तमूलमन्त्रेण तारं सवोस्मनेन्तकम्‌ ।
उत्तायोरात्रिकं पश्वादाचान्तः सकटीतनुः ॥ ८७ ॥
त्रिसूञ्या वेष्टयेत्‌ सवै श्रासादं मण्डपं तथा ।
पूजोपकरणव्राते सवै तरेण वेष्टयेत्‌ ॥ ८८ ॥
नन्ादिद्वारपकेभ्यो वास्तुपब्रक्मणोरपि ।
लोकेरोभ्यस्तदसखेभ्यो दत्वा गन्धपवित्रकम्‌ ॥ ८९ ॥
तदनु कुण्डसमीपात्‌ पवित्राणि पात्रस्थान्यादाय रिवकुम्भागरे संस्था-
प्य रक्षां कुम्भस्थाय शिवायानेन समपेयेत्‌ ।
ओं
भगवन्‌ ! संस्कृतान्यत्र पवित्राणि यथाविधि ।
समपयामि तानीह तुभ्यं रक्षस्व शङ्कर | ॥ ९० ॥
इति समपयेत्‌ ।
तदनु तस्माद्‌ गन्धपवित्राणि गृष्ात्वा शिवकुम्भाक्चवर्धनीगणपतिगु-
रपङ्किषु तत्तःमन्त्रेः सवैतच्वात्मने नमोन्तेरारोप्य परथगारात्रिकसुत्तायं॑कृतम-
ण्डछके देवाभिमुखः स्वयमुपविदय स्वात्मन्यनेन पवित्रमारोपयेत्‌ ।
भो
सांवत्सरस्य यागस्य परिपूर्तिकरे त्ते |
पवित्रके पवित्रात्मा पवित्रं धारयाम्यहम्‌ ॥ ९१ ॥
इत्युक्त्वा तारमृरशिवाय नमोन्तमास्मन्यारोप्याचम्य देवाभिभरुख उपविश्य
तदर्थं निर्मिते गन्धपवित्रकं गन्धपङ्कानुरञ्ञितं सुधूपितं सदूवोक्षतमन्जशिनादाय
मन्त्रसंहितयामृतीङृत्यानेनाभिमृन्त्यार)पयेत्‌ ।
ओं समस्तविधिच्छिद्रपूरणेरामघं प्रति ।
प्रभोऽवामन्त्रयामि त्वां (त्वम)दिच्छावापिकारक। ॥ ९२ ॥
तत्सिद्धिमनुजानीहि जतश्िदावित्यते। |
सवेथा सवेदा शम्भो! नमस्तेऽस्तु प्रसीद मे ॥ ९३ ॥
इति रेचकेणामृतीङृत्य तारभूरं च शिवाय नमोन्तमुखाये भगवते गन्धेति.
त्रमारोपयेत्‌ | अनन्तरमारात्रिकमुत्तायांनेन भराथयेत्‌ ।

विन्रारोपणाधिकारः) उत्तरां एकविंशः पटः । ११६

भों
आमन्नितोऽति देवेशा ! सह देग्या गणेश्वरे; ।
मन्ेरर्जकपङैश्च सहितः परिवारकैः ॥ ९४ ॥
निवेदयाम्यहं तुभ्यं प्रभाते तु पवित्रकम्‌ ।
नियमं च करिष्यामि परमेश) तवाज्ञया ॥ ९५ ॥
हति शिवं राध्यं तथास्त्विति शिवेनानुज्ञातः तदनु विभवानुगुणं विदेषनै-
वेधं देवाय निवे ताम्बूलमुखवासान्तं गातनृत्तादिभिराभिनन्ध भगवतानु-
हातः बहिर्मिगेत्या्रये च मेखलायां गन्धपधैत्रमारोप्य चरोरंशमपि हुत्वा
वण्छेवेण तत्समीपे अभिकायैबङं निक्षिप्यानुज्ञाप्य बहिरनर्गत्थय सगन्धकुस॒म-
जरुषूपदीपं पात्रशेषानेन संदितामन्त्रदेशदिश्चु बं दचात्‌ ।
ओभिन्द्रायं प्रतिग्रह नम इत्यादिभिः । पुनश्च,
ओं पूवोविदिग्वासिभ्यो दिगीश्वरमूतमातृग गर्दर्षेत्रपारादिकेभ्यः स्वा-
होति दशादिक्च॒ बिं विकीये समाचम्यच्छिदरपूरणकपायश्ित्तगङ्गैक्िष्छृत्वो मू-
तिमिः पञ्चकृत्वो मूढेन दराक्ृत्वोऽषरेणाष्टोत्तरशतं तिलसिद्धाथेलजघुौडत्वा
पूर्णौ चाथ व्याहृतीमिश्चामये सोमायार््मषोमाभ्याममये सिविष्टङृते चेति इत्वो-
भयस्य वदहिष्यरिवं संहितया नाडीमण मण्डलस्थशिवे सयोज्य देवमभि-
पूज्य सिद्धान्तपुस्तकाधिष्ठिते विययापीठे शिववद्‌ विद्यानामभिरभ्यार्चिते .दचा-
क्षरीवागीश्वयां प्रणवहृदथमूरुवि्यातच्वात्मने नगोन्तं गन्धपवित्रमारोप्यारा-
त्रिकयुततार्याथाञ्जवर्म संपुटे पात्रे महापवित्राणि संस्थाप्य मन्त्रसंहितयाभिम-
न्ध्याखवर्मम्यां संरक्ष्याभिपूज्य कुम्भस्थाय रक्षां विज्ञाप्य भगवन्तं प्रणम्य
क्रियां सम्य निरिछद्रं कमे मेऽस्तविदमिति मगवतानुज्ञातो बहिर्निगेत्य पराची-
नेषु त्रिषु मण्डलेषु दीक्षोक्तमार्गेण पश्चग्यं चरं दन्तधावनं च भजेत्‌ ।
तन्रोपवासस्य नियतत्वाच्चरो; रेषभक्षणस्य प्राप्त्वा प्राणाहुतिपश्च-
कमात्रमेव प्राश्नीयात्‌ । |
सत्र पेोष्करे -
उपवासे तु नियते सम्पाते शेषभक्षणे ।
प्राणाभिष्ोत्रमात्रश्ची सोपव।सो न दुष्यति ॥''
शि ।

,। | । ष्णप्रा" । द्‌ “ववि कर पाठः.

३१४ शंानशिवगुरदेवपद्चतो [किकाकादः
अन्यत्रापि भाद्धपकरणे -
५उुपवासो यवा नित्यः श्राद्धं नैमित्तिकं भवेत्‌ ।
उपवासं तदा कयौदाघ्राय पितृसेवितम्‌ ॥"
इति । अथाचम्य दमभेशाय्यायां प्राचीनमस्तको बुयुधुः सुमुतु्मस्मशय्यायामु-
पविशेत्‌ ।
अत्र सामशम्भुः-
“आचान्तो मन्त्रन्द्धः दकरतसङ्गीतजागरः ।
भसीतानुस्मरन्नीश बुयुकुदंमतंस्तरे ॥
अनेनैव प्रकारेण भरभुभुरपि संविशेत्‌ ।
केवलं भ्मरास्यायां सोपवासः समाहितः ॥१
इति । इतसङ्गीतजागर इत्युक्तत्वात्‌ स्वापो न कत॑म्यः |
परोह्ुरोतरे च -
“क्रियासमपणं कृत्वा शिवाम क्षपयेजिशाम्‌ ।
जपध्यानरतो भूत्वा स्तुतिगीतपरोऽथवा ॥",
इति । एतस्माद्‌ दर्मविष्टरस्थेन देवाम्रे सोपवासेन जागरिणां भग्रितव्यम्‌ ।
अथ पूर्योदयात्‌ पूवे ्ातः सन्ध्यां समाप्य च ।
सामान्यार््यण सम्पूज्य गन्धसूत्राण्यनुक्रमात्‌ ॥ ९१ ॥
अविसर्जित एवेशे एेशान्यां मण्डले म्यसेत्‌।
देवं विसृज्य सिकं निमोल्यमपनीय च ॥ ९७.॥
समाचम्य यथापूव कृत्वात्मादि विशोषनम्‌ ।
श्च सूर्यं तते द्वाररेकेशाज्ञाचनादनु ॥ ९८ ॥
पश्चगम्यादिषिदवे यजेन्नित्यविधानतः ।
कुम्माज्ञमण्डलेशाप्रीनिष्ध पूण बलिं तथा ॥ ९९ ॥
कत्वा नित्यं समाप्यैवं नेमिततिक्मुपक्रमेत्‌ ।

पविन्नारोपणाथिकारः] उसरार्थे एकविशाः पटकः । ६१५

तत्राविसभित एव देवे अग्नो च निमोल्यमपनीय चर्वर्ज दन्तका
दिकं च यथास्थानं विन्यस्य यन्व्रलिङ्गहेमगोलकपट्तगन्धादिभियेथाविमवं
देवमरख्हृत्याधोराष्टशतं भरायशित्तं हुएवा एणी चाथ सूयोय स्वमन्त्रेण महा-
पवित्राणि पूपिवान्यारोप्यारात्रिकमुत्तायौ चम्य प्राग्बद्‌ द्वरिशवास्तुपब्रहमरोके-
शाज्ञगणपतिगुरूणां स्वस्वमत्रः पाग्बदारोप्यात्मनि च पूवैवन्मन्त्रेण पवित्रमा-
रोप्याचम्य स्वयं सदाशिवात्मा देवािभुखमुपविशयाध्य॑दच्वाष्टपुष्पिकयाभ्य-
च्य काठात्मानं तुटिर्वनिभषकाष्ठाधरिकामुहतीहोरात्रपश्षमासत्वैयनसंवत्सर-
विग्रह सवेशरीरेन्दियायेव्यवहारकारणं
कृताकृतसमुत्वष्टश्चिष्टकरमैकसाक्षिणम्‌ ॥ १०० ॥
क्ेत्रगोप्तारमीशानं शरण्यं ञ्द्धमानसः।
एवम्भूतं शिवमनुस्मरन्‌ (सरःपविनं भ्रथममादाय धूपयित्वा सपुष्पा-
क्षतदूवो् किञ्चित्‌ कुम्भामियुखरिवमनेन वि्ञाप्यारोपयेत्‌ ।
मम्‌
कालात्मना त्वया देव ! यद्‌ दष्टं मामके विधौ ॥ १०१॥
कृतं शिष्ट समुत्छ॒ष्टं धृतं गुं च मक्छरतम्‌ ।
तदस्तु द्िष्टमश्चिषटं कृतं पुष्टं सुसल्छेतम्‌ ॥ १०२ ॥
सवात्मनामुना शम्भो ! पवित्रेण खदिच्छया ।
ओम्‌ पूरय पूरय मघत्रतनियभेश्वराय स्वाहा । तारमूढं शिवतत्वा-
याभिपतये शिवाय नमः इत्यनेनेकं पविन्रमारोप्यान्यत्‌ पकित्रद्यमप्येवं विधा-
त्वात्मतत्त्वाधिपतये नमः इत्यारोपयेत्‌ ।
शिवतत्तरे शिवान्ते तु शुद्रकारणपाछ्ति ॥ १०३ ॥
मूलं शिवान्तसुशायं पवित्रमधिरोपयेत्‌ ।
विधातस्वे तु विधान्ते विष्णुकारणपाङ्ति ॥ १०४॥
ह्वरात्तं समुचायं दवितीयमधिरोपयेत्‌ । |
आत्मतच्े प्रङ्ृत्यन्ते ब्रह्मकारणपाङ्िति ॥ १०५ ॥
मूढं सदाशिवान्तं खात्‌ तृतीयं चाधिरोपयेत्‌ ।
सवेतत््वाधिपान्तं तत्‌ स्वंकारणपाकितम्‌ ॥ -१०६ ५

५११ * ईंशानरिवगुरुदेवपखतौ [िवापाषिः

भूढं शिवान्तमुशायं देयं गङ्गावतारकम्‌ ।

मुक्तिकामस्य चेवं स्याद्‌ विपरीतं हि मुक्तये ॥ १०७॥

सात्मविधारिविस्तत्वैः पवित्राण्यधिरोपयेत्‌ ।

अथारात्रिकमुत्तायं देवं विज्ञापयेत्‌ युधीः ॥ १०८ ॥

त्वं गतिः सवैभूतानां सयितस्त्वं चराचरे ।

अन्तश्चारेण सर्वेषां द्रष्टा तवं परमेश्वर! ॥ १०९ ॥

कर्मणा मनसा वाचा त्वत्तो नान्या गतिमैम ।

मन्त्रहीनं क्रियाहीनं द्रग्यहीनं च यत्‌ कतम्‌ ॥ ११० ॥

जयपहोमाचैनाहीने कृतं नित्यं मया तव ।

स्तुतिभक्तिविहीने च तत्‌ पूरय महेश्वर ! ॥ १११ ॥

सुपूतस्त्वं सुरेशान ! पवित्रं पापनाशनम ।

त्वया पवित्रितं स्वं जगत्‌ स्थावरजङ्गमम्‌ ॥ ११९.॥

खण्डितं यन्मया देव ! तरतं वैकल्ययोगतः।

एकीमवतु तत्‌ स्वं त्वदाज्ञातूत्रयोजितम्‌ ॥ ११३ ॥
हत्यस्यान्ते सवैतत््वातमने सवेकमेसाक्षिणे सवेपरिपूरणाय सवफुप्रदाय सै-
ज्ञाय शिवाय नम इति विज्ञाप्य सजलेन पुष्पाज्ञकिना पवित्रपूजामात्मानं च
शिवपादाम्बुजयोः समप्यं दण्डवत्‌ प्रणमेत्‌ |

चतुरसरीनथो मासान्‌ द्वौ मासं पक्षमेव वा ।

सप्ताहं पञ्चरात्रं वा द्विरात्रं वेकरात्रकम्‌ ॥ ११५१ ॥

नतं सङ्करप्य देवाग्रे कृरोम्यतावदित्यपि ।

तथद्युक्तः शिवेनापि निभेत्य तदनुज्ञया ॥ १२५॥

जोकपारासनन्यादिद्राःस्थानिश्चा पवित्रकैः ।

य्न च विद्यापीठे च पवित्राण्यधिरोपयेत्‌ ॥ ११६ ॥

ततो व्याहतिभिश्वाभरं सोमाप्ीषोमयोरपि ।

हूत्वा सविष्टङृते चेव बि प्रागबद्‌ विनिक्षिपेत्‌ ॥ ११७॥

पवित्रा रोपणाधिकारः] उरा एकविंशः पटलः । १७

गुरौ सति शिववत्‌ तमभिपूञ्य वसनाभरणधनादिभिः परितोष्य
पवित्रं च तस्मिन्नतिशोमनमारोप्य तदमावे तत्पादुकरादावमभ्यर्च्यारोपयेत्‌ ।
ततश्चाध्ययनहोमादिफरं तस्तेरुदकपू स्वहस्ते गृहीत्वा देवपादाञ्जयोः सम-
प्ये तेषां दक्षिणाश्च सूत्राणि च दात्‌ । दीक्षितत्राह्मणचिङ्खिनां बन्धुजनानां
च सूत्राणि प्रदाय दीक्षितत्राह्मणलिङ्गिनो हैमवल्ञादमिः परितोष्य दीनान्ध-
कृपणादिभ्यश्चा्थिभ्यो यथाशक्ति सर्वेभ्यो हिरण्यादिकं दच्वा सवीनपि भोज

यित्वा तद्धोजनदानफरमरोषमनेन शिवे समर्षयेत्‌ ।

वि्तशाउ्यविहीनस्य भक्त्या शक्त्यनुरूपतः ।
दानेनानेन दत्तेन प्रीयतां मे सदाशिवः ॥ ११८ ॥
इति दानादिकं शम्भोः पादाम्भोजे समधैयेत्‌ ।
यावद्च्रतान्तं तावन्नित्यमेवं सविभवममभ्यच्यं पतिदिनं पवित्राणि देव-
स्योपरि प्रथमवन्धनसूतरमूे समुदत्य ङम्बयित्वा निमौस्यमपनीय दनं वि-
धाय पनः पवित्राण्यारोपयेत्‌ ।
सथ व्रतान्ते सविशोषमभिपूज्य

मम्‌, |
पयित्रकव्रतं चीर्णं यथासङ्कस्पितं मया ॥ ११९ ॥
त्वस्यसदेन कर्मेदं ममास्तु फरुसाधकम्‌ । |
इ्यपयेद्‌ भुक्तिकामा सुक्तिकामोऽपि शम्भवे ॥ १२० ॥
न निवेदयीत पादान्ञे मास्तु मे कमं बन्धकम्‌ ।
इ।त |

तदनु मन्तरतपंणान्तं कम कृत्वा पूण हुत्वा वहिस्थं भगवन्तं नाडी-
मार्गेण शिवे संयोजयेत्‌ ।
रक्षणः क्षत्रियो वापि वेदिकशचेज्जयादिमिः ॥ १२११ ॥
हत्वा वेदिकंमेनत्रेः प्रायशिततरजुहोति च ।
ततोऽप्रमन्त्रान्‌ संहत्य द्वादशान्तं नीत्वा हदि सनिवेशय वदिं च
द्वादशान्ते संयोज्य परिधिविष्टरस्थानुद्रास्य समाचम्य कृतसकरीकरणोऽन्तः
प्रविश्य रिवकुम्भाखवधन्योमन्त्रान्‌ संहत्य तत्रस्थं शिवं च शिवे िङ्गस्थे
संयोज्य दिक्पालादीनवि विज्य सति चण्डे पवित्राणि स्रक्षरेण तन्मन्त्रे
१, "ड तन्वं रिषं" शा, पाडः,

११८ दं्ानरिवगुख्वेवपडतो [किवापोदैः
णारोप्यासति स्थण्डिले समावाद्याभ्यच्यं तज्निमाल्यादिकमशेषं चण्डनाथाय
समर्पयेत्‌ ।
“थवा स्थण्डिले चण्डं पटस्य + + पूजयेत्‌ ॥' ›
इति सोमशषम्धुः ।
ओम्‌,
यत्‌ किञ्चिद्‌ वार्षिकं कमं कृतं न्यूनाधिकं भया ॥ १२२ ॥
सवै तदस्तु सम्पूर्ण चण्डनाथ | तवाज्ञया |
इति तं प्रार्थयेत्‌ पश्चाद्‌ गन्धाचैरचैयेदपि ॥ १२३ ॥
पायसं च निवेधास्मै नत्वा स्तुत्वा विसजंयेत्‌ ।
तजिमीस्यादिकं स्व॑मन्धकूपेऽथवाम्भति ॥ १२४ ॥
भ्रमूते निक्षिपेत्‌ तन्तूज्ञप्तव! छित्त्वा विशेषतः ।
भथ संशोध्य भूमिं तु सलिकलगोमयाप्ठतैः ॥ १२५ ॥
ततस्त्वष्टोत्तरशतैः करोथ शक्तितः ।
नवकेनाथवा देवं क्ञप्येदुक्तमागेतः ॥ १२६॥
सविशेषं च सम्पूज्य प्राभरोत्यविकठं फलम्‌ ।
पविश्रमेनं प्रतिवत्सरं तु यः करोति भक्त्या स्खकिताभिप्रणम्‌ ।
भवाप्य पूजादिफलं स चालिलं प्रयाति रम्भो; पदमन्ययं शिवम्‌ ॥ १२७३१॥

इति श्रीमदीशानरिवेगुर्देबपद्धतौ ेद्धान्तश्चारे उपरिभागे क्रियापि
पवित्रारोपरणपटल एकर्विंशषः ॥

अथ द्वाधिदाः पटलः ।
अथोच्यते दामनकी तु पूजा वासन्तिकी तुष्टिकरीन्दुमीलेः ।
यदाश्रमं हैमवतं तु देवो देभ्या विहीनदिचरमध्युवास ॥ १ ॥
नन्दीश्वराधेः सहितो गणेरैरुपास्यमानश्च मुनानद्रहनदैः ।
खात्मानमादमन्यवलोक्य शश्वत्‌ सबीजयोगं प्रथयन्‌ समाधिम्‌ ॥ २॥
काठेऽथ तस्मिन्‌ किङ तारकाख्यो जित्वा सुरेन्द्र सह देवबृन्दैः
सन्तापयामास नितान्तभुभः इष्यान्तपूयप्रतिमोऽधुरेनद्रः ॥ ६ ॥

दलन्तद्ाविकारः] डतरा हा विंशः पर्कः । ११९
अथिन्द्रसुस्वैश्च सुरैषैनीन्द्ैरम्ययितस्तच्छमनाय वेधाः ।
प्रोवाच देवान्‌ गिरि्चाय गौरीं यतास्मने रोचयितुं यतध्वम्‌ ॥ ४ ॥
नार्थोऽस्ति लोके शिवयोः प्रमावाद्‌ देव्ये-द्रतेजःभञ्मेऽभ्युपायः।
एतद्धि कायं महदेवमुकतर्दवेस्तथा तत्‌ प्रतिपन्नमासीत्‌ ॥ ५ ॥

` तत्रन्द्रसुस्यैरसिरैमेरुद्िस्तत्कम सम्पादयितुं नियुक्तः ।
सख्या वसन्तेन ` सहैव कामः स्थाण्वाश्रमं हैमवतं जगाम ॥ ६ ॥
समाधिभङ्खाय कृतपरयत्ने कामे वसन्तोऽपि सह।यङ्ृत्यम्‌ ।
समर्भयामास वनैः प्रफुैः पङ्केरुहाणां पवनश्च मन्दैः ॥ ७ ॥
गौरीसमक्षं गिरिशोऽपि. किञ्चिद्‌. वितकंयंदिचत्तविकारदेतुम्‌ ।
स्मरस्य तस्याविनयं विदित्वा कोपं प्रवृत्तं न नियन्तुमेच्छत्‌ ॥ ८ ॥
अथास्य नेत्राज्निरगात्‌ तृतीयादिः प्रचण्डः स च भेरवोऽमूत्‌ ।
त्रिलोचनः श्ूलकपापाणिभस्मावशेषं स चकार कामम्‌ ॥ ९॥
तद्‌ भेरवं कमे च भेरवस्य भीमाडृदासं रवतो विलोक्य ।
मीता विषेदुः सहसेव सर्व दान्ताः सदेवासुरसिद्धयक्षाः ॥ १०॥
तं भेरवं देववरोऽपि रुद्रः परेक्ष्य प्रसन्नोऽभ्यवदत्‌ त्वयाच ।
दान्ताक्ञिलोका दहतैव कामं यसात्‌ स्वमस्माद्‌ दमनोऽसि नाम्ना ॥ ११॥
अथात्र गौरीपरिचभयागताः स्मरस्य पल्या सह देवयोषितः ।
रतिः स्वपव्यर्विलयं विजज्ुषी पपात कृत्ता कदरीव विहला ॥ १२ ॥
तथागतां तत्र रतिं च मन्मथं क्षणादनङ्गं समवेक्ष्य पाथती ।
शशाप कोपान्मनतेव भेरवं चिर।य वीरुद्‌ भव भूमिगोचरः ॥ १६ ॥
तथा स शापोऽम्बिकया तथामवत्‌ क्षणेन वर्दिमनाहयस्तदरा |
प्मराङ्गमस्मन्यमिरामसौरमः सुकोमलाङ्गे रातिबाप्यसेकजः ॥ १४ ॥
शिवस्तदामोद मतीव मोदनं विभ।भ्य देव्या विदहितानुमोदनम्‌ ।
प्मयन्‌ स तस्याः शमयन्‌ सष ददो वर वरेण्यो दमनाय वीरूपे ॥ १५॥
वसन्तकारे सवसन्तमन्मथं यजन्ति येऽचप्रभृतीह मां जनाः ।
त्वदङ्गभूतेदेमनच्छदादिभिभजन्तु कामानाभिवाज्छितांश्च ते ॥ ११ ॥

न्यज्निलो, २, भमा' ख. पाठः. ३, भ्ये क. पाठः,

९२७ हैशागरिवगुरुवेवपद्वतौ [कियापादः
त्वयार्ितनाङ्ग सहोमया मय। वरं द्वितीयं तव दीयते पुनः ।
तथा हसििद्यभुखाश्च देवत स्त्वयार्चिताः सन्त्वभिवाज्छितप्रदाः ॥ १७॥
न कुवेते येऽपि च पवे दामनं नरा वसन्ते मम शासनातिगाः ।
तदर्चनापुण्यफलं वसन्तजं गृहाण सवै मदनुग्रहार्पितम्‌ ॥ १८॥
इत्थं वृषाङ्को दमनाय दत्त्वा वरं ततोऽस्मिन्‌ विदधे विधानम्‌ ।
स्वच्छन्दतन्त्रे तदपि प्रसिद्धं ततस्तु शैवैरपरैश्च दृष्टम्‌ ॥ १९ ॥

अत्र सेमशम्भुः-

““स्वच्छन्दभेरवे तन्त्रे यचपीत्थमुदाहृतम्‌ ।
तथापीह समासत्वात्‌ सिद्धान्तेऽप्युपदिरयते ॥
इति । तद्यथा -
अष्टम्यां वा चतुदैश्यां मधुमाधवमासयोः ।
राम्भोदोमनकं धूवेपक्षयोर्युक्तिमुक्तिदम्‌ ॥ २० ॥
त्पूवैमेव सप्ताहात्‌ पश्चाहाद्‌ वाङ्कुरा्पणम्‌ ।
कुयौच्चोदितसम्भारान्‌ मण्डपादंश्च सम्भृतान्‌ ॥ २१॥
सप्तम्यां वां त्रयोदईयां कृतनित्याचैनाविषिः ।
मूष्येद्‌ यागगेहं तं वितानखक्फलादिमिः ॥ २९ ॥
ततो दमनकाराममशोकतरमण्डितम्‌ |
-गत्वाश्चोकतरोमूरं रमणीयमलङ्कृतम्‌ ॥ २६॥
तद्भावेऽचैनागरि कतकारामकेऽपि वा ।
कुर्याद्‌ बासन्तिकी पूजां मन्त्रेभिरनुकमात्‌ ॥ २४ ॥
्ैक्रत्यां गणपतिमेशचान्यां गुरुं चावाद्याभ्यच्यै तदनु ॐ
सश्ोकाय नमस्तुभ्यं कामस्लीशोकनाशन। ।
शोकार्तिं हर मे नित्यमानन्दं जनयस्व मे ॥ २५ ॥
हत्यनेनाशोकतरं गन्धादिभिः दीपान्तं संपूज्य
ुटयादियुगप्यन्तः काररूपाऽग्ययो विसुः ।
करते चैव योऽनादिस्तस्मै काठास्मने नमः ॥ २६ ॥

भ

१. “पवष, २. नन्दभा, ३. थु" क. पाठः,

वसततक्जानिकारः] उतरार्थ दाविराः पदकः ।' १३१
इति कालारमानमशचोकमले समावाक्चाम्यच्यं तत्रैव दक्षिणोत्तरृतमण्डरुयो-
धौन्योपरिसूत्रितो धूपित कुम्भौ गन्धजकादिपर्णौ सहिरण्यकूचकुयुभौ फएल्व-
सनमास्याक्षतालङ्कृतो संस्थाप्य तयोदेक्षिणे कुम्भे वसन्तम्‌ उत्तरे क्म चाषा
रश्क्त्यनन्तासनधमादिपीठरजस्तमस्सत्त्वमयपद्चवरिषटरे तत्तन्नामभिरभ्यच्यै भे!
सन्ताय नमः इति तन्मूखमन्त्रः । ओं वां हृदयाय नमः इत्यादिभिः दीषे-
स्वरैः पञ्चाङ्गानि जातियुक्तानि परिकल्प्य असङ्‌द्धकरयेज्यष्ठादिकानिषठान्तं
इदयाघङ्गानि विन्यस्य, रिरोवक्त्रहदुद्यपादेषु हदयादिस्वस्थानेषु. चाङ्गानि
विन्यस्य मूलेन कुम्भे पूजितासने पुष्यान्जडिना पद्द्भयवरदामयकरं हेमवर्णं
रक्तवसनगन्धमास्यहेमगिशरकुण्डलहाराङ्गदादिभिः समलच्छरतं युवानं वसन्तं
ध्यात्वा स्वहृदयादावाद् स्थापनसानिध्यादिकं विधाय तस्य दक्षिणतः पद्मावती
वामतः कुमुमावती च रक्तशुङ्कवर्णे समलस्छृते दे्यौ चावाञ्च्यादिमिर्ग-
न्धादिमिश्च निवे्ान्तं भूलमन्ेणाभ्यच्यै
भों

वसन्ताय नमस्तुभ्यं वृक्षगुस्मरताप्रिय | |

सहसमुखसंवाद! कामबन्धो} नमोऽस्तु ते ॥ २७ ॥
इत्यनेन पुष्पाज्जसित्रयेण देवीभ्मां सहितं वसन्तमभिपूञ्य तत्पद्मदलमेषु
तच्छच्छीेनदेवताः पूजयेत्‌ । `

आहादिनीं गन्धवतीं सुरमी चेव माङिनीम्‌ ।

मदिरां मदयन्तीं च रमां पु्पवतीं तथा ॥ २८ ॥

बासन्तीं चापि नवमीं स्वनाज्ञाभ्यचेयेत्‌ कमात्‌ ।

सोः सुवेषाभरणा रुजिताङ्गयः म्मिताननाः ॥ २९ ॥

नु. आरामस्थं दमनकमचेयेत्‌ | तत्र भैरवे सूलकपारदस्तं रक्तवण
रक्तगन्धमास्याम्नरालस्छ्ृत सद्यःकृत्तसद्भरमुण्डमालाधरं रिज्ञननु पुरकिडि-
णीकमाक्रान्तकन्तपादुकं खड्गद्यूलडमरुकपाराहस्तं विरूढममूतदमनकाङ्ि+
तश्चिरस्ं ध्यात्वानेनाध्यौदिभिगेन्धाशेर्ेश्चा चयेत्‌ ।
भां

काममस्मसमुद्गत ! रतिबाप्पजरष्डुत! ।

भराषिगन्धरवेदेवादिषिमोहन ! नमोऽस्तु ते ॥ २० ॥

ददद

शे लागक्िवगुषदेवपखतो $ [भि्काशद्‌

ओं दं दमनाय नमः इति द्मनकममभ्य्यं ततः कामेशुसे शक्त्वा
दिसस्वान्तं पद्मासनमभ्यच्यं जौ श्वी कामाय नमः इति मूरमन््ः । भं ज्ञां
इद्याय नमः. इत्यादिभिरदीरस्वः जातियुक्तान्यज्गानि प्राग्बत्‌ करश्षाखाघु
देहे च स्वेषु स्थानेषु चाङ्गानि विन्यस्य पुष्पाज्ञलिना कामासनाय नमः इति

कामासनमभ्यच्यै दराम्रस्थास्तच्छ की: पूजयत्‌ ।

भं ह्वी मन्मजाय विद्महे कामदेवाय भीम तजो गन्धर्वः प्रचोदयात्‌ ¦

सीमायां हृदिनी षौ एति प्रीतिं तमेन्मदाम्‌ ।
सङ्गम। चैव निबीणां नवमी मध्यगां रतिम्‌ ॥ ६१ ॥

इत्यनङ्गगायत्री । भथ पुष्याज्जलावनङ्गं ध्यात्वावाहयेत्‌ ।

पः

रक्तं रक्ताम्बरणरं युवानं मृष्टकुण्डलम्‌ ।
हारफेयूरकटकमौकिकुण्डलन्‌ पुरैः ॥ २२ ॥
अन्यै दिव्याभरणैम्यगन्मैशच मूषितम्‌ ।
पुथपचापकरां भाय दधतं पाडमडूश्चम्‌ ॥ ६३ ॥
बामाष्ारोपितरति युवतीगणमध्यगम्‌ ।
खपङावभ्यतोन्दुर्यसोकुमायैविमूषितम्‌ ॥ १४ ॥
एवे ष्यात्वाचेयेत्‌ काममध्येगन्धादिभिः कमात्‌ ।
मूढेन चैव गायध्या निवेधान्तं यथाविधि ॥ ६५ ॥

नमोऽस्तु पष्यवाणाय जगदाहदकारिे ।
मन्मथाय अगजेत्रे रतिपरीतिप्रदाय ते ॥ १६ ॥

अनेन पृष्पाज्ञजिभिरिक्ष तं प्राथेयेत्‌ पुनः ।

बसन्तकामाक्चोकानां बाह्ये रोकाषिषान्‌ यजेत्‌ ॥ ३७ ॥ ` |

तदक्ञाणि च तदिष्चु पूजेयं सर्वकामदा ।
ततो दमनमादाय बसन्ताक्षोकमन्मथान्‌ ॥ ६८ ॥
भ्रोकेरादरणैरिष् मन्त्रयेद्‌ दभनं तः । `

हरमसादसम्भूत स्वमात्रबादितो भया ॥ ३९ ॥
शूजयेत्‌ ज" क. पाठः, १ प्ववेवक. वाठः ` ` `

देमणकर्वदिकारः] = उराच दविः पकः । ९९१

नैतन्यं कुरु सन्निध्यं शिवाचौयां शिवाङ्कया ।
चवं दमनकमामन्ध्य

ना |
बसन्तकोयुमीसम्पत्संम्पादितजगतिय। ॥ ४० ॥
सवया स्मरसहायेन सेव्यो देवः सहोमया ।
ओं वं ह्वी बसन्तकामाभ्यां नमः इति सहितौ तावामन््याुञञप्य
तत्र रज्ञां विभाय स्वमबनं गत्वा शुजीत ।
इति बलसम्तपूजाधभिकारः ।

भथ प्रातः सयुत्थाय हृत्वा नित्यक्रियां ततः ॥ #१ ॥
धायदि यागवस्तूनि समाहत्योचितानि वु ।

त्वा दमनकारामं गृहीयाद्‌ दमनं बहु ॥ ४२ ॥ `
समूलं किशचिदुद्‌पूृत्य पत्रेष्वाधाय चालिढम्‌ । `
बसम्तस्मरकुम्भौ चाप्यविस्ितदैबतो ॥ ४३
इत्थाप्यारोपयेेव गजयानादिकेऽखिलम्‌ ।
सगृ्गीतवादित्रमङ्गलच्छन्रचामरम्‌ ॥ ४४ ॥

अरङ्हृत्य पथा यायात्‌ पृरप्रामाङ्याविकम्‌ ।
वाचयित्वा जैः स्वस्ति मण्डपान्तः प्रवेश्य तु ॥ ४५ ॥

` देवस्योगयतः ङभ्मौ संस्थाप्याभ्यच् पूववत्‌ ।
ज्ञात्वाथ तपण प्राग्वत्‌ समाप्याभ्यच्यै भास्करम्‌ ॥ ४६ ॥
क्षान्ति विद्यां निवृतिं च प्रतिष्ठां द्वारवद्‌ यजेत्‌ ।
नित्योक्ताः पश्िमद्वारे सभ्पूज्य द्वारदेबताः ॥ ४७ ॥

पाष्णिषातादिपुष्पाज्ञद्पैरन्तः भविश््य तु ।
भन्ञं विन्यस्य देहल्यामिष् वास्त्वीश्वेषसौ ॥ ९८ ॥

बिन्यस्य दिश रोकेशानिष्धा विन्नं गुरं तथा ।
विङिरषपपूं तु इत्वा ङुम्माज्पूजनम्‌ ॥ ४९ ॥

१, °इ° ख. काढः,

२३४ ( इंरानशिवगुर्ेवपडता | [कियापाषः
तत्परिभ्रमणादृध्वै ताविद ज्ञानखड़गधुक्‌ ।
कुण्डे च मण्डले लिङ्गं शिवमिष्ट्वा विशेषतः ॥ ५० ॥
प्राग्च्च नाडीसन्धानं कुयोच्वाथाधिवासनम्‌ ।
तद्यथा - |
दुमनमूटं मृदा सहितं पश्चिम सयेन तन्नारं गन्धामलकं चोत्तरे वामेन
तत्पत्रं भस्म च दक्षिणेऽपोरेण तत्पुष्पं दन्तधावनं च प्राच्यां पुरुषेण तत्फठं
गन्धपिषटं चेशान्याम्‌ ईंशनिनान्यदपि सर्वै यागद्रव्यं यथावकां विन्यस्य दम-
नपञ्चाङ्गेरज्ञरिमापुयं भगवन्तं प्राथ्यानेन तारमूरशशिवायनमोन्तेनारोपयेत्‌ ।
मोम्‌ |
` आमन्तरितोऽपि देवेश! प्रातःकाठे मया विमो | ॥ ५१ ॥
कतैव्यं दामनं (पु ! प)वे पूर्णं शक्त्या तवाज्ञया ।
अथारत्रिकमुक्ताये नैवेधान्तं यजत्‌ ततः ॥ ५२ ॥
पवित्रकविषानेन हुत्वा सम्पातयेद्‌ धृतम्‌ ।
दमनापूरिते पत्रे सम्पूज्याखामिरक्षिते ॥ ५२ ॥
वर्मावङुण्ठितं कृत्वा कुम्भेशमे निवेश्य घु ।
भक्ष्यं च विनिवेधाक्षौ हत्व धोरशताहुतीः ॥ ५४ ॥
बाड विकी बाह्ये चाप्यविसरजितदैवतः ।
भुज्ञीताथ हविभेक्स्य मुक्त्यं चोपवसेदपि ॥ ५५ ॥
ध्यायन्‌ जपन्‌ वा सङ्गीतैः कुयोज्जागरणं निश्चि ।
ततः प्रदयुषासि स्नाता सूयद्वाराचनादनु ॥ ५६ ॥
शम्भुं पिचज्य सापेक्षं पञ्चश्ुद्धिपुरःसरम्‌ ।
कुम्भाभिरिङ्गविम्बेषु निर्यवत्‌ पूजयेच्छिवम्‌ ॥ ५५७ ॥
अपनीय तु निमीर्यमविसभितदैवतः ।
विभवानुगुणं शम्मोः कृता वेरोषिकाचंनम्‌ ॥ ५८ ॥
सरथ दमनमारोप्य स्वमूलेनेश्वरान्तकम्‌ ।
दाररब्रह्मवास्त्वीगकुम्भास्रगणनायकान्‌ ॥ ५९ ॥
गुरश्च दमनेनेषवा स्वमूलरीश्वरान्तकैः । `
आरात्रिकं तथोत्तायं देवम मण्डले स्वयम्‌ ॥ १० ॥

दैमनकपवेप्णिकारः] उत्तरार्ध द्वाविंशः पटलः । १३२५
सकरीङ्कत्य दमनं स्वशिरस्यधिरोपयेत्‌ ।
निगेत्य बहिराचम्य भविरद्याथोपयिश्य तु ॥ ६१ ॥
आसनादिक्रमाच्छम्भं यजेद्‌ दमनकाङ्कः ।
ततपश्व्गैस्तु सथादिक्रमेणारोपयेच्छिवे ॥ ६२ ॥
पञ्चाङ्गः पिण्डितैः पश्चात्‌ पञ्चन्ह्मभिरर्चयेत्‌ ।
पुनदैमनपम्चज्जै्गन्धदृवांक्षतान्वितम्‌ ॥ ६३ ॥
अज्ञि सम्यगापूयं ध्ययेद्‌ देवं सदाशिवम्‌ ।
शिवविद्यात्मतक्तस्तु पवित्रकविधानवत्‌ ॥ ६४ ॥
क्रमादारोपयेच्छम्भोदेमनस्य।जजछित्रियम्‌ ।
पुनश्चतुथं चापूयं साक्षतं दमनाज्जरिम्‌ ॥ ६५ ॥
ओं मखेश्वराय मखं पूरय परय शूलपाणये नमः ।
अस्यान्ते भ्रणवमूलाभ्यां सवेतस्वाधिपतये शिवाय नमः इत्यारोपयेत्‌ ।
अथाराज्रिकमुत्तायं मह।निवेद्य दत्वा ह विदत्वा दमनकेन परिपिविष्टरगता-
नाराध्याम्ावपि शिववत्‌ खुचा दमनकमारोप्य विद्यापीठे च स्वमन्त्रेण तदनु
स्वगुरौ सति वसनविमूषणादिमिर्दमनकेन च तमाराध्य द्‌।क्षितरिङ्गिदिजब-
न्धुजनानां दमनकं दत्त्वा यथायोग्यं भोजयित्वा दक्षिणामिदनिन च स्म-
्थिजनं .परितोष्यानेन दमनकाज्ञि्दिवं प्रथेयेत्‌ |

देवदेव | जगन्नाथ ! वान्छिता्प्रदेश्वर | ।
हदिख्थान्‌ पूरये: कामान्‌ मम कामेश्वरप्रिय। ॥ ६६ ॥
प्रणवमूखयुतं सौम्याय शिवाय नमः इति काम्याज्ञरिं शिवपादयोः

पादाम्बुजेष्वारोप्य (?) दामनकपूजाफलं च निवे पुनरेवं प्रार्थयेत्‌ ।

भगवन्नतिरिक्तं वा दीनं वा यन्मया कृतम्‌ |

सश तदस्तु सम्पू दामनं परे ते विभो ! ॥ ६७ ॥

इति विज्ञाप्य देवेशमभिस्थं मण्डठे शिवि ।

संयोज्य तं च सिङ्गस्थे कुम्भस्थं च सदाशिवम्‌ ॥ ६८ ॥

आयोज्य वहिह्पग्रे नत्वा स्तुत्वा महेश्वरम्‌ ।

प्रणिपत्य क्षमस्वेति यथापूर्व विसजेयेत्‌ ॥ ६९ ॥

10

५२४६

ईंशानदिवगुरुदेवपद्धतौ (क्रियापाद
अख्ादिद्धारशोकेशान्‌ स्वेषु स्थानेषु योजयेत्‌ ।
एतद्‌ दामनकं पव कृत्वा चण्डं च पूजयेत्‌ ॥ ७० ॥
गोमयाम्बुषिरिप्तायां क्षितौ नित्यं यजेच्छिवम्‌ ।
इत्थं वसन्तविहितं सवसन्तयाग
प्रोक्तं तदन्तमिह दामनकं दि पवं।
यद्भद्‌ वसन्ततिलकं सुमनोभिरामं
तद्रन्मनोभिलषितान्‌ फलतीह कामान्‌ ॥ ७१ ॥

दते श्रमदीशानरिवगुरुदेवपद्धता ।सेद्धान्तसारे उपरिभागे
क्रियापादे दमनकपवेवयिपरलो द्वारः ॥

अथ श्रयोवि्षाः पटः ।
अथ मूः सवैवणोनामुपजीव्या तथाश्र॑या ।
प्रतिष्ठादिक्रियाचक्रं यतो यस्यां प्रचतेते ॥ १॥
तसात्‌ तहक्षणं सम्यक्‌ संक्षप। दिह कथ्यते ।
पण्यक्षेत्रनदी तीथपवैता्यन्विता मही ॥ २ ॥
प्रयच्छत्यधिकां सिद्धि यतस्तामाश्रयेद्‌ बुधः ।
स्वतः कृष्णमृगेयुक्ता कुशकाशैरलङ्करृता ॥ २ ॥

वेदविद्धिद्विजैजैष्ठा यक्ियेसरुमिर्ेता ।

प्रागुदुक्छवणा रम्या प्रभूतसङिराश्चया ॥ 9 ॥

नीरन्धा चेव सुक्ञिग्धा समित्पुष्पफलान्विता ।

स्वारामगेकुलकुला भूः साम्या भर्स्यते ॥ ५ ॥
पूणो सुपञ्चा भद्र। च धूम्रा चेति चतुर्विधा ।

भूमिः स्यादानुपूव्थण तासां लक्षणमुच्यते ॥ ६ ॥
अङ्कालाशोकबकुरुधिशपानिम्बकिशुकैः ।

माधवी गुल्मनिष्पावैः संयुक्ताल्यजलाश्चया ॥ ७ ॥
पृणौ (स्यात्‌ ) पुष्टिदा भूमिः पर्वतानूपरायिनी ।
चन्दनागरुकपूरकदम्बाजनकेसरेः ॥८॥ ` `

जञ" ख. पाठः,

धूकक्षणाचिकादः] . उत्तरा त्रयोविंशः पटर; । २२५
तिककषैः केतकीकुन्वैः पद्माब्येश्च जखाशयेः ।
कौवेयौमन्विता भूमिः सुपद्मा भाक्छवा मवेत्‌ ॥ ९ ॥
अन्धः समीपे वा नयाः सुतीथसरिराशया ।
यञ्खियेः फरवदश्च पश्चिमखेरलद्छृता ॥ १० ॥
कषतरदक्षिणसंखेश्च मद्रा भूमिः सुखप्रदा ।
डुदिष्ेष्मातकैरकैः पीटवेणुविमीतकैः ॥ ११ ॥
अन्विता सोषरा क्षा पर्षा शर्क॑रोपकैः ।
श्येनगृभवरादक्षकाकगोमायुंकुटा ॥ १२ ॥
धूम्रा नाम मही निन्या शोकदुःखमयावहा |
न तत्र स्थापयेदिज्गं न मन्त्रे साधयेदपि ॥ १३॥
चातुरव॑ण्यजनस्तत्र न वासमभिरोचयेत्‌ ।
भूजज्गवक्ा श्ूखाभा मध्यनिम्ना त्रिकोणका ॥ १४॥
शयुपीमा कूमृष्ठाभा षडश्रा निज॑लाथवा ।
यमबहिमरुद्रकषोदिकवा नित्यकदैमा ॥ १५॥
चण्डवाताष्टता नित्यं वामावतेजटा च या ।
दुगेन्धा केशकीटास्थिभस्मवल्मीकदूषिता ॥ १६ ॥
सङ्कीर्णां नाम सा मूमिः सर्बवर्णरविगर्हिता ।
द्रिपरादिवर्णमेदेन चतुधौ भूरथोच्यते ॥ १७ ॥
शवेताज्यगन्धा मधुरा कुशकाशैरलक्छ्ृता ।
न्ौग्येश्चानष्वैः जग्धा पलादोौदुम्बरान्विता ॥ १८ ॥
जतुरश्राहतिः प्रोक्ता विप्रभूमिस्तु शान्तिदा ।

शका रुषिरगन्धा या कषाया प्राक्छवा मही ॥ १९ ॥
साश्वत्था क्षत्रिया प्रोक्ता व्यासाष्टा्चाधिकायता ।

_रषाता गोमूत्रगन्धाया तिक्तावाम्ररक्ता च या॥ २०॥
प्ाकवा एक्षवृकाब्या षडंश्षाधिकमायता । `
वदवभूमिः समदिष्टा नानासस्यविभूषिता ॥ २१ ॥

९९८ ईंसानरिवगुरुदेवपदलौ [किवादः
कृष्णा या मधुगन्धा भूः कटुका भाक्डवोदका ।
शुद्रजातिरिति जेया थवा पथिमष्वा ॥ २२ ॥
गोवीथी पराक्छवा मूमिरभिनिम्ना तथानला ।
याम्या यमष्कवा जेया नागवीथिस्तु नेत्रते ॥ २३॥
पश्चात्‌षुवा वारुणी स्यात्‌ भूतवीथिर्मरुत्‌छएवा ।
धननीथिः सोम्यानिम्ना धान्यवीथिः शिवषठवा ॥ २४॥
विप्रादीमां च देवानां प्रगेशान्योत्तरष्वाः ।
शस्ताः स्यु्वीथयः शेषा व्योः स्युरद्यभा यतः ॥ २५ ॥
हत्थं भूमेस्तु रक्षमोक्तं सामान्येनाथ कथ्यते । |
कुक्षद्ैकविचिष्टाद्ेतथक्चत्रवनश्रया ॥ २६ ॥
न्य।येनेव।जता श\तञवा वणैसमा समा।
अलाभ धवला रम्था सवंवणेदितावहया ॥ २५७ ॥
सगहानुषरा सपैवह,।कान्त्यजवजिता ।
दमश्चानाङ्गाररदिता सुस्वादुर्सङ्लिनिता ॥ २८ ॥
न्यभ्रोषोदुम्बराशवत्थषटक्षाः पूवादेगाः शुमा ।
सवेत्र केसराइचूताः पुन्ागा नागडाड्मिः ॥ २९ ॥
नसाश्वम्पकाः पूगा नाश्किराश्च शोमनाः
प्राच्यां निषिद्धो हि गिरिस्तच्छाया वये रवेः ॥ ३० ॥
यत्रापतति तत्रापि मामायं न प्रशस्यते ।
सम्भः कुम्मगतं शे मध्यमं मीनमेषयोः ॥ ३१ ॥
मकरे च .षे नीचै ब्रामादेरार्यस्य वा ।
धान्यपणोमकुम्मं तु निषायेश्वास्य चप ॥ ३२ ॥
जामे शरवे कुडवं गन्यमाऽवं भिनिक्षिपेत्‌ ।
चतुर्दिक्षु | क्षिपेद्‌ वहः शुद्धाः काप।तवज्ञजाः ॥ ६३ ॥
तितरकष्पेतङ्कष्णाश्चतस्लः समवर्तिताः ।
रेन्ददक्षिगस्म्याप्यवर््यो विपादिकाः क्रमात्‌ ॥ ३४ ॥

शङ्कुष्डायाधिकारः) उत्तराषं चतुर्विंशः पटकः । १६९
पुरुषायैस्तु जातीयेथुक्तास्तन्मन्त्रमन्निताः ।
सङ्कल्प्य ज्वाख्येदू दीपान्‌ गन्धायैः पूजयेदपि ॥ १९ ॥
याममात्रावर्धिं कृत्वा सुलिप्ते भूतङ न्यसेत्‌ ।
य्य वणेस्य या वतीं सा उ्वलन्ती सुखावहा ॥ ३६ ॥
निवीपिता चेद्‌ वज्यो स्याद्‌ विमानकरणादिषु ।
ज्वरन्ति यदि सवाँस्ताः सवैवणेसुखावहाः ॥ २७ ॥
हस्तमात्रं सम खाते तन्मरृदा पूरयेत्‌ पुनः ।
मुस्खयाधिकया श्रेष्ठा समया मध्यमा हि मूः ॥२३८॥
न्यूनया त्वधमा त्याज्या त्रिधेवं परिकस्पयेत्‌ ।
तत्खाते व जलापूर्ण करत्वा पद्शतं ब्रजेत्‌ ॥ ३९ ॥
पुनरागच्छतः प्राग्वत्‌ पूणं चेद्‌ भूमिरुततमा ।
यवन्यूना मध्यमा स्यात्‌ त्याज्या न्यूना ततोऽधिकम्‌ ॥ ४० ॥
एवं वेचायं रहितां कथिरैश्च देषः
रास्तैगुणिश्च सहितां धरणीं सुरम्याम्‌ ।
तस्यामभीष्टफलसिद्धकरं विदध्याद्‌ `
यागं शिवश्य भवनं च यथोक्तमार्गात्‌ ॥ ४१॥

इति श्रीमदीश्ानशिवगुषदेवपद्धती सिद्धान्तसरि उपरिभागे
क्रियापदे भूलक्षणपर्लेनयोवश्चः।

अथ चतुर्बिक्ाः पटलः ।

अथोत्तरायणस्थेऽक प्रशस्ते दिवसोदये ।

गृहीतवास्तु खात्वा तु सस्यमुदधत्य शोषयेत्‌ ॥ १ ॥

स्वेतः सुसमं कत्वा स्थरं दपणसनिभम्‌ ।

तन्मध्ये दण्डमात्रं बा जकावस्थानतः समम्‌ ॥ २॥

तद्यथा --.

सच्छिदरमध्वं तु षटं भाराग्बुपरिपूरितम्‌ ।

यन्तिकाषारगं कृत्वा .स्थलमध्ये समं न्यसेत्‌ ॥ ६ ॥
१, न्यसेत्‌ तद्‌ यथ कृ, पाटः. ` द न्यर्‌ तद्‌ यया क.पाठः, ` 2

९३० देशानशिवगुरुदेवपदधती [किवापादः
ततः परिशताम्भोभिः सम सिक्ते तु भूतङे ।
अन्यूनाधिकसंस्थानं यथा ज्ञेय तद्म्भसाम्‌ ॥ ४ ॥
बिन्दुं कृत्वा स्थरं मध्ये तस्मिन्‌ शर्क समं न्यसेत्‌ ।
तयथोक्तं चान्यैः -

५८अमविरचितडत्स्तुल्यमूलाममागो द्िरददश्चनजन्मा सारदारूढ्भवे वा ।
सममरजुरवरम्बादत्रणः षदकवृततः समतर इद शस्तः रङ्कुरकोहरोशः॥'

इति।

इ्महोः पुच्छाग्रयोभष्ये यवश्थुरखायते समे ॥ ५ ॥

लोह घटयेत्‌ सूच्यो तच्छायामध्वसिद्धये ।
शर्कुमानायतं सूत्रं बिन्दो तस्मिन्‌ निधाय तु ॥ १ ॥
अमभेत्‌ परितस्तन बिन्दौ स्थित्वा सुवषुरम्‌ ।
तन्मध्यनिन्दो तं शकु स्थापयेदुदये रेः ॥ ७ ॥
तहिम्बवृत्तरेखायां शस्कुच्छाया शिरो यदा ।

हासाद्‌ विं्चतिपूवडे तत्र च्छायाग्रमङ्कयेत्‌ ॥ ८ ॥
तथापरा च्छायायां निभच्छन्त्यां तु मण्डलात्‌ ।
संस्परशन्त्यां त॒ तश्रखां प्रवत्‌ तत्रापि लान्छ्येत्‌ ॥ ९ ॥
तयोरास्फालयेत्‌ सुत्रशजुं पुवपराङयोः ।

दिक्षौ प्राक्पिमे स्थातां ब्राह्यं प्राचो मृताहिस।॥ १०॥
पाश्वा्याङ्कस्थिते सूत्रम्षरक्षोत्रमानतः ।

भरागङ्काव्‌ दक्षिणे : शस्य सा दिगनद्रोति कथ्यते ॥ ११ ॥

प्रागङ्णादुत्तरे तद्र काष्ठा तु सा भवेत्‌ ।
शिवार्यादिकरणेष्वैदः प्राचीति केचन ॥ १२॥
विपराथावासकरणे स्यदनद्रीत्यपरे जगुः । |
राह्मी दिगेव सर्वषां नेकतन्तनिदश्चनात्‌ ॥ १३ ॥
निरक्षवेशे लङ्कादौ स्यादयं दिग्बिनिणेबः। `
इत्याहुः केचिवित्यस्मात्‌ साक्षदेशस्य कथ्यते ॥ १४ ॥

१, होद्या हा" क, पाडः,

शक्कुष्डायाधिकारं 1 उत्तरां चतुर्विंशः परदः । ३१
विषः साक्षदेश्चानामस्त्येवाकापसपेणात्‌ ।

उक्तं चान्यैः -

ध्याति भानुरपमण्डव्वृत्या दक्षिणोत्तरदिशोरनषेरम्‌ { `

तेन सा दिगनूजुः प्रतिमाति स्यादजुः पुनरपक्रममेोभ्यौ ॥१

इति । उत्तरगोरस्थ उत्तरां दिशमपक्रममण्डठेन गच्छति । दक्षिणगोरस्थ
दक्षिणां दिह्यमपक्रममण्डलेन चरति । तस्मात्‌ सा दिगनृजुः प्रतिमाति । तस्मा-
दिदानीमपक्रमज्यया दिगाजेवै प्रतिपादयन्नाह -

धछायानिगैमनप्रवेदासमयाकोक्रान्तिर्जावान्तरं

ुण्णं सश्रवणेन रम्बकहृतं स्यादङ्कलाधं फलम्‌ ।
पश्चाद्‌ बिन्दुरनेन रब्ययनतः सश्चारयेद्‌ व्यत्ययात्‌
स्पष्टा प्राच्यपराथवायनवशात्‌ पाज्िन्दुमुत्सारयेत्‌ ॥"
इति । यावतीमिवै्ाभिषरिकामिव्तरेखां ्एशति शङ्कुच्छाया यावतीभिः
वृत्तान्निगंच्छति स स च्छायानिगेमनपनेशसमयः । तयोः. काख्योरको-
करान्तिजीवान्तरं नामाकंघटिकामानमित्यथः । तत्‌ स्वश्रवणेन प्रबेरानिगम-
नकारच्छायायाः कर्णेन गुणितं म्बकहृतं लम्बज्यया हतमङ्कलाभ्यां फठं
मवति । तेन फेन प्श्वाद्‌ बिन्दुं प्राप्ताङ्करपमाणेन रवेरयनस्य व्यत्ययात्‌
सश्वालयेत्‌ । अयनन्यत्ययश्चोत्ततयणे दक्षिणेन दक्षिणायने तृत्तरेण सश्चार्े-
दित्यर्थः । तथस्फाछितं सूत्रं सक्षदेशे सट्टा प्राची भवते । अथाकविलम्ब-
कैविनापि प्रकारान्तरेण रिक्परिकशानाथमुच्यते --
छायात्रयागरोद्धववृतमध्यस्एवसूत्रयोयेत्न युतिः प्रदेशे ।
याम्योत्तरा शङ्कुदिशा ककुप्‌ ९ थात्‌ क्रमेण सौम्भेतरगे।खयोः स्यात ॥ १५॥
पूषैकपाले वापरकपाठे च्छ।यात्रयाम्रं इष्टवा तैपतत्रये रिखिते यन्म-

स्यदवयमुत्पथते तयोडेखपुच्छानुसारिसूत्रद्यं यस्मिन्‌ पदेशे संयुक्तं तिष्ठति
तत शारम्य शङ्कुमूलपयेन्तं सूतरमास्फारयेत्‌ । सा दक्षिणोरा दिग्‌ भवति ।
रवावुत्तरगोकस्ये शर्कुमूकाद्‌ दक्षिणा मवति । वक्षिणगेठस्मे श्ुमूरादु-
चरा भवति। भत्र पुनः स्पषटमुच्यते । तद्‌ यथा -- जठसमीङकृते स्थले

१. श्वैः छामात्रं तत्‌" क. पाडः, `

५३२ देशानरिवगुरदेवपद्धतौ [क्रियापाद
प्रोक्तप्रमाणं शङ्कं विन्यस्य पूर्वहि वापराड़े छाय्रेष्वभिनिविषटेषु त्रिषु त्रयो
बिन्दवः कार्याः । तत एकं बिन्दुं मध्ये कृतवेष्टप्रम।णिन ईत्तमाशिखित्‌ । तावतैव
दवितीयं नेन्दुमवरम्ब्य द्वितयं वृत्तं तद्वत्‌ तृत यं भिन्द मध्ये हृत्वा तृतीयं
वृत्तमाङिखेत्‌ । ततस्तावस्ममाणमेव वृत्तम्‌ । तथाचाशिखेद्‌ यथा मध्यबि-
नदुशृत्तं पाश्चदयनिन्दुवततद्रयत्य ख०इमुत्यादयति । तथाङृत मर्स्यद्रयमुत्प-
यते । तयोश्च यस्यां दिशि महदन्तरं ते भले भवतः। तयो्वस्यां दि स-
जनिकषस्ते पुच्छे मवतः । मुखयोः सू्षमर्वप लको विन्यस्य तयोः सूत्रे बदूष्वा
पुच्छमध्यगे निःस।य स्वगलेकेकं नत्‌ । तयोः सूत्रयेधखपुच्छगत्यनुसारेण
यत्र सननिपातः सा दक्षिणा दिग्‌ मवति शस्कुतर।(यु ! दु)चरगोरस्थेऽके
ततो दक्षिणगोरुस्थे सवितरि । तथा मध्यगतसूत्रयोयुति बिन्दुः शङकमूला-
देवोत्तरा दिग्‌ मवति । एवं चङ्कमूलयुति बिनदवगाहि सूरं परसा रेखां कुयात्‌
सा वृक्षिणेोत्तरा दिग्‌ भवति । तत एकैकं बिन्दुं मध्ये कृत्वा वृततद्वयेन मस्स्य-
सादयेत्‌ । तस्य सुखपुच्छावगा सूत्रं पर्वापरा दिग्‌ भवाति । एवं साक्षदेशे
दिक्साधनयुक्तम्‌ । निरक्षदेशे तु पूवक्तैव पूवापरा देग्‌ भवेति । तस्सत्रस्य
मध्यविन्दौ स्थिघ्ा दशाङ्कलमनिन सूत्रमध्ये र्वापरादङ्खं कृतवा तयोरहयो-
रन्तरसमानसूनमङ्कयोनिधाय दक्षिणोत्तरयोः पारेभम्योत्पन्नयोरमत्स्ययोः सूत्र
भास्फाल्य दक्षिणोत्तरा ।दग्‌ भवर्तीत्यरम्‌ । अविच

नरच्छायानुसरिण कर्प्य चाकोपसर्पणम्‌ ॥ १६ ॥

गणयित्वा धनुउयांवद्‌ ज्ञेयं स्यादकेमागेयोः ।

अधाङ्करमपच्छाया वृषयुगमाङ्गनाद्ु च ॥ १७ ॥

तुखञ्चिपिष्वृद्धा स्यार्दधना करकिमृगादिषु ।
तश्च प्रतिदिनमिति यावत्‌ ।

दयमेकं न नेकं दे नेत्राभिश्चतिसंख्यय। ॥ १८ ॥

वेदाभिद्धयमानेन द्यम न किञ्चन ।

नैकनेत्रान्धिरामाक्षियुगबाणतुसैख्यय। ॥ १९ ॥

षृट्‌सप्ताष्टकमानेन चाष्टर्विरससंख्ययां ।

कऋतुबाणश्रुतिसमं वेदाग्नयक्षिमितं क्रमात्‌ ॥ २० ॥

१, पुत्र क. णद्ध,

भदुक्षाविविधिः] उन्तराधं चतुर्वि: परल: । २.३३

अधौैपादमानेन मेषादिद्रादशस्वपि ।
दशके दशके त्वहां नरच्छायामितिं त्यजेत्‌ ॥ २१ ॥
भत्र

समीक्ष्य भानोगैमनं सराशिकं त्यजेत्‌ पुरोक्ताङ्करमन्र युक्तितः।

ततस्तु कष्ठामुपगरह्य तद्वशाद्‌ विसृज्य सूत्रं विदधीत वस्स्वलम्‌ ॥ २२ ॥
स्थरं समं जलवशाष्टम्बसत्रात्‌ स्थिताजेवम्‌ ।
सुजासमत्वं स्यात्‌ कर्णैल्ञिनरात्‌ तियेगाजवम्‌ ॥ २३ ॥
प्राचीसूत्रात्‌ प्रतिद्धयन्ति दिरोऽन्याश्चतुरश्रगाः ।

शार्कुच्छायाधिकारः ।

परमाणुरजोरोमरिक्षायुकायवाष्टकैः ॥ २४ ॥
क्रमान्मानाङ्खलं ज्ञेयं वितस्तिद्रंदशाङ्कट ।
मानाङ्कुरद्वादश्कं वितस्ति्विंतस्तियुग्भं खट सीकप्कुञ्चम्‌ ।
हस्तो भबेद्धस्तचतुष्टयं स्याद्धुश्च दण्डोऽपि स एव नाज्ना ॥ २५ ॥
दण्डपश्चादातायामो गव्यूत्यर्थं निगचते ॥.२६ ॥
दविगुणं तत्‌ तु गन्यूतिस्तद्रयं क्रोश उच्यते ।
योजनं तु चतुष्करोशं द्विष्कों चाधयोजनम्‌ ॥ २७ ॥
खत्रायेमटः -
““हृस्तोऽङ्कुलविंद्यत्या चतुरु्तरया चतुष्करो दण्डः ।
तदविसहलं कोशो योजनमेकं चतुष्करशिम्‌ ॥।''
इति ।
प्राजापत्याख्यहस्तः स्यात्‌ प उविंशतिकङ्कलः ।
षद्सप्ताधिकरविंशत्या धनुरय्िधनुदौ ॥ २८ ॥ `
आ सन्धेबेद्धमुष्टिस्तु सतनः कर उदाहतः ।
स एवारलिरुदिष्टा स्ट चेत्‌ तत्कनिष्ठिका ॥ २९ ॥
प्रदेशचतारगोकणेवितस्त्यः स्युयैथाकमम्‌ ।
तजन्यादिकनिषठान्तमाहृषठामात्‌ प्रसारिता ॥ ३० ॥

[र

२३४ हंशानरिवगुश्देवषडतो [करिवापादः
यन्मध्यमामध्यमपवैदेष्यौन्मानेन मात्राङ्कमायतं स्यात्‌ ।
तत्पवेमानेन तदेव ति्बपरत्राहृरं तच्च तताभिषानम्‌ ॥.३१ ॥
देहोपरब्धाङ्कलमिष्यते यत्‌ तन्मानयुक्स्या प्रतिमासु विधात्‌ |

दण्डानामष्टकं रज्जुः सा च सीमादिषु स्मृता ।
किष्कुहस्तन यानादिशयनीयादिसाधनम्‌ ॥ १२ ॥

अत्राह मयः -

“याने च शयने किष्कुः प्राजापत्यं विमानके ।.
वस्तुनां तु धनु््टिग्रामार्दानां नुग्रहः ॥

र स्वेषामपि वस्तुनां किष्कुटेस्तोऽथवा मवेत्‌ ।''

|

। दण्डन तु भ्रामनिवेशनाचं पुराणि खें निगमं च कुर्यात्‌ ।
हस्तेन वेरभादषु मानमुक्तं स्वस्येन चेवाङकलकेयवेवें ॥ ३६ ॥

देवाल्यगृहादीनि कुयान्मात्राङ्घरेन हि ॥ ३४ ॥
कुण्डाडिकानामपि मण्डलानां सर्वत्र मान्नाङ्कलमानतः स्यत्‌ ।
निमोणमियत्र.यथावेदुक्ता तत्तत्कियाभेदविरेषसिद्धिः ॥ ३५

इति धरीमदीशानरिवयुर्देवपद्चती बिद्धान्तसारे उपरिभामे
कियापादे शक्छच्छायाङ्युलादिविधिखैम
चतुर्विंशः षटरः ॥

अथ पञ्चरविश्षः ष्टः ।

अथातः -पदविन्यासः कथ्यते वस्तुिद्धये ।
सकलं पेचक पीठं महापीठोपपीटके ॥ १ ॥
उग्रपीठं स्थण्डिरं च मण्डूकं परज्ायिकम्‌ ।
आसनं चेति दशधा भामादिन्यासचण्डितम्‌ ॥ २ ॥
प्रान्तसूत्रचतुप्कान्तरकं स्यात्‌ सकठं पदम्‌ ।
भाच्योदीच्यैकसुत्रादिषृद्धया तत्‌ स्याचतुष्पदम्‌ ॥ ३ ५
एवं पागुत्तरपद पद्ध क्मान्रयेत्‌ । |
चतुष्पदं पेचक स्यात्‌ पीठं नवपदं स्मृतम्‌ ॥ ४ ॥

१, ष्वा ॥ इति ध्रीमः क. पाठः, -

पदविन्यासम्रमपुरादिकक्ष्यम्‌] उत्तरां पञ्चविंशः पटलः । २३५

महापीठं पोडशाभेः पश्चविंदातिभिः पदैः ।

उपपीठे तु षटूत्रिशत्पदैः स्यादुरषीटकम्‌ ॥ ५ ॥
स्थण्डि भूनपश्चाशन्मण्डूकं चाष्टकेष्टकेः ।
एकादीतिपदैः ख्यातं क्षेत्रं परमशायिकम्‌ ॥ ६ ॥
भासनं चतक; स्याद्‌ भ्रामायं सेषु सिद्धयति ।
चतुरश्राष्टदण्डा मूः काकणी तच्वतुगुणः ॥ ७ ॥
माषो वेदगुणं तस्माद्‌ भवेद्‌ वतैनकाहृयम्‌ ।
तत्पश्चगुणिता वादी कुडबं तचचतुगणम्‌ ॥ ८ ॥
भूमानमेवं कथितं दण्डमनं तु कथ्यते ।
महाभ्रामस्योत्तमस्य पर्यन्तो रक्चदण्डवान्‌ ॥ ९ ॥
तस्माद्‌ विशतिसाहत्तदष्डहासात्‌ कमेण तु ।

भ्ामाणां पञ्चधा मानँ मुख्यै त्वेवभुदीरितम्‌ ॥ १० ॥
दण्डरविशतिसाहलाद्‌ दण्डपन्चरातस्य तु ।
कमहासाद्‌ प्राममनान्या पञ्च्चतदण्डतः ॥ ११ ॥
चत्वारिशत्ममेदानि मध्यमाने भवन्ति हि ।
प्रामाषिवासक्षत्रादेः सीमामानमिदं स्पृतम्‌ ॥ १२॥
प्राकारान्तरथावाससीमामानमिहोच्यते ।

भामश्च सेटकश्याथ खेदं दगेमेव च ॥ १३ ॥
नगरं राजधानी च पत्तनं द्रोणिकामुखम्‌ ।

शिविरं स्कन्धवारश्च स्थानीयं च विडम्बकम्‌ ॥ १४ ॥
निगमश्वाथ निविष्टः स्याच्छाखानगरं ततः।

एमां चतुदेश्चानां च रक्षणं एभगुच्यते ॥ १५ ॥
अष्टाष्टवण्डविस्तारो आमः स्यादधमाधमः
द्विगुणत्रिगुणै तस्माद्‌ आमौ मध्यो्तमौ स्मृतो ॥ १६ ॥
षदैपम्चाह्चश्चं द्वितं दण्डाः वेटेऽधमे स्मृताः ।
विंशत्या त्रशतैवण्डेमष्यशचतुरछीतिभिः ॥ १७ ॥

२३६ ईंशानरिवगुख्गेवपद्धतौ [त्िवापादैः
त्रिभिः शतैश्वात्तमः स्यात्‌ खेटस्तवेवं त्रिधा स्मृतः । `
अष्टो च चत्वारिंश दण्डास्तद्रतुःशतम्‌ ॥ १८ ॥
हीने तु खबरे ज्ञेया मध्ये पश्चशताधिकम्‌ |
द्वादशेवोत्तमे षडमिः सप्तत्या पञ्चमिः शतैः ॥ १९ ॥
हीनदुी षट्शतैश्च चत्वारिशद्विरम्वितम्‌ ।
चतुर्दण्डात्तैः सप्तशतेदरम तु मध्यमम्‌ ॥ २०.॥
मष्टषष्टियुतेः सप्तरातैदैगेमिहोत्तमम्‌ । |
सद्वव्रिशद्वुशतेः षण्णवत्याष्टमिः हतेः ॥ २१ ॥ `
षडुततरेमैवरातैरनीचत्रिनगराणि वै ।
सहस्ेण च सार्धेन द्िसहस्तेण च क्रमात्‌ ॥ २२॥
नीचं मध्यं तथा भ्रष्ठ नगरं मध्यमत्रये ।
त्रिचतुष्पञ्चसाहलैनेगराण्युत्तमत्रये ॥ २६ ॥
पट्सपताष्टसहनतेस्तु दण्डः स्युश्योत्तमोत्तमे ।
नगराणां त्रये तानि नगराणि यथाक्रमम्‌ ॥ २४ ॥
विकारदण्डवृ्या तु प्रत्येकं नवधा पुनः ।
म्ामादीनां प्रमाणानि प्रोक्तादुष्व॑ भवन्ति हि ॥ २५ ॥
राजधान्यादिकानां तु म्र नगरवदू भवेत्‌ ।
एतावन्मानुषेष्वेव माने ्रमादिषु स्मृतम्‌ ॥ २६ ॥
देवाुरपुरादीनां मानं न ज्ञायते नरैः ।
विस्तारात्‌ पादमं वा त्रिपादद्धिगुणं तु वा ॥ २७॥
मुखायामो भवेदेषां ्रामादिनगरान्तकषम्‌ ।
एतेषां विपुखायामावयुगमेर दण्डकैः ॥ २८॥
विधातव्यावतः शेष वाटीसन्चारभूमिका
नद्यादेदेक्षिणये तु तरि अमान्‌ निवेशयेत्‌ ॥ २९ ॥
म्रामयोरन्तरे सेट राष्टमध्ये तु ख्व॑टम्‌ |
पवेतान्तवैने वान्धौ दुर्ग स्याद्‌ वा जढाषृतम्‌ ॥ ३० ॥

पदविन्यासम्रामपुरादिशछकषणम्‌ः ]. उष्तराध पष्न्वविदाः पटलः । २६७

दुगं ठु पावैतं वन्यमौदकं चैरेणं तथा ।
दैविकं धान्वनं चैव कृतकं चेति सप्तथा ॥ २१ ॥
र्स्य मध्ये न्या वा समीपे नगरं स्तम्‌ ।
तदेव शङ्कुपङ्काथेः परिखाभिबरसदम्‌ ॥ ३२ ॥
उचभ्राकारकाटालगोपुरकषेपणीहुके; ।
शलक्गीमिश्च परितः परिस्तीरगोच्छतिडकम्‌ ॥ ६३ ॥
एकद्वित्रिचतुद्रीरं राजधानीति कथ्यते ।
नानापण्यधनाकीणं सागदानूपसशितम्‌ ॥ ३४ ॥
सांयानिकवणिग्जुष्टे पत्तनं परिक्ते ।
तदेवन्धिश्च नश्च सङ्खमामतपोतक्रम्‌ ॥ ३५१॥ `
दवीपान्तरवणिग्जुष्टं विटुरद्रोणमुखं बुधाः ।
परराष्ट्रे स्वदेशे वा चतुर्बिधबलान्वितम्‌ ॥ २६॥
विजिगीषोः साजवेदो शिबिरं तत्‌ प्रचक्षते ।
नातिदूरे तदेव स्यान्कृपयोयुध्यतोर्मिथः ॥ ३७ ॥
सेनानिवेरास्तु एथक्‌ स्कन्धावार इति स्मृतः ।
पवेतस्याथवा नदाः पार्श्वं राजनलानितम्‌ ॥ १८ ॥
राष्न्ते सान्तपारं यत्‌ तत्‌ स्थानीयं विदुबैधाः।

, छषीवरादिकावासो मरामोपान्त विडम्बकम्‌ ॥ २९ ॥
चातुरवर्णेः कर्मकारनानाक्र्मोपजीिभिः।
पण्यैश्च घनधान्यचेयुक्तप्तु निगमः स्मृतः ॥ ४० ॥
वने वा नगरोपान्ते नागैस्तु जनवन्‌ ।
्षित्रारामाकरेयेतं शाखानगरमिष्यते ॥ ४१ ॥
सहंसिजैणतीपङ्किवसुसख्येद्ि जन्मनाम्‌ ।
अष्ठोचमः रष्ठमध्यो ग्रामः मेष्ठाधमस्तथा ॥ ४२ ॥
सक्षषटपक्चसाहसैमोमा मध्योत्तमादयः ।
चतुज्ञिद्िसहवेस्तु आभाः स्युरधमे त्रयः ॥ ४१॥

2३८

क #॥
विप्राणां दशसपेषुशतेरनी चोत्तमादयः ।

रामा भवन्त्यथ श्चुदरास्तेऽप्येकादशध। स्मृताः ॥ ४४॥
चतुखिद्धिशतेरष्टशतेश्वतुरशीतिकैः ।

` सचतुष्यष्टिपञ्च, शदर्राधशतत्यष्टकैरपि ॥ ४५ ॥

बिकारादित्यसंख्यैशच ब्राह्मणस्तु निवेरितैः ।
एकद्िजायादशान्तास्तवेकमोगादिका दश्च ॥ ४६ ॥
सकलाद्यासनान्ते तु मामादिन्यासचण्डिते ।

युमे सूत्रे तु वीथ्यः स्युरयुगमे पदपङ्कषु ॥ ४८ ॥
दयो सङ्करं कुयौत्‌ सङ्रश्वेद्‌ विनाशङ्त्‌ ।

दण्डकः स्वल्िकशेव भ्रस्तरश्च भकीणकः ॥ ४८ ॥
नन्यावतेः परामश्च पद्माल्यः श्रीप्रतिष्ठितः।

आमादीनां तु सामान्याद्‌ विन्यासास्त्वेवमष्टधा ॥ ४९ ॥
प्रामपयेन्तवीथिस्तु स्याता मङ्गलबीथिका ।

नगेरे जनवीथी स्याद्‌ रथ्यास्या खेटकादिषु ॥ ५०॥
एकद्वित्रिचतुष्पश्चदण्डेः स्याद्‌ वीथिविस्तृतिः ।
परागुत्तराभ्यां वीथीमभ्यां ककरीबद्धमध्यमम्‌ ॥ ५१ ॥
सचतुद्ीरपयन्तवप्राव्यो दण्डकाहयः ।

यप्मिन्नेकैव वीथी स्यात्‌ प्राचीना सोऽपि दण्डकः ॥ ५२ ॥
पदानां पर्चरिंश्त्या आमे तन्मभ्यकोष्ठकात्‌ ।

प्रागादिषु चुर्दिञु प्रथग्‌ इम्पेत्‌ पदद्वयम्‌ ॥ ५२ ॥
तस्मात्‌ पदद्वयं बचे प्रागा तु प्रदक्षिणम्‌ ।

विलोप्य स्वस्तिकाकारो विन्यासः सिद्धयति स्फुटम्‌ ॥ ५४॥
प्राक्परत्यगायतास्तिकः सौम्यालतिल्लोऽथ बीथयः ।

चतसः पञ्च वा धड़ वा सप्त वा प्रस्तर स्मृताः ॥ ५५ ॥
्रतसो बाथयः प्राच्याः सौम्या द्वादन्च वीश्रयः।
द्रदिख्नन्दवसुभिर्भिताः स्युवां भीणेके ॥ ५६ ॥

पदविन्यासन्रामएुराविरुक्षणम्‌] उतरार्थ पशर्विशः पटलः । २३.
भार्‌ प्रत्यग्वीथयः पञ्च सौम्याश्च स्युखयोद्च ।
शंकया चातिशकयौ चा्टयात्यष्य्या च सम्मिताः | ५७ ॥
नन्धावर्ते तु विन्यास प्रामादेः प्रभवन्ति हि ।
प्राच्याः षड्‌ वीथयो यस्मिन्‌ सौम्या शरत्यादिसेखूयया ॥५८॥
आङ्खयन्तं समा यत्र परागः सोऽभिधीयते ।
प्राचीना वीथयः सप त्रयोर्विश्ादितः क्रमात्‌ ॥ ५९ ॥
षा सपविंशतेः सोम्या विन्यासे पदक स्मृताः ।
प्राचीना वीथयोऽष्टो स्युर्टाविञ्चातिमादितः ॥ ६० ॥
आद्भत्रिशयुदीच्याः स्युविन्यासे श्रीप्रातिष्ठिते ।
महेन्द्रे मृहरक्षे च भछ्ाे पुष्पदन्तके ॥ ६१ ॥
महाद्वाराणि चेव स्युरुपद्राराणि सन्ति चेत्‌ ।
मृश पूषणि भृङ्गाख्ये दौवारे सोषनागयोः ॥ ६२ ॥
दितावपि च पर्जन्ये जलमार्गास्वयैन््रतः ।
ईशागेलान्तं शस्ताः स्युः प्रागुदीचीप्लवो यथा ॥ १३ ॥
र्ये सूयो मृशे विष्णुर कारी यमे गुहः ।
विष्णोमे्ये च वरुणे सुभ्रीवे सुगतार्यः ॥ ६४ ॥
भृङ्गे जिनस्य ज्येष्ठाया वायो चण्ड्यास्तु मुख्यके ।
कुबेरस्य महाकाल्या मातृणां च निशाकरे ॥ ६५ ॥
अदिती वास्तुचामुण्ड्याः.शस्त पेश शिवायः ।
निक्तौ वा जयन्ते वा विष्नेरास्य गृहे भवेत्‌ ॥ ६१ ॥
अथवा देवतानां तु बिन्यासमपरे जगुः ।
वदूम्रामपुरराष्टरणां स्यान्मध्ये ब्रह्मणो गृहम्‌ ॥ ६७ ॥
भ्ाच्यां वा परशचिमे विष्णोग्रोमादीनां च सम्पुखम्‌ ।
परास्युखं स्यादेशान्यां मानुषं शिवमन्दिरम्‌ ॥ १८ ॥
स्वयम्बुदेविकं चाषे थत्र तत्र स्थिते तु वा।
न दोषाय मवेत्‌ तस्याप्यग्रं वज्यै शुभार्थिभिः ॥ ६९ ॥

२४०

दंशानशिवगुरदेषपदधतौ [ किमा
प्राच्यामेशेऽथवा मध्ये गोयीः सूर्यस्य च भियः ।
मातृणां दक्षिणे धाम शास्तुः. कास्याश्च नैकते ॥ ७० ॥
षण्मुखस्य तु वारुण्यां अयेष्ठायास्तदनन्तरम ।
वायो सौम्ये च दुगौया लोकेशानां स्वगोचरे ॥ ७१ ॥
इन्द्रेशसोममध्ये वा कषत्रपालनैकेतनम्‌ |
देशमरामपुरादीनामिवमृद्धिकरं भवेत्‌ ॥ ७२ ॥
गोशारा दक्षिणे प्राच्या वापी त्वेशे तथोक्ते ।
सर्वत्र वा जरं शस्तमुत्तरे पुष्पवारिका ॥ ७६ ॥
दक्षिणे गणिकावारः परितः श्ुद्रजन्मनाम्‌ ।
वैश्यानां वणिजां प्राच्यां मध्ये राजापणो भवेत्‌ ॥ ७४ ॥
प्रागुदीच्योः कुलालानां नापितानां च तत्र हि।
जाछ्िकानां च वायब्ये सूनानां पश्चिमे गृहम्‌ ॥ ७५ ॥
तैरविक्रयिणां सौम्ये तक्ष्णां वाप्यनिकेऽनके |
वायव्ये कारुकादीनां कुविन्दानां तु पश्चिमे ॥ ७६ ॥
करोशद्ये वा क्रोशे वा बहिश्वण्डालपकषणम्‌ |
प्रागुत्तरेण त॒ कोशाद्‌ बहिः पितृवनं भवेत्‌ ॥ ७७ ॥
अनुक्तानां तथान्येषां युक्त्या वासं परकल्पयेत्‌।
राजधान्यां नृपावासो ब्रक्मांशादपरांशके ॥ ७८ ॥
तस्य प्राच्यां तु बाद्यारिरिन््रकोदसमभान्वितः ।
पाकशालान्तरिकषेऽगो शयनं गृहरक्षके ॥ ७९ ॥
अस्लशाला च निक्तो वरुणे मोजनालवः ।
विहारश्चाला वायौ स्याद्‌ भल्ठाटे कोशसश्चयः ॥ ८० ॥
कोष्ठागारं तथा सौम्ये भ्यायामोऽप्यर्मले स्मृतः ।
पजन्य स्नानभवनमेरे होमाचैनागृहे ॥ ८१।
नृत्तशाा वु गान्धर्वे गजज्ञाला तु पूषाणि |
दित्यदित्योस्तुरज्गाणां सीणां सोम्ये च पश्चिमे ॥ ८२ ॥

देशकाकाभिकारः] उलतराभं ददेरविंशः पदः । ३४१
मध्ये प्रपां मण्डपं वा युक्स्यान्यच्चापि कारयेत्‌ ।
जराक्मणक्षत्रियविश्ां श्ुद्धाणां धनिनामपि ॥ ८२ ॥
वक्ष्यमाणाम्तु ये जातिप्रासादाः सम्पदां पदम्‌ ।
भराक्तानां तु शाखाः स्युस्तत्तदयुक्त्या विनिर्मिताः ॥ ८४ ॥

इत्थं प्रामपुरादिमानमखिङं प्रोक्तं तथा रक्षणं
्रक्मागस्त्यपुरन्दररपि यथा त्वष्टा मयेनोदितम्‌ ।

यद्‌ विज्ञाय निवेशितेषु विधिना धामस्वरेषामरैः
सम्पूज्यो मुनिभिस्तथेव मनुजेर्दृवो मृडानीपतिः ॥ ८५॥

इति श्रीमदीक्षानहिवगुरुदेवपद्धतो सिद्धान्तसारे उपरिभग
क्रियापादे पदनिन्यासम्रामपुररक्षणं नाम
परश्चाशः पररः |

अथ षडविहाः पररः ।
अथ लिषङ्गप्रतिष्ठाये पभरासादकरणं परति |
कषंणादिक्रियाचक्रं ज्ञेयं तदिख्यतेऽधुना ॥ १ ॥
गुणवदेशकाराप्िरवेक्ष्यास्मिन्‌ विशेषतः ।
सुक्षेत्रे चोदिते कारे बीजमुप्तं हि रोहति ॥ २॥
जरसेकादिभिः कृत्येरभीष्टफङ्दं च तत्‌ ।
कर्षेणादिक्गियासिद्धे प्रासादे लक्षणान्विते ॥ ३ ॥
विशिष्टदेशे काठे च विधिनैव प्रतिष्ठिते ।
रिङ्गे करोति साध्ये शिवः कतुश्च भूतये ॥ ४ ॥
अत्रोत्तरायणः काको नियतः कषेणादिके ।
मासाश्चानधिकाः पक्षः शुकस्तु तिथमः शमाः ॥ ५॥
पवेरिक्ताष्टमीव्रिशिप्रतिपद्वजितास्तु याः ।
करणानि विना विष्टं शकुनिं च चतुष्पदम्‌ ॥ ६ ॥
नागकिस्तु्रकौ हित्वा शस्तानि सुखदानि च । `

चन्हगुद्चक्राणां वारदक्षाणकांशकाः ॥ ७ ॥
09

तचच्ा ~

शस्ता गृरुक्चकाग्यानां होराश्चोदयदृ्टयः ।
पापानामेशदिवसदरेक्गाणोदयदृष्टयः ॥ ८ ॥
होराश्चाशोमनाः सर्वे प्रदा(स्त्वोरस्त्वा)य गताः श्युभाः।
तरिषष्ठायगताः पापाः शस्ता नेष्टास्ततोऽन्यतः ॥ ९ ॥
षटूसप्तदश्शगः शुक्रो नेष्टोऽन्यत्र शुभावहः ।
सर्वेऽप्यष्टमग। नेष्टाः शुक्रस्तत्रापि शोभनः ॥ १० ॥
द्वितीयपश्चगश्चन्द्रो ज्ञः सप्तनवपश्चगः ।
द्विसप्तपञ्चनवमे गुरुश्येते युभावदाः ॥ ११ ॥
सौम्यादित्याश्चितिष्याणि हस्तपौप्णे त्रिरुत्तराः ।
रिणी श्रवणं स्वाती भत्रं चेष्टानि भानि वै ॥ १२॥
अहमुक्तं प्रहयुतं अ्रहेणाकाह्कितं त्यजेत्‌ ।

उर्करापातं सूयोद्‌ दशमे नक्षत्रे भूकम्पः । सप्तमे ब्रह्मदण्डः । पश्च-
दशे मोषम्‌ | एकविंशतिके श्करात्‌ समे नक्षत्र मृत्युः राहोरेकादशचमे च ।
'हनैशचरयुक्तनक्षत्राद्‌ दरामषष्ठविंशति(खा्मा)नि च लण्डनक्षत्राणि वज्यानि।
बुघादष्टममष्टाददश्यकं चतुर्विंश त्रिकं च महाकण्टकाख्यानि । भौमात्‌ पन्च-
मसप्तमनवमचतुदंशत्निकमानि ज्वारभिगुरोगैवमं रोगाखूयं च वर्भम्‌ ।

पिच

अश्वे चित्रे च रोहिण्यां धनिष्ठायां तथोत्तरे ॥ १२ ॥
अकोदियोगो दग्धाल्यो ज्येष्ठायां चापि पूषभे ।

, ` . द्वादद्येकादशी तद्त्‌ पञ्चमी च द्वितीयया ॥ १४ ॥

वष्ठयष्टमी च नवमी दग्धाः सूयोदिभिवुताः ।

अनुराधा वैश्वदेवं शतभाशवीन्दुसर्पभम्‌ ॥ १५ ॥

हस्तं चाकदिसेयोगान्मृ्युयोगा भवन्ति हि ।

मखा बिशालाथादौ च मूला शतभिषक्‌ तथा ॥ १६॥
रोहिणी चोत्तराषाढा बिषयोगास्तविनादिभिः ।
अर्केऽभ्निपस्चमीयोगः सोमे चित्राद्धितीयया ॥ १७ ॥

देशकाकाकिकारः] शसरार्भे वद्वि पटकः । १४६
भौमे च रोदिणी पणौ बुष याम्येन सप्तमी ।
गुरौ ज्येष्ठा प्रतिपदं शुक्ते षष्ठी च वैष्णवम्‌ ॥ १८ ॥
शनौ पोष्णा्टमीयोगो शूतयोगस्स्यजेदिमान्‌ ।
प्राजापत्यं तृतीयायां सोम्यं षष्ठयां तु तिष्यमम्‌ ॥ १९ ॥
व्चम्यां द्वादशी मैत्र पञ्चम्यां अबणं तथा।
सप्तम्यां पौष्ण(माएम) याम्बमष्टम्यां चो्रसंङ्धिताः ॥ २० ॥
चित्रा विशाखा चाप्नेयमजेकपदवेष्णवे ।
शतोड्मश्चाहिवुध्न्यमाधिना भरणी तथा ॥ २१ ॥
रोदिष्याद्रादितीशानि शू्याम्यक्षाण्यजादिष ।
मातेष्वेतानि वज्योनि क्रमाद्‌ द्वादश्च भान्यपि॥ २२॥
विष्कम्भदूलगण्डाश्चाप्यातिगण्डो ऽथ वज्कम्‌ ।
व्वाधातश्चिषु योगेषु त्रिषश्चतररैमितम्‌ ॥ २३ ॥
नवापि नव हिवेषां धिका शुभदाः पराः ।
विष्कम्भश्ूलयोरादौ ध्ये गण्डातिगण्डयोः ॥ २४ ॥
व्याघातवजयोरन्ते त्यजेद्‌ फास्तु नाडिकाः ।
म्यतीपातं च परिधं वैधृति चाखिलं प्यजेत्‌ ॥ २५ ॥
यावदकीरयोभूरं मूखात्‌ तस्संख्यतारकम्‌ ।
दग्धं च कण्टकं स्थूणं प्रतिष्ठादिषु बजयेत्‌ ॥ २६ ॥
स्ाधिपित्यपोष्णानि ज्येष्ठा भूं परस्परम्‌ ।
याम्यहिवैष्निमेत्राणि पुष्पपूवोप्यमान्यपि ॥ २५ ॥
भ्रोणाप्रनेशशतमहस्ताद्रीखातयो मिथः ।
पादं पादभाविद्धमधैक्षं चाधमाहतम्‌ ॥ २८ ॥
भदैरेषु सितेरेषा वेधं श्त्वा विवर्येत्‌ ।
नाना(र ? यो)गे यथारे्यं पश्चयोस्तिथियोजिते ॥ २० ॥
मुनिसख्याविभक्तेऽस्मिन्‌ ज्याः ओदिव्रसादयः ।
ओदिबसः कर्दिवसो नान्दीदिवसश्च काठकणीं च ।
जदिवसो बधदिवसो धनाणेवश्चेव सतते ॥ ६० ॥

ईंशानशिवगुख्वेवपडतौ [निवापः
करश्च कारकर्णी च वधसंज्ञश्च वर्जितः ॥ ३१ ॥
यमो नागः सनः पारं खलश्वेति प्रसघ्यग्रा ।
नन्दादिषु क्रमान्नाडीसिथिरू पाह यस्त्यजेत्‌ ॥ ३२ ॥
हारी सानुमेयो नेत्रं सूनुमौँनी कपिः पटः \
हरो हारी नरः संज्ञा मान्यो मृद्युः पडुनेरिः ॥ ६६ ॥
मघ्ना सेनामयास्थेयं योग्या संज्ञाथिनां बदः।

दूरे जरासुनिश्चेति ऋश्षरूपांश्च वजयेत्‌ ॥ ३४ ॥
अधिन्यादिषु नक्षत्रेषु वाक्येसंख्यधरिकान्ते धटिकाद्यं वज्य॑म्‌ ।

धरिकाद्रयमृक्षान्ते दिनान्ते पन्च नाडिकाः ।

मान्ते द्विदिनं व्याज्यमयनान्ते दिनत्रयम्‌ ॥ ३५ ॥
पक्षं संवत्सरान्ते च प्रतिष्ठादिषु वजयेत्‌ |

नागो नाभिवेरः कोपो नीलो नीरं नगो गः ॥ १६॥
अरं दया खरः ब्ूरः पापो मूयो नयो मयम्‌ ।

नारी प्रिया नरो नीप्रं नारं देयं दयो हयः ॥ २३७ ॥
वारं दिशा वरश्चेति भोक्ताः स्दुर्विषनाडहिकाः।
हृतिकादिषु वाक्यान्ते चतस्लो नाडिकास्त्यजत्‌ ॥ ३८ ॥

अधैप्रहारमपि वेसरमन्दगीतेः शम्भुर्गुरुः पथि जनेयैमकण्टकं च ।
साक्षाच्छिव गुरपैमु किकं च विधात्‌ सूयदिवारदिवसाष्टमभागयुक्त्या ॥

ब्रह्माण्यायास्तु योगिन्यः पाथरम्माम्बु्ान्तिरैः ।
बे्याः प्रागादिरम्यादिवाहिदु गादिकं तिथो ॥ ४० ॥

भूपरिप्रदयात्रादौ शिरास्वीकरणादिषु ।

योगिन्यभिमुखं यात्रां परिहृत्य ब्रजेत्‌ सद्‌। ॥ ४१ ॥
भमावास्यादिकानां तु तिथीनां दश्षकतिके |

तिथयो नन्ददिक्रूयास्त्वाकाशं च रसातलम्‌ ॥ ४२ ॥
का चापि पताके श्चुमकमे न कारयेत्‌ ।

दोषानेतांस्तथान्वं अ ज्योतिःचाज्ञविनिध्ितान्‌ ॥ ४१ ॥

"गयावपीपषवायण्यावाप-वषिषनग्य्वककन्वाषि
१, “अनः 4 द्‌", २. "कवं", ˆ ३. वं चनो, ४, “न, ५. वे" स, पाटः.

कषणा धिकारः] उत्तरे दर्विः परक : । ९४५
पश्च दाषांश्च चक्रा षडशीतिमुखं तथा ।
गहणे विषुवे तदत्‌ संकरन्तीश्चायने त्यजेत्‌ ॥ ४४ ॥
सवेदोषवियुक्तं तु स्वतो न सुरभं दिनम्‌ ।
रप्र वातो बहुगुणं स्वल्पदोष समाश्रयेत्‌ ॥ ४५ ॥
दोषाणां शतसाहस्रं रूनस्थ; रामयेद्‌ गुहः ।
शुकः पञ्च॑सहलाणि बुधः पञ्चशतानि च ॥ ४६ ॥
तस्माच्छे बलवति रनस्थे कर्षणादिकम्‌ ।
कुयौत्‌ स्थानविवृद्धयर्थं कर्तुः कारयितुस्तथा ॥ ४७ ॥
सम्भवे श्युभयोगानां कुर्वीति स्थापनादिकम्‌ ।
तद्यथा -
भूलं द्वितीया चरकेण श्रोणा प्रतिषदिन्दुना ॥ ४८ ॥
कुजे तृतीयादिैध्न्यं कृषिका बुधेऽष्टमी ।
गुरावदितिपश्म्यो चतुथ्या भृगुफल्गुनी ॥ ४९ ॥
शनिः स्वातिश्च सप्तम्यां योगाः स्युरमृताः श्यमाः ।
हस्तसोम्याशिमेत्राणि पुष्यं पौष्णं च रेदिणी ॥ ५. ॥
सूयोदिवारसंयुक्ताः सिद्धयोगाः छ्चभाः स्मृताः ।
उक्तं चान्यः -
+“उवलन्‌पवनचित्रारेवतीवारुणानां
फणिहरनिक्तीनमिकमेकं करमेण ।
यदि रविकुजयोवो योगमभ्येति नन्दा
स भवति प्रयोगः कर्मणां तिद्धिहेतुः ॥"
-शति। तस्माचोदितमासपक्षतिथिकरणनक्षत्रवारादैवसयोगश्ममहां सकटोरदरे-
क्षाणानिरीक्षणोदयानां समस्तानां व्यस्तानां वा यथासम्भवे गुणवति कठि क.
वेणादीनि प्रतिष्ठन्तं कमणि विदध्यात्‌ ।

इति देशकाखाधिंकारः ।

किक्ञपतिष्ठामन्विष्छत्‌ यजमानो गुणाच्ितः ॥ ५१ ॥

९४६

न्यायोपाजनसेश्चद्धधनधान्यादिताधनः ।
विशुद्धाशयमाचाय पोक्तलक्षणभूषणम्‌ ॥ ५२ ॥
सम्पूज्य हेमवसनैगन्धेमीस्थेः फरैरपि ।

वरयेत्‌ तं प्रतिष्ठाय स्वानुकररुदिनोद्ये ॥ ५३ ॥
देवागारेऽथवा रम्ये नदीतीरे निवेदय तम्‌ ।
साषकैदीक्षितेवपि रष्ठटक्षणलक्षितेः-॥ ५५ ॥
अष्टसंल्येमू्िरेः शदिः समन्वितम्‌ ।
पाद्यादिभिस्तु धूपान्तं मन्तरेभिस्तु पूजयेत्‌ ॥ ५५ ॥

अत्र मन्जयौी -

इति ।
ई .॥

ओम्‌

भाम्‌

“^तानष्टभू्ती नथ मूर्तिपांश्च सङ्कल्प्य सम्पूज्य यथाक्रमेण ।

मन्त्रैरमीमिः प्रणिपातपूवै सन्तोषयेवंञ्युकभूषणाचेः ॥'?

थ्वी धारयते छोकान्‌ लोकाः प्थ्वीमयाः स्मृताः ।
सर्वगं एथिवीरूपं प्रथ्वमूरत । नमोऽस्तु ते ॥ ९६ ॥

अभ्निधौरयते लोकान्‌ लोका अभरिमया; स्मृताः|
सवेगं चाभिरूपं ते अभिमू्ते । नमोऽस्तु ते ॥ ५५ ॥

आत्मा यजति वे यशैर्लोका यज्ञमयाः स्मृताः ।
सवेगं यज्ञरूपं ते यक्पूते ! नमोऽस्तु ते ॥ ५८ ॥

सूर्यो 7 लोकान्‌ जोकः सूभमयाः स्पताः।
समैगं सूयेरूपं ते सूय॑मूर्ते। नमोऽस्तु ते ॥ ५९ ॥

जरं धारयते शोकान्‌ लोका जलमयाः स्मृताः ।
सरबैगे जलरूपं ते जलमूर्ते | नमोऽस्तु ते ॥ ६० ॥

करणाजिकारः] उत्तरां वडर्थिशाः पटः ।
भं

बायुधौरयते लोकान्‌ रोका बायुमयाः स्मृताः ।
स्ेगं वायुरूपं ते बायुमूते । नमोऽस्वु ते ॥ ६१॥

सोमो धारयते लोकान्‌ लोकाः सोममयाः स्मृताः ।
स्वगं सोमरूपं ते सोममूर्ते। नमोऽस्तु ते ॥ ६१ ॥

व्योम धारयते लोकान्‌ रोका व्योममयाः स्पृताः ।

सवेगं म्योमरूपं ते व्योममूरते। नमोऽस्तु ते ॥ ६३ ॥

एवं क्ष्मागन्यात्मसूयोम्बुवाच्विन्दुग्योमसंज्ेताः ।

मू्योऽष्टौ शिवस्योक्ता जगथन्त्रमवर्तिकाः ॥ ६४ ॥

शर्वा रुद्रः पश्यपतिरीशानश्च तथा मवः ।

उग्मश्ेव महादेवो भीमश्येत्यष्ट मूर्तिपाः ॥ ६५॥

एवं क्षित्यादिशवोदिमूतिमूरतीश्वरासमकान्‌ ।

अभ्यच्यै ब्राह्मणान गन्धपुष्पाम्बरादिमिः ॥ ६६ ॥

भावाय च विदेषेण्र सम्पूज्यामिप्रणम्य च ।

ततस्तु वरयेदेतान्‌ यजमानः प्रसन्नधीः ॥ ६७ ॥

शिवलिङ्गप्रतिष्ठाथेमाचायं त्वामहं वृणे । |

एभिमूतिषरैः सार्पं प्रसादं कुक मे विभो । ॥ ६८ ॥

इत्युक्टवा यजमानस्तान्‌ प्रणम्य वरये ते |

भाचायेसदहिता ्रूयुयेजमानं तथास्त्विति ॥ ६९ ॥

ततः सङ्कसिपते देशे स्वानुकूकदिनादिके ।

भूमेः प्राकारसीभान्तं चात्वा कुयोव्‌ परिप्रदम्‌ ॥ ७० ॥
त्भा ~

चतुरश्रं चतुरस चतुःस्तम्भं तु मण्टपम्‌ ।

भ्रासादगमावैशान्यां कृत्वा कुण्डं च शोभनम्‌ ॥ ७१ ॥

द्वाराणीष् प्रविश्यान्तः कुण्डे त्वाधाय पावकम्‌ ।

हुत्वाज्यं संहितामन्त्ैरोकषशाजाहयेरपि ॥ ७२॥

२४८ इंशानक्ञिवगुड्वेवपडलतो [कियापाषुः

अधोराखेण शच पुनः सदलं शतमेव वा । |

अथ मण्डपमध्ये पञ्चकोषेषु मध्ये पद्मं दिश्चु स्वस्तिकचतुष्टय ` चा-

रिख्य तेषु पञ्च कुम्भान्‌ सत्तधान्यपरि संस्थाप्य यथाविषि वी्थजेरापूर्य
तेषु दिरण्यरर्नगन्धपुष्पाक्षतप्रशस्तोषधीर्िंकषिप्य विच्वाशवत्थािपञ्चपहवकु
शकूचैफलवदनान्‌ सवसनमास्यालर्कृतकण्डान्‌ साङ्गमूलसनादिक्रमेणावाहित-
शिवान्‌ यथावदमिपूज्य तेषमिशान्यां कतमण्डलपीटपड्कजे सप्तधान्योपरि
शिवकुम्भं विधिवस्‌ प्रतिष्ठाप्यापूयोलक्कृत्य तस्मिन्नपि साङ्ग शिवं चराच-
लासनमावाद्याभ्यच्यै॑वदिस्थ शिवं ` सज्जं कुम्भजरेष्वायोज्य प्रासादगर्म
मध्ये कुम्भजङेरीशनेना्ाव्य पूरदक्षिणपश्चिमोत्तरप्रासादसीमाघु पूर्वादि
कुम्भजकैः पुरुषादिभिरा्म्य स्वीङृतवास्तोरभिपदस्थनमुदङ्मुखेन शिलि-
मा कुन्दाकेन खानयित्वा तन्प्रदं वेणुवेत्रादिपिटकेनोदूधुत्य नेकतपदे स-
कृत्वः परक्षिप्य कुम्भावरिष्टाम्भसा खातमापूये शिष्टजक्ेन खनित्रादिकं
संख्ञाप्य स्नातस्याहताम्बरस्य विप्रस्य शिरसि स्कन्धे वा शिवङन्भसुद्‌पुत्य
निभायनिकजनसाक्षिकं गीतवाघवेदधोषपुरस्सरं प्राकारपूवैसीमान्तं ङुम्भं नी-
त्रा तत्र क्षणमात्रं स्थित्वा तस्मादामेयादिदिष्चु प्रदक्षिणवृस्या कमादीशान्ते
कुम्भे परिम्य सीमाकोणचतु८ये ` शड्कचतु्टयं संस्थाप्य रात्रौ भूतक्रेण
भूतभ्यो बक दिषु विकीयां चायस्तत्रस्थानि मूतान्यन्यत्रं॑निवास्रायनेन -
प्रस्थापयेत्‌ ।

शो मूतराक्षसा यक्षाः पिशाचा ब्रह्मराक्षसाः ॥ ७३ ॥

ये चान्येऽन्ावतिष्ठन्ते सर्वे तेऽन्यत्र यान्त्वतः ।

शअदप्रसृति यत्‌ स्थानमिदं देवस्य श्ूकिनः ॥ ७४ ॥

ज दः हु फड्‌ इति भूतव प्रस्थाप्य भरतिष्ठमानानां तेषां बलिं पन-

विंकीये प्रमातायां रजन्यां समुद कषणे विदध्यात्‌ । तथथा --

कपिरैवी दवैः शङ्भषर्खिभलंक्षणान्वितैः ।

क्षीरवृक्षयुनैरयुकतेः खदिरासनराङ्गकैः ॥ ७५ ॥

स्नातैनेवाम्बरैः पुंभिस्तेश्च सर्वरलङ्कृतेः ।

गुरुप्तद्यङ्गलं स्पृष्टा स्वजातेनाभिमन्त्रयेत्‌ ॥ ७६ ॥

ततः भाचीनरेखाभिः कणं तैः प्रवतेयेत्‌ ।

जपित्वा वामदेवेन स धान्यानि वापयेत्‌ ॥ ७० ॥

१, शनिसुपस्थाः, २. न्त्रः, ३. श्रवाः क. पाडः,

श्वोदधाराणिकारः] शत्तराधं (विशः. पटकः । | २४९
जङैरथेरेणासिच्य रक्षामीरेन कल्पयेत्‌ ।
तानि सस्यानि पक्तानि गोभिवेक्रेण धासयेत्‌ ॥ ७८ ॥

अथात्र मज्ञयौ --

५भूयस्तत्र निधाय गोनिवसन नीत्वा च .संवत्सरं
सद्धादीनि पुनश्च.तत्र निवपेद्धान्यानि पूर्वक्रमात्‌ ।

भूयस्तान्यथ भक्षयेश्च पद्ुभिः शुद्धे सुद्र्ते ततः

` खात्वा शस्यविमोचितामतिददां भूयो विदध्यान्म्ीम्‌ ॥ ”

इति । | |

| कर्षेणाधिकारः।

याबत्‌ भरासादसीमान्तं तावत्‌ कृत्वा समं मुवम्‌ | `
दरपेणोदरसकाशां विरि गोमयाम्बुमिः ॥ ७९ ॥
शङकना दिक्परिच्छेदं विधायात्रोदितक्रमात्‌ ।
श ङ्कून्‌ पुन्नागनागादिददश्चस्तवरूद्धवान्‌ ॥ ८० ॥
हस्तांयतांश्तुथीशपरिणाहान्‌ सुंबतुरान्‌ ।
नवसंख्यांस्तु गन्धाययैः पूजितान्‌ मध्यमादितः ॥ ८१ ॥
न्यसेदेन्द्रादिदिक्ष्वष्टावमन्यादिष्विति केचन ।
श्रन्‌ प्रासादसीमायु विन्यस्य प्रथमं गुरुः ॥ «८२ ॥
ताडयेदछोदकूेन सद्धरेणाथवा समम्‌ ।
नामना न` च काष्ठेन ताडयेद्‌ दोषहृद्‌ यतः ॥ ८३ ॥
अष्टमङ्करसंसिद्धधै पाङ्सुखोऽषटेव ताडयेत्‌ ।
ततः शिल्पी यथेष्टं ठ शङ्कून्‌ कूटेन ताडयेत्‌ ॥ ८४ ॥
सहसा प्रविशेच्छ्कुने विशेद्‌ वात्र विध्नङ्ृत्‌ ।
दनैर्विशेदजुः शङ्कः कर्मसि्ध तदा वदेत्‌ ॥ ८५ ॥
भिन्ने शीर्णेऽथवा सगणे तस्य पुत्रस्य वा गरतिः।
प्वादिदिश्चु प्रणते धनं चाग्निमयं मृतिम्‌ ॥ ८६ ॥
धनक्षयं भयं रोगगरदधि सोख्यं च निर्दिशेत्‌ ।
अविशीर्णोच्च्छितशिखे स्थानग्रादधे समादिशेत्‌ ॥ ८७ ॥

1111

९५९ ानरिकतुसेवपी = [जवा
कापीससूत्ररज्जुः स्यात्‌ परस्ता सुदृढा समा ।
शाणी कौर्यथवा मोज्जी तया सूत्रं प्रसादयेत्‌ ॥ ८८ ॥
रेखा सूत्रानुगा काया स्फुटं हेमश्चलकया । `
राजत्याप्यथवा-दध्नाप्यक्षतैवी यथादिशम्‌ ॥ ८९ ॥
नियुक्तः सूत्रपाते यो यजमानोऽथवा परः |
निविकारौ यदा स्यातां निःशस्यां अुवमादिशचेत्‌ ॥ ९० ॥

कण्डूयनादिविङृतो शस्यमस्तीति निर्विशेत्‌ ) . ` |
श्वसगाकाजगोश्वादीन्‌ सहेव तदागतान्‌ ॥ ९१ ॥
यदि पदयेदधस्तत्र शल्यमस्तीति निर्दिशेत्‌ ।

तथा --

शिरःकण्टरमने शिरसोऽस्थि तालद्वयलाते, भुखस्पर्थे कां कृपालं वा
्विदस्ते, अ्रीवायां लोदशङ्खल फरचये, अस्योबीहोरवा सार्धदस्तद्रमे तदसि
परकोष्ठयोजीनुमात्रे खटकापादः कृष्परुपसि. क, करिमात्े करिस्ये रोहम्‌ ,
उर्वोरस्थि दार वा तन्मात्रे, उरोहदयाभ्यां. जवति सदप्थि, जान्वोस्तमात्र
स्तम्भः, ज्घयोनोपितेपस्कर जह्वार च, पद्यां कुलयशि, अङ्के षिका
रीतिका वा, अङ्कशिष्वश्वपादः साषैताके कासं दा, निशचेषटामिः. शल्यमपि
विमिश्र जयात्‌। माजोररद्खने रमसास्थि (र) च्सपमाणे, ना गबार्वि, अजेनाजं
क्षौनं वास्थि, अश्न माहिषं, माहिषेण जाम्बुकं, जान्बुकेव वाराहं, बारादेण
वैया, ेयप्रेभेभम्‌ , इभेन नारं , नरेण गाद, मारदमेनार्, सूजरुङ्खनेन्‌ त्रप
वेशेन वा दशनेन तत्कीतेनेन चाप्येवं यात्‌ । असतुषाङ्गारादीनि पक्षिणां
भरवे्ािर्दिशेत्‌ ।

एवमादिशल्येष्वनुद्‌ तेष्वेव देवाख्यगरादिकं यवि कुयोत्‌ तत्र देब-
तायाः सा्निष्यदानिः कतुं तद्वस्यानामनम्युद्बात्वथरोगपकासनेषोन्यविना
शपरिङदचादयो दोषा भबन्ति । तानि मन्थगौरवमयान्न विविच्योच्यन्तै
अथ चोमनानि च शस्यानि भवन्ति । भत्र यथा बह्मञ्म्युः -- `

“जीवन्मत्खस्तु धान्यां कमो योगं भवतयेत्‌ ।
नित्यं भियं, च सण्डूको मूषिको षभेश्चीकताम्‌ ॥१

णाखत्दन्यिकारः१ उच्रार्धे `षङा्वेशः पटकः । २५१
सपि. |
अत्स्यमण्टूककूमौश्च सुवणं पारतं मणीन्‌ ।
खातान्नाभ्युद्धरेत्‌ तस्मादु द्वरेच्चेदनर्थज्ृत्‌ ॥ ९२ ॥
इति शाद्गरोद्धसधिकारः ।

अथात्र शदयमुद्‌ धृत्य वास्तुपूजां प्रवतेयेत्‌ ॥ २.३ ॥

मत्र जक्षरन्युः --

“वास्तुवेस्तुतनुर्दैत्यः कोपजो दैत्यभन्त्रिणः ।

त श्यते वास्तुवि्यासु तथापि च शिवागमे ॥"
16 |
| पुरा सुराघुरे युद्धे पुरन्दरमुखैः सुरैः ।

विष्णोः प्रमावमूज्जैव ममा नेद्युः परासुराः ॥ ५४ ॥
गुरुभगुयुतस्तेषां संरम्भाद्‌ भृशकोपनः ।
जुदाव ह्यं हव्याश्े छागं चेकं सलक्षणम्‌ ॥ ९५ ॥
स्वेदाम्भो जुहृतस्तस्य यत्‌ पपात हविभूमि ।
पत्तेजसा स तु च्छागदछ्रागवक्रोऽसुरोऽमवत्‌ ॥ ९६ ॥
मूर्मिं दिवे त्र सन्छाद भेरवामोगवम्मेणा ।
उदतिष्ठन्मुनिश्वषठं फं करोमीति चाव्रवीत्‌ ॥ ९७ ॥
तमावमापे मृगुजो जृम्भमाणं भयानकम्‌ ।
विबुधानबुषप्रज्ञान्‌ अशयेथाक्िविष्टपात्‌ ॥ ९८ ॥
श्य क्तस्तजेयन्‌ नादैर्निगच्छन्‌ स्वमुखानरैः ।
मजेयन्निव लोका्लीन्‌ निजरानम्यधावत ॥ ९९ ॥
ऋ(षभो ? मवो)ऽपि. भय।त्‌ तस्य विभवेभैरितैः स्वकैः |
अमिजग्मुरविमुं राम्भुमभयं भूतिभूषणम्‌ ॥ १०० ॥
भवोऽप्यमयदस्तेषां भागेवाभिभवाद्‌ मृशम्‌ ।
मघ्नानां मूतयेऽधाक्ष्णस्तृतीयादभिसुत्थितम्‌ ॥ १०१ ॥
आदिशद्‌ भूतरूपं तद्‌ मभीङृत्य भृगोः सुतम्‌ ।
ततच्छागासुरं ऋूरं वृद्धं दग्युमहंसि ॥ १०२॥
इत्युक्तः काप्यसक्तोऽभिरभिदुद्राव मा्गवम्‌ ।
विपरहुतो भयात्‌ सोऽपि वभ्राम सुबनत्रयम्‌ ॥ १०६३ ॥

५द देशानशिवगुरुदेवपद्तो [किकापावैः
न केमेऽभयदं कृलिचदते मितमृषणात्‌ ।
ततस्तनीयसीं कृत्वा तनुं स्वां योगकशक्तितः ॥ १०४ ॥
विवेश्च शर्मणे शम्भोः श्रवणेन शिवां तनुम्‌ ।
स तस्योदरमाविई्य शङ्करस्य शिवड्रम्‌ ॥ १०५॥
ददृशे च जगद्विश्वं विश्वध्तं च समाश्वसत्‌ । .
देवोऽपि दिन्यदश्चीं तं निश्चम्य शरणागतम्‌ ॥ .१०६ ॥
अविस्मयः स्मयन्नाहायुगाक्षस्तु योगिनम्‌ ।
मा भैभौगेव | तुष्टोऽहं नयवुद्धयानया तव ॥ १०५७ ॥
अत्रोषितोऽसि पुत्रो मे निगेच्छ स्वेच्छया क्वतः ।
अग्रये अहपदं दत्तं तदैश्वय महत्‌ तव ॥ १०८ ॥
नयानयौ तथा वषेमवषै च जगश्रये ।
भवतेयेथाः सततामित्युक्तवा तं त्रिलोचनः ॥ १०९ ॥
भसनच्छुङ्कमारगेण शुक्रोऽभून्नामतस्ततः । |
लय शुक्रः परणम्येरं विज्ञाये्टं व्यजिज्ञपत्‌ ॥ ११० ॥ `
हृतार्थोऽनुगृहीतोऽस्मि धन्यः कोऽन्यतरो मया ।
यदेवं देवदेवेन प्रसादादभिनन्दितः ॥ १११ ॥
इत्युक्त्वा प्रणतं प्रीतः शुक्रं वकरन्दुशेखरः ।
वरमन्यं वृणीष्वेति सोऽ्रवीद्‌ ब्राह्मणं वियुः ॥ ११२॥
सोऽपि वते वरं तत्र त्रस्तं छागापुरं पुरा ।
पुरारेः पातयन्‌ पच्यामभयं तस्य मूतये ॥ ११३ ॥
अथाधोवदनं देत्यं दण्डवत्‌ पतितं क्षितौ ।
प्राह प्रसन्नः स्नतेऽभयं दभि वरं च यत्‌ ॥ ११४॥
बान्छितं छाग ! तत्‌ तुभ्यमि्युक्तः शम्भुनायुरः ।
ग्यजिक्पद्‌ यदङ्चानान्मयेश । दुरनुष्ठितम्‌ ॥ ११५ ॥
षन्तुमदेसि तत्‌ क्ष्मायां वसेयं त्वत्मसादतः ।
अविरोधेन देवानां वरमेतत्‌ प्रयच्छ मे ॥ ११६ ॥

1इसुल्पद्यधिकारः] पृथायै धदविशः पटकः । ५8
मयि बरक्षादयो देवा वसन्तः सन्तु पूजिताः ।
शुत्वैतच्ूखहस्तोऽपि प्राह वस्तुं वरं स्वया ॥ ११७॥
वृतोऽदं यत्‌ ततो नात्ता वास्तुपोऽसि तथास्तु ते ।
वसेर्षातोर्निवासाथीदाबस त्वं वसुन्धराम्‌ ॥ ११८ ॥
वसन्तु च त्वयि प्रीताः शतानन्दादिदेवताः |
अथप्रभृति भूखोके दैवं वान्यच्च मानुषम्‌ ॥ ११९ ॥ `
कुवते वास्तु. वासा परथमं त्वां यजन्तु ते ।
पुष्पैश्च धूपदीपैश्च नङिभिश्च विलक्षणैः ॥ १२० ॥
त्वं च त्वदेहसंस्थाश्च पुज्याः स्युर्देवताः क्रमात्‌ ।
एवं मयेव विदिते कुवैतां वास्तुपूजनम्‌ ॥ १२१ ॥
तवायतनवेदमादौ वसतां सन्तु सम्पदः ।

अह्त्वा वास्तुयजनं प्रासादभवनादिकम्‌ ॥ १२२ ॥
कृतं तदाघुरं सरव मूयात्‌ तत्र च यत्‌ कृतम्‌ ।
इति दत्वा वरं देवः शुक्रवास्तुपयोः एक्‌ ॥ १२३ ।.
धस्तु देवान्‌ निगुज्यािमस्तत्रैवान्तरधीयत ।
यदेश्चदिङ्मुख शम्भोः प्रणतः पातितोऽघुरः ॥ १२४ ॥
शुक्रेण देवेरुषिते तदेवामद्‌ विभेषैराव्‌ । `
तथेवाधोमुखोऽयापि वास्तुरीशानदिक्छिराः ॥ १२५ ॥
प्रसायै पादौ नैत्यामधिशेते स्म कार्यपीम्‌ ।
इत्थं हि बास्तोष्पतिना पुरेशाह्न्ं वरं तद्‌ यदभूदभीष्टम्‌ ।
इष्टो विमानादिविधावतस्तथज्ञः सुराणामपि मानवानाम्‌ ॥ १२११३ ॥

इति श्रीमदीशानशिबगुरुदेवपद्धती सिदधान्तखारे उपरिभागे क्रियापदे

`` देशकारककैणदाल्योद्धारवास्तूत्पस्तिविधि-
पटलः षडार्विंदाः ।

अथ सप्तविश्चः चरल्टः।

अत्रास्य पूजां विदधीत वास्तौ वास्तोष्पतेस्तद्रतदेवतानाम्‌ ।
तनाममिश्चाप्यथ वक्ष्यमाणेद्ेव्येयैथावच बर विकीयै ॥ १॥
उदिष्टदेशे गवगोमयाम्भस्सेकोपरिपे चतुरश्रमादो ।
कृत्वा्टधा तद्‌ विभजेदथेवमुक्तं चतुप्पष्टिपदं घु तत्‌ स्यात्‌ ॥ २ ॥
तस्मिन्‌ विभक्ते नवधा तु सूत्राण्यास्फास्य शाखीयकपिष्टमिश्रम्‌ ।
एकोत्तराशीतिपदं तवुक्तं देवालयानामपि भूमिपानाम्‌ ॥ ३ ॥
कृत्वा चतुष्ष्टिपदं तु तस्य कोणेषु सूत्रे विनिवेद्य तस्मिन्‌ ।
मथ्ये पदानां हि चतुष्टये स्याद्‌ ब्रह्मामिपूज्यस्तदनन्तरं च ॥ ४ ॥
प्राक्‌ कोषठयु्मे स मरीचिनामा याम्ये विवस्वान्‌ वरुणे च मित्रः
महीधरः सौम्यपदद्वयस्थः कोणाधयुमेषु वदामि देवान्‌ ॥ ५ ॥
सावित्रः सविता च बहिरिति स्यातां पदार्षे गता-
विन्द्रशचन्द्रजयश्च राक्षसदिशि ख्यातावथो मारुते।
श्रो रुदजयस्तथेशूदिशि चाप्यापापवत्साहृयौ

ब्म कोणचतुष्टयेऽपि च पुनर्वक्ष्यामि देवाष्टकम्‌ ॥ १॥

दावैः स्कन्दोऽरयमाहश्च जम्भक्रः पिङिपिज्ञकः ।

चरकी च विदारी च पृतना पापराक्षसी ॥ ७॥

अथ प्रान्तचतुष्पादीदर्रिशक्तोष्ठदेवताः ।

परागादिकरमहो जञेयाश्चतुरधेव चतुर्दिशम्‌ ॥ ८॥

प्राच्यामीक्चानपजन्यजयन्तेन्द्राकेसत्यकाः ।

भृशन्तरिक्षानित्यष्टो देवताः स्युः प्रदक्षिणम्‌ ॥ ९ ॥

सिः पृषाथ वितथो यमश्च गृहरक्षकः।

गन्धवैमूङ्गराजौ च मृगा््योऽपि च दक्षिणे ॥ १० ॥

निक्रतिर्दीवारिकश्च सुप्रीववशणावपि ।

पष्पद्न्तासुर शोषः पापयक्ष्मा च पथमे ॥ ११॥

मारुतो नागसुरूयौ च महाटश्च निशाकरः ।

अगेलश्च दितिस्तद्कददितिश्वोत्तरत्थित।; ॥ १२ ॥

धस्तु्वाधिकारः] उसदारथे ससर्बिक्ष,. पटः । २५५
इंशनेऽस्य शिरो निवेशितममूद्‌- कस्तोष्पतेमीरूते
ददौ चापि. कद्यं पदयुगं नक्तमरचरेः स्थापितम्‌ ।
पजेन्यो नयनेऽदितिश्च व्रद्नेऽस्मापाप्वत्सौ गजे
कर्णे चापि. दितिजेयन्तसदहितानिन्दरर्मरावंसयेः. ॥ १३. ॥
सूयश्वापिः निश्ाकरश्च भुजयोभहछारसत्ादिभिः
सानित्रश्च तथेव रद्रसहितस्तसाशवगः संस्थ ॥
न्मौ स्याश्चतुराननोऽस्य कुचयोभ्ूूमरी चिस्तथा
मित्यपि विवस्वता. ठदुदरे यु्ेन्द्रकश्चापरः ॥ १९ ॥
ऊर्कोरस्व त॒ जङ्कयोशच निहिता मेन्ध्ैपू्वाखयों
दौबारः सुगरस्तयैव वरणः शिष्टास्तु पाश्चंखिकः ।
एतस्माद्‌ गमेबिन्यासं कस्त्वङ्कषु न कारयेत्‌ ।
जन्नानाद्‌ वा यदा कुयौत्‌ ठदा सवैविनाशचङ्त्‌ ॥ १५॥
ई्चानपूजा तु धताक्षदद्धिः एर्मन्यकस्योतयरगन्धसेतैः ।
पीता जयन्तस्य भवेत्‌ पताका रक्तान्नदीपेश्च अजेन्महेन्द्रम्‌ ॥ १६ ॥
सूंस्य धीतान्नवितानंकाभ्यां सत्यस्य साज्येन तथीदनेन ।
गोषूमकात्नेन भृशस्य पूजा कत्यान्तारकषस्य तु मांसमाषैः ॥ १७.॥
जनिं सुचाभ्य्थे तथेव राजैः पूषारूयमि्ध वितथं च हेज्ना।
मध्वोदनाम्यां गृदरसकाखूयं मांसोदनाभ्यां यममचयेच ॥ १८ ॥
गन्भवेमिष््वा कुसुमे: सगन्भेः स्यात्‌ पक्षिजिदवा त्वथ भृङ्गराज ।
पूजा मृगस्यापि तिङेयेवेवां सिद्धं निक्त सरं यथावत्‌ ॥ १९॥
दौवारिक चोमनदन्तकाषटः सुग्रीवमिष्टवा तु यैः सपूपैः ।
स्तम्बैः कुञानामपि पुष्पदन्तं तद्रज्यठेद सितपुण्डरीक्षेः ॥ २० ॥
मध्वक्षताम्यामदुराय पूजा शोषाय चानं धृतमिधितं स्यात्‌ ।
नीवारकाननं त्वथ पापयक्ष्मण्याज्येन वायोरपि मण्डकाः स्युः ॥ २१ ॥
नागभरवुनैरपि नागपूजां कुयात्‌ तु सुर्याय तु मोदकै ।
मह्ारसंजञस्य समुद्धमन्नं सोमाय राज्ञे मधुपायसाञ्यम्‌ ॥ २२ ॥

९५६ ईंसानसिकगुरुदेवपदतौ [निवाः्वेः
श्ञाल्यक्षतेरगेकमचयित्वा सेरक्तसास्यन्वधुतैर्दितिं .च
माषान्नमकषयेरदिति यथावद्‌ द्वत्रिश्चदित्थं क्रम्ोऽचैवित्वा ॥ २३॥
भापस्तु दुग्धेन तथापवत्सः पूज्यस्तु दध्ना धृतकूडुकैश्च ।
सावित्रमिष् तु कुचेगुलान्नेस्तथा सवित्रे यजनं विदध्यात्‌ ॥ २४॥ `
हारिद्रमन्नं सघृतं तथेन्द्र द्धान्नमेवेनद्रजयाय शस्तम्‌ ।
रुद्राय मांसं विहितं तु पकं मासं तथा रुद्रजम त्वपकम्‌ ॥ २५ ॥
भथाभिपूज्याः समरीचिकादयास्ते ङ्डुकागोहितश्चङ्धमकैः |
तथेव माषैः सधूते्यथावत्‌ स्वस्वभरदेशे विधिवत्‌ कमेण. ॥.९६.॥
बर्माणमाज्याक्षतपञ्चगव्येः पुष्पैः सगन्धशवरुणा तिञैश्च ।
सम्पूज्य तु प्राग्‌ चृतपायसेन शवांहयं स्कन्दम थो यजेत ॥ २७ ॥

याम्येऽयेम्णे समांसाञ्यं ततः फतक्लगामिषे ।
जम्भकाय तु वारुण्यां पिञ्पिन्जाय चोत्तरे ॥ २८ ॥
सान्द्रलोदितपुष्यानेरबिमित्थं प्रदापयेत्‌ ।
मांसोदनधृतापूपेरेशान्यां चरकीबलिः ॥ २९ ॥
बाह्ये पित्तेन मांसेन विदारे वहिदिग्बरिः ।
पूतनायास्त॒ राक्षस्यां दधिरक्तोदनेदिरि ॥ २० ॥
क्षीरपित्तास्थिरक्ताननेवायन्यां प्राप्य राक्षसीम्‌ ।.
यजेत्‌ सवौन्‌ स्वनाम्भेव नमोन्तं सोपचारकम्‌ ॥ २१ ॥
नाद्य त्वष्टविधेभ्योऽथ- मूतेभ्यो बकिमाह्रेत्‌ ।
प्रयेकमुक्तद्रन्याणामलमे कुयुमाक्षतैः ॥ ६२ ॥
सुगन्धधूपदीपेश्च शुद्धानेन स्मरतो बिः ।
स्वैनौमभिस्तु भ्रणवादियुक्तेनेमोन्तफैरयैनमेषु कृत्वा ।
पञ्चोपचरेनि चि छदवासा विशयुद्धमावस्तु बरि प्रदधात्‌ ॥ २२३ ॥
इत्थं वास्तुश्चरीरस्था देवताः सम्यग्बिताः ॥ १४ ॥
तचत्कमैषु संधिद्धिं भयच्छन्ति च शान्तिकम्‌ ।
एकाशीतिपवेषु पूवद विन्यस्य वास्तोष्पतिं
मध्ये त्ख तु बेषतं नवपदेष्वभ्यच्यं तद्भाद्चतः ।

प्रथमश्काभिकारः। उतरा सप्तविंशः पटः । ` १५४

कोणेष्वत्र पदद्धयेष्वधिगताः सावित्रपूबौः सुरा-

स्तन्मध्ये समरीचपुवेकुराश्चत्वार उक्ताः क्रमात्‌ ॥ ३५ ॥

पूवोधासु दिशा याह्वृतिका एकेककोष्ठध्थिता

द्वात्रिंशत्‌ एथगीशपूवेकसुराः पूज्याः परोवत्‌ कमात्‌ ।

बाद्येऽन्याः पदवर्जितास्तु चरकी चैदो विदार्यानञे

कोणे रक्षसि पूतनाथ पवनस्याशागता राक्षसी ॥ ६६ ॥

शर्वस्कन्दादिचत्वारः पदव(ज्ं ? जै) बहिःस्थिताः ॥ ३७ ॥

प्राग्याम्यवरूणारादु कोबेयौ च क्रमाद्‌ यजेत्‌ ।

अनयोमौगयेरेकमाभ्रित्यावाद्य बास्तुपम्‌ ॥ २८ ॥

तवङ्गपदगाश्चापि देवताः करमशोऽचेयेत्‌ ।
वास्तुपूजाधिकारः ।

हत्थं सम्पूज्य वास्स्वीरं जाक्मणांस्तत्र भोजयेत्‌ ॥ ३९ ॥
सिङ्गिनश्च यथादक्ति शिखििकमेकरानपि । `

ततः प्रासरादर्सामान्तं स्थलं यत्‌ तदशेषतः ॥ ४० ॥
उद्धाहुनरमात्रं तु खात्वोदृधुत्य त्यजेन्मृदम्‌ ।

जटान्तं शकरान्तं वा खानयेदिति केचन ॥ ४१ ॥

भत्र परतिष्ठापदढधतौ -

इति ।

५“शकैरान्तं जलान्तं वा खानयेद्‌ देवसद्मनि ।

पुरुषार्ध गहे वाथ यावद्‌ भूमिर्विशुध्यति ॥ "»

खात सम्प्रोक्ष्य चश्ञिण पूवेमषटाङ्ककं मृदा ।

रोष्टायदुष्टयापूयं शुद्धया चाविवर्णया ॥ ४२ ॥
ततस्तु वृत्तपाषाणिमज्जरान्तरितं क्रमात्‌ ।
हस्तमरमाणमास्तीये सिकतामिभैदा पुनः ॥ ४३ ॥
आष्ठाभ्य सङिलिनाथ गजेराक्रामयेत्‌ स्थलम्‌ ।
प्रच्स्ततङसम्भूतेह स्तिपदिरैदेः समम्‌ ॥ ४४ ॥

81

आकोय्याधषेयेश्वैव सुटढे चिदुयात्‌ स्थरूम्‌ ।
वेदांदाकेषिते खाते स्थापयेत्‌ प्रथमेष्टकाम्‌ ॥ ४५ ॥
प्रासादादुचरे हृत्वा मण्डपं चतुरश्रकम्‌ ।

चतुद्धरं चतुस्तम्भं चतुस्तोरेण भूषितम्‌ ॥ ४.६ ॥
कृतनित्यक्रियः स्नातो गुरुमूरतिषरेयतः ।

सामान्याध्यंकरः पश्चाद्‌ द्वरे द्वारापिषपान्‌ यजेत्‌ ॥ ४४ ॥
अखन क्षिप्त्वा भविश्यान्तः पुण्याहं तत्र वाचयेत्‌ ।
द्धात्मस्थानमन्तरस्तु ज्ञानखड्गधरो गुरुः ॥ ४८ ॥
पञ्चगम्यविरेषाघ्येपोक्षितद्वारमण्डपः ।

वास्त्वीदापद्मजौ मध्ये प्राच्यां लक्ष्मीं गणेश्वरम्‌ ॥ ४९ ॥
दक्षिणे पश्चिमे दुगी क्त्र चोरे यजेत्‌ ।

विकिरक्षेपपूवै ठ कुम्भाख्लयजनादनु ॥ ५० ॥

कुम्भेषु लोकपालांश्च ध्वजेष्वस्ाणि च न्यसेत्‌ ।
शिबाङ्गां भावयेत्‌ तेषां मोभोःकशक्रादिमन्त्रतः ॥ ५१ ॥
अल्नकुम्भभमादृष्वै सिरे कुम्भाल्ञके यजेत्‌ ।

संस्पदय मुद्रया कुम्भे ज्ञानखड्गं समषयेत्‌ ॥ ५२ ॥
प्राच्यां वेदाश्कुण्डेऽम्रावावाहितशिवे श्रतम्‌ ।

हत्वा तु संहितामन्त्ैरिष्मं पञ्चाक्षरेण च ॥ ५३ ॥
तारादाघाराज्यमागौ पुनः पन्नाक्षरैः प्रथक्‌ ।
स्वाहान्तेस्तारपूर्वष्तु त्वाज्यं त्िजिराहतीः ॥ ५४ ॥
समिदाज्यचरूछ।जान्‌ ब्क्षमिः पञ्चभिः प्रथक्‌ ।

शतं शतं एथग्धुत्वा शतं व्याहृतिभिष्चेतम्‌ ॥ ५५५ ॥
ोकपारासमन्त्रश्च भेक त्वाहुतिद्भयम्‌ । 1
नक्षत्रेभ्योऽथ भूतेभ्यो नागेभ्योऽपि सदृत्‌ सङ्कृद्‌ ॥ ५६ ॥
विश्वम्यश्चापि सबोभ्यो देवताभ्यः स्वनामभिः 1
नमःस्वाहान्तकं हुत्वा पुनः पञ्चाक्षरेण तु ॥ ५७ ॥

उसराथं सष्ठविचाः पकः । १५९

हत्वा भ्याहतिभिः पूरणी सविषटङृूर्विकां धृतम्‌ ।

हृस्वा बि विक्ीयोत्र जपेदेकादशात्मकम्‌ ॥ ५८ ॥
पम्चाक्षरं च तत्संख्यं ततः प्रासादभूतले ।

चतुरे चतुष्कष्ठे फोणसूत्र भरसाये तु ॥ ५९ ॥
एकाशीतिपदं तत्न कृत्वा ममाणि कल्पयेत्‌ ।

सिराश्च बास्तोरज्गानि तेषु न स्थापयेच्छिराः ॥ ६० ॥

स्तम्भं प्राथमिकं वापि ममोदिषु न विन्यसेत्‌ ।
प्ाक्सूतरमूष्व॑वंशाख्यं वंशौ स्युः कोणरज्जवः ॥ ६१ ॥

पाशवं उदक्सूत्रं सत्राण्यस्य तिरा मताः|
सन्धयस्तत्न ममोणि पूवेक्तिवोज्गकदपना ॥ ६२ ॥

प्रथमेष्टकादिविन्यासे तानि परिदरणीयानीत्यतोाऽज्गानि बास्त्वीशस्य
पुनरप्युच्यन्ते । तथथा -- दंशने शिरः पाणिद्रयमभिमारुतयोः पजैन्यदिती
नयने प्रुखमापे भापवत्ते कण्ठः कणैयोरदितिः जयन्तागेरुयोरंसो सूयंसोम-
दयो भुजो रुद्रः पषठे सावित्रसवितारौ रोगशोषौ च प्रकोष्ठयोः बर्मा नामौ
स्तन॒योभूगृदयेमणौ मित्रविवस्वन्तावुदरे इन्द्रन्दजयो गुद्धे पादद्भयं निक्रीतावि-
यक्मादू करतुपुरुषस्याङ्कभूतानेतान्‌ देवांश्च तिरा ममाणि च परिहत्य भरथ-
मेकः स्थापयेत्‌। तद्वत्‌ भ्रथमस्तम्भं मण्डपगृहादिषु ख्थापयेत्‌ ।
मत्र विश्वकर्मायि-

५“वद्ज्ञानात्‌ प्रमादाद्‌ वा वास्तज्गे थापयेच्छिखम्‌ ।
स्थाननाशो मवेत्‌ कतुदुःखं मरणमेव वा ॥"
इवि)
द्वाराद्‌ दक्षिणतस्तसादन्तरा भुजवंशयोः ।
पादाबश्चिष्टे खाते तु स्थापयेत्‌ प्रथमेष्टकाः ॥ ६३ ॥

१. श्याः' क, पादः

१६० देशानशिवगुषदेवपडतो [किवापाद)

शिरःपृष्ठविभक्ताङ्गयो निर्दोषाः श्ुभरक्षणाः ।

करायतास्तदधै च विस्तृता्टङ्करोष््ठताः ॥ १४ ॥

सुपका शोहितरुचः खण्डस्फोटादिवर्जिताः।

नवसंख्यास्तु वा पन्च कायौः स्युः प्रथमेष्टकाः ॥ ६५ ॥

उत्तमो्तमणिङ्गस्य भरासादे चोत्तमोत्तमे । |

फेष्टकोऽयं विधिः परोक्त उत्तमादिष्वथोच्यते ॥ ६६ ॥

अङ्गरेः संख्यया दीषाः जगतीपङ्क्त्यनुषुमाम्‌ ।

क्रमात्‌ तदधौविस्तारा विस्ताराैसमुच्छयाः ॥ १७ ॥

उत्तमादिविमानानां निर्दिष्टाः प्रथमे्टकाः ।

स्थूलमूेष्टका ली स्यादरस्थूला नपुंसकम्‌ ॥ १८ ॥

सवत्र समविस्तारस्थौट्या स्यात्‌ पुरुषेष्टका ।

पुंसां पुमिष्टका शस्ता सी सीणामिति केचन ॥ ६९ ॥

` पुमिष्टकैव सर्वेषां सवोमिप्रायसिद्धिदा ।

शरे देवाख्ये वा स्युः रैकेयाः प्रथमेष्टकाः ॥ ७० ॥

अथ मण्डपमध्ये तु स्थण्डिरे शालिभिः कृते |

दभेस्तारासने कलपते विन्यसेदिष्टकस्तु ताः ॥ ७१ ॥

तत्र सामान्य््येणेष्टकाः संप्ोक्ष्याख्ेण सन्ताच्य कवचेनोहिष्ये शद्धः

प्रक्षाल्य गोमयगोमूत्रपश्चगव्यपश्चामृतसुवणरतफलगन्धाम्बुमिजलषूषान्तरितैः
सं्ञाप्य गन्धर्विरिप्य भरसेकं हेमकोतुकसूत्राम्यां बद्ध्वा अहतवचैराच्छघ्
परोक्तस्थण्डिले यथाद्विदां संस्थाप्य त्रिखण्डं तादु भावयेत्‌ । तत्र बुद्धघादि-
गन्धान्तं पुयेष्टकं च एथिव्यादिम्योमान्तं मूतयेष्टकं च शवोदिभीमान्तं मूर्तिपा-
कं च रिवविद्यातमतखेश्च रद्रविप्णुब्रहमफारणेश्वरः क्रमेण सहितं तत्तन्नाममिः
प्रत्यकं प्रणवादिनमोन्तैः स्वनामभिः सचतुरथिकैरिष्टकास्वष्टासु मूलमध्यगेष्वा-
वाद्य विमान्याचैयेद्‌ भो बुद्धये नम इत्यादिगन्धान्तम्‌ । ओं शिवतत्त्वाय नमः
ओं शिवतत्त्वाधिपतये रुद्राय नमः इति प्रथमखण्डमूढेषु भो एथिवीमूतैये
नमः इत्यादि व्योमान्तमष्टौ ओं विद्यातत्त्वाय नमः विद्यातत्त्वाभिपतये - विष्णवे
नम इति मध्येषु ओं एथिवीमूत्य॑षिपतये इावोय नम इति भीमान्तम्‌ भोम्‌

भरमेदटकाषिकारः] रसराये सतविशाः पटकः । | २९१

भात्मतस्वाय नमः भोम्‌ आतमतस्वाधिपतये बरह्मणे नम॒इत्यम्रेषु एवमिष्ट-
कामूलमध्ाप्राणि इुशाज्ञेण सृष्टा मध्यष्ठकायां सवैतत््वसरवमूतिभूती्रत्र-
ततत्वाधिपाय शिवाय नम इति विन्यस्यार्यत्‌। |

रकषादभतिकेः परितो रक्षां विधायाथ कुण्डा्र उपविदेय बुद्यादिष्रथि-
व्यादिशचवोदितच्छत्रयं ततरश्वरान्‌ स्वनामभिस्तारादिसचतुधिकस्वादान्तैराज्येन
मत्याहुतित्रयेण सन्तप्ये तच्छेषं प्त्रे सम्पात्य इष्टका त्रिखण्डे तु सम्परतयेत्‌ ।

अथ सान्निध्यार्थं तत्त्वसन्धानं कुर्यात्‌ । जोम्‌ आम्‌ ईम्‌ भात्मत्व-
विधातस्वाभ्यां नमः । ओम्‌ ` इम्‌ ऊम्‌ विदयातत्त्वरिवतच्वाभ्यां नम इति
सन्धायायेष्टकासंख्यातुल्यान्‌ नव वा पञ्च वा ताग्रमयान्‌ निषिकुम्भांलिमधुरापू-
णान्‌ नवपक्षे सुमद्रविभद्रसुनन्दपुष्पदन्तजयिजयजयन्तपूीसंशेष्वष्टयु कुम्भेषु
पप्रमहापश्ममकरकच्छपमुकुन्दानन्तनीलशङ्खाख्यानष्टौ निधीनावाद्य मध्येऽनन्त.
कुम्मे शक्तिनिषियुक्ते लवणारूढमृकेनाधोऽनन्तमुपरि ब्रह्मणं चाचयेत्‌ । एतेषु
निधिषु अष्टौ रोकपालानिनद्रादीनावाश्चाभ्यचयेत्‌ । अथ यश्चपक्े धर्मज्ञान
वैरागश्वयेसवेसिद्धिसजञकुम्भषु नन्दामद्राजयारिकतापूरणास्यतिभिमस्सु पद्मम -
हापश्ममकरशङ्कसमुव्रसं्जपञ्चनिर्धानावाद्य ब्रह्मादिपञ्चकारणेशान्‌ यञ्चनिषि-
प्वावाद्य सम्यगम्यच्ये सवैष्वपि कुम्भेषु नवरज्ञानि नववसुपम्चरलामि च प-
उपक प्र्िप्य यथादिशं गर्तेप्वामुखात्‌ प्रतिष्ठाप्या्यादिमिनिषीश्च लोक-
पालान्‌ वा कारणेशान्‌ वाचयेत्‌ ।

अथेष्टकाः खण्डि्गताः कमादानीयोदिष्टमुहरते निधिकुम्भानां मुखेषु
तततक्निधिखोकपालनामभिस्तारादिनमोन्तेः पूवौग्रमुत्तराप्रं च संस्थापयेत्‌ ।
प्रादक्षिण्येन पूवौवीशान्तं मध्ये च पश्चपक्षे पृवोदुत्रान्तं मध्ये च सवौश्च
निज्ञो्नतविवजिताः पुसमाश्चिनुयात्‌ । असमाघु राष्टभयं कर्तुः खानस्य च
दु खमावहेत्‌ । इत्येतस्मात्‌ सममेव संस्थाप्य शिवङुम्भाम्भसा ताः संल्नाप्य
गन्धोदकेन गतेमापूये परणवेनेकं पुष्यं प्रक्षिप्य तत्‌ पश्येत्‌ । प्रदक्षिणावर्त
चेच्छोभनं वामाव्ते होमजपदानः शान्ति कुर्यात्‌ । अय यथोदिष्टं शिलाभिः
इष्टकाभिवां स्थलस्य चयनमुदिष्टदस्तान्तमुच्ितं इत्वा समतलं विभायाचा-
यमूिधरशिद्षिनः सम्पूज्य निरि दर्भशय्यायां स्वभ इषटा्यभस्वमे शान्ति
कुयात्‌ । शमस्वमे पुनश्च वास्तुयागं कृत्वा गर्भन्यासं कुर्यात्‌ ।

इति अरथमेदरकाधिकारः ।

९३ दशानक्िदरुच्येषय्ती
अथं भर्मं कियसं दुयद्ावतनाविषु |
बनजिमूतो £ यप्लस्य प्रकतिश्च समृद्धिदः ॥ ७२ ॥
इन्द्रणालकयेमेध्ये ारःद्‌ दक्षिणतो भुवि ।
कुर्वीरन्‌ गभ॑विन्यासं स्पे वणीः समृद्धये ॥ ५३ ॥
परतेरूपरि दिष्रणामुपानोपरि भूमुजाम्‌ ।
विशां चाथ चतुथानां भूमावित्यपि केचन ॥ ७४ ॥
ढां तान्नमयीं फेलां कुयौद्‌ गभस्य भाजनम्‌ ।
लल मज्जयाम्‌ - |

'“अष्टाङ्कलं चधंसमुच्छयं तत्पादोनमूर्ध्वे विदितोच्छयं च ।

इवि

हस्तायतं पात्रमथोत्तमं स्यात्‌ त्रेराशिकेनोच्छूयमनत्र कल्प्यम्‌ |»

सपिधानं तु तत्‌ कुयाद्‌ धनं विंशतिमगतः ॥ ७५ ॥
वि्तारोऽध्य चतुथीशदुच्छयः कोष्ठभित्तिषु ।
अथा्थामसमोत्पेधमुत्तमं विविति केचन ॥ ७६ ॥
त्निपादहीनं मध्यं स्यादधमं चाधेमुचितिम्‌ ।

तृतीयादौ पिधानं स्यात्‌ सवत्र च समं दृढम्‌ ॥ ७७. ॥
प्रक्षाल्य पञ्चगव्येन पात्रं तत्रावटं हृदा ।
गोभयनोपकिप्याथ पुण्याहमपि वाचयेत्‌ ॥ ७८ ॥
खनन्तनागमाकिख्य पिष्टेनास्य फणोपरि ।

विन्यस्य गभंपात्रं तद्‌ बाह्मतश्तुरहलम्‌ ॥ ७९.॥

` चारिभिः खण्डिकं कृत्वा तस्मिन सागर मृन्स्नया ।

सपतद्वीपाणैववतीं छिखेद्‌ भूमिं सपवेताम्‌ ॥ ८० ॥
गर्भपात्रस्य मूठेऽन्तःक्लप्ताभिकृतिकोष्ठके ।
मध्यकोष्ठे स्थितो बह्मा वसुकेष्ठेषु तदहृदिः ॥ ८१ ॥
समरीचकसावित्रविवस्वच्छक्रमित्रकाः ।

रदरष्य्वीषरी तद्वदापवत्सश्च कोषठगाः ॥ ८९ ॥

१ भवि" क, पाठः,

ते च -

उत्तरां सप्तविंशः पटकः । | 2६३
तद्धा्चे स्वरकोष्ठेषु स्थिताः षोडश देवताः ।

हंशानश्च जयन्तश्च प्राच्यां सूर्यो भृशस्तथा.॥ ८३ ॥
भभिर्विततथकीनाशभृङ्गराजाश्च दक्षिणे ।
पश्चानिक्रतिषुप्रीववरूणाः शोष एव च ॥ ८४ ॥
कायुमुंख्यश्च सोमश्चाप्यदितिश्वोत्तरे स्थिताः ।
वज्जमेीक्तिकवेद्धयैराङ्धान्‌ मरतकं तथा ॥ ८५ ॥
स्फटिकं च महानीलं प्रवाटं च न्यसेत्‌ क्रमात्‌ ।
समरीचादिकेष्वष्टो माणिक्यं बक्षणि न्यसेत्‌ ॥ ८६ ॥
यवान्‌ मनःशिलां शाटीहरितारे च पूर्वतः ।
नीवारमज्ञनं चेव तुबरं च प्रियङ्कभिः ॥ ८७ ॥

दक्षिणे न्यसेदिति यावत्‌ ।

श्यामाकं सीसकं माषान्‌ सराष्ट्रं परिचमे न्यसेत्‌ ।
कुलस्थं रोचनां सोम्ये निष्पावं गैरिकं न्यसेत्‌ ॥ ८८ ॥
चुवणै तारताभ्रायखपुषूमौम्बुजानि च ।

शूलं च दिष्घु कोणेषु तथाष्टौ विन्यसेत्‌ क्रमात्‌ ॥ ८९ ॥
खट्वाज्गर्धन्टदषभपिनाकान्नपरधधान्‌ ।

सौवर्णान्‌ हरिणं चक्रं बरक्षस्थाने क्रमान्न्यसेत्‌ ॥ ९० ॥
गिरितीथेनदीनां च मृदस्तद्वद्दस्य च ।

पवोदिदिश्चु विन्यस्य ततः काकंटकाद्‌ बिलात्‌ ॥ ९१ ॥
बर्मीकादम्बुधेः पराद्‌ वृषशरङ्गाच् प्यृतिकाः ।
गजवदन्ताश्च बहयादिकोणेषु विनिधाय तु ॥ ९२॥
दषशज्ेभवन्तोत्थे मृदौ मध्ये तु विन्यसेत्‌ ।
सरोजनीरोत्र्योः कुमुदस्योत्कस्य च ॥ ९३ ॥
तगरस्य च मूडानि दिक्षु मध्ये च विन्यसेत्‌ ।

भथ सद्यादिभिरदिश्चु समिदाज्यचरूस्िलान्‌ ॥ ९४ ॥

“फ़ाखाद्‌ः क, ख, पाठः,

१६४ दै्ानीरिवगुरुदैवपद्धतौ [यापारः
ूर्तिपा नुहयु्धीं दरौ जपेयुश्च विभागशः । |
मण्डपाद्‌ दक्षिणे कुण्डे त्वावाहितशिवेऽनले ॥ ९५ ॥
मन्त्रसंहितयाचार्यो हुत्वाज्यं त्रिलिराहुतीः । |
समिदाज्यचरूदधाजान्‌ एथगेकादशाहुतीः ॥ ९६ ॥
हुत्वा पञ्चक्षरेणापि भ्योमम्यापिदशाक्षरात्‌ ।
जष्टरत्रिरत्करामिश्च ब्रह्मभिरच सङृत्‌ सङत्‌ ॥ ९५ ॥
हुत्वाज्यमथ रत्नानां बीजानां च सङ्रत्‌ सङ्खत्‌ ।
ओषधीनां च धातूनां मूखानां च म्दामपि ॥ ९८॥
रोकेशानां तथाल्ञाणां दवीपाब्धीनां दिशामपि ।
पातानां च नागानां सर्व॑शब्दपुरःसरभ्‌ ॥ ९९ ॥
तारायेनांमभिः स्वैः स्वैः खाहान्तैः सचतुर्थिकैः ।
सवीहुतीनां ेषाज्यं पात्रे सम्पात्य तद्‌ धृतम्‌ ॥ १०० ॥
तारेण गर्भे प्रक्षिप्य तं .ध्याला परथिवीमयम्‌ ।
गन्धादिभिरथाभ्यच्ये स्पषव! पञ्चाक्षरं अपेत्‌ ॥ १०१ ॥
रात्रावखण्डनक्षत्रे स्थिरराशो गुणान्विते ।

तां केठां परथिवी देवीं सप्तद्वीपाणेवान्विताम्‌ ॥ १०२ ॥
चतुर्विभूतवर्गओङ्गमाजङ्गमैयुताम्‌ ।

उदिष्टायतनादेस्तु बीजगभामिकां सरत्‌ ॥ १०३ ॥

ओं हां हां एथिन्यै सर्वमूतधारिण्ये नमः ।

अनेनावाद्च सेम स्थापयेत्‌ सो्तरेण तु ।

सोरण निरुष्यनां सवक्रणामिपूज्य त ॥ १०४ ॥
सेशनेनावगुण्ड्याथ गन्धाचैः पुनरचैयेत्‌ ।

सवेभूतधरे ! कान्ते ! पर्वैतस्तनमाण्डिते ¦! ॥ १०९ ॥
समुद्रवसने ! देवि} वदुषे। गर्भमाश्रय ।

जनेन पूर्वोक्तमन्त्रान्तेन पथिवीं सिरां फेरगताममिमन्त्रयेत्‌ । अत्र

भाचतिविजानककणाधिकारः) उत्तरां अशानिः पटः । १६५
““उश्वार्येवमिभं च मन्तमसहृद्‌ ध्यात्वा महीमण्डलं
गोमूङ्ेण षरिष्ुते व .विधिवदृ गर्भ निधायावटे ।
गमौधानमि्ं -पकरप्य बिधिषत्‌ सन्तोष्य वितेयौरं
भतादं घुष्टः चं छदणयुतं कुबत्‌ ततः शिलििभिः ॥”
इति श्वौमदीसानशिवयुमिदवपंडतौ सिद्ाम्तसारे उपरिभागे कियापादे
। भास्तुपूजभवमेश्काममेन्यासपदल पज ॥ ५. कान मैत पास पदलः

. बदि+।.
` अथ अष्टाविंशः पदंलः 1
` अथत्र रिष्यते लक्ष्म प्रासादानां समासतः ।
देवादीनां नराणां च येषु रम्यतया चिरम्‌ ॥ १॥
मनांसि च प्रसीदन्ति भासादास्तेन कीतिताः ।
नानामानविधानत्वाद्‌ विमानं शाल्ञतः कृतम्‌ ॥ २ ॥
पितामहेन सुनिमिमेयेन च यथा पुरा ।
धख्यादीनि विमानानि कथितान्यनुपवैशः ॥ ३ ॥
यानि तान्यत्र कथ्यन्ते देवादीनां समासतः |
तत्रेशब्रह्मविष्णूनां मुख्यानां मुख्यविशतिः ॥ ४ ॥
जातीतराणि द्वत्रिरात्‌ सावेदेवानि तान्यपि ।
भथ जातिविमानानां द्वाददौव द्विजन्मनाम्‌ ॥ ५ ॥
शाह्ञां सञ्ङृतिसर्ख्यानि तथाष्टौ वैश्यशुद्योः ।
्ुदराल्यास्यान्यसामर््ये सर्वेषां विहितानि हि ॥ ६ ॥
तन्न मुरूयादिषण्णवतिविमानानां नामानि भवन्ति |
तथथा -
नाशनं च प्ररीनं च स्वस्तिकं च चतुर्मुखम्‌ ।
ततः स्यात्‌ सवेतोमद्रं श्स्तिपृष्ठं सभुज्ड्वलम्‌ ॥ ७ ॥

४

२६६ देशानशिवग्रद्ेवपद्धतौ [किषादोदः
च्छन्दं इत्तमद्रं च श्रीकान्तं श्रीप्रतिष्ठितम्‌ ।
शिवमद्रं .शिवच्छन्दमष्टाङ्गं प्मकारति ॥ ८ ॥
विष्णुच्छन्दं च सोभद्रं छन्दे कैलसरुद्रयो : ।
खतो छङितिमद्राख्यं विमानं चेति विच्तिः ॥ ९ ॥
मेरुभन्दरकैलासा जयाङ्कविमरङ्ती ।
कुम्माख्वं विमलाज्गं च इषच्छन्द्‌ं तुददीनम्‌ ॥ १० ॥ `
हसच्छन्दं पद्मक।न्तं गरुडच््छन्दमेव च ।
भोगिच्छन्दं पद्ममद्रं ततः कैासकान्तकम्‌ ॥ ११ ॥
श्द्रकान्तं स्वकदकान्तं योगभद्रं च मज्गलम्‌ ।
वेन्ध्यच्छन्दं मेरुढूटं मेन्द्र चित्रकूटकम्‌ ॥ १२ ॥
शीमण्डनं च सोमुख्यं नीलं निषधसंद्खितम्‌ ।
ततो खङितकान्ताख्यं विजयं श्रीकरं तथा ॥ १३ ॥
भीविशां च काथेते तथेव जयमङ्गलम्‌ ;
जातीतराणि द्वात्रिंशद्‌ विमानानि दिबौकसाम्‌ ॥ १४॥
्वा्रिशाद्‌ दैविकविमानानि ।
नागभागाहयच्छन्दे कुख्यावर्त त्रिकूटकम्‌ ।
वधेन पद्मगरहं परक्षागरदय॒खं तथा ॥ १५ ॥
भल्यन्तभानुचन्द्राणां कान्तानि कतुवधेमू ।
धत्तं च द्वादरोतानि विमानानि द्विजन्मनाम्‌ ॥ १६ ॥
जराक्यणविमानानि कदं ।
चतुष्कुटं मन्त्पूतमावन्त्यं मादिषं तथा ।
तन्नीकान्तं कणेभद्रं विजयाङ्गं विशालकम्‌ ॥ १७ ॥
'विशारमद्रं गणिकाविश्ारं कणेश्चारकम्‌ |
पद्मासनं छद्रकान्तं स्यात्‌ सर्व॑कङितं ततः ॥ १८ ॥
योगप्रत्यन्तकान्ताख्ये तत्श्थोत्परुपत्रकम्‌ |
महाराजहयच्छन्दं मालागृहमतःपरम्‌ ॥ १९ ॥
पथिवीकिशयै चाथ मवेन्नन्दिविदशारकम्‌ |
सवौक्गयुन्दरं चापि छायागृहमतःपरम्‌ ॥ २० ॥

भनिविभावकक्चणाणिकारः] शरध जटःविशाः रः! १५७
रतिबषेनमित्येवं चतुर्विंशतिकं रगृतम्‌ |
अतुर्वितिर्विमानानि क्षत्रियाणाम्‌ ।
विशाकार्यसंरं च चतुष्पादिकमेव च ॥ २१ ॥
तुरश्गवदनं तद्द्‌ गणिकापिण्डिकं तथा ।
इयेनच्छन्दं नोत्राग्रं ततः कुक्कुटपुच्छकम्‌ ॥ २२ ॥
(उण्डप्रासादकामिख्यं विमानं पुं ततः परम्‌ ।)
इ्यष्टो जातिहरम्याणि वासां वैदयशद्रयोः।
विदद्यहविमानान्यषटौ ।
उक्तानां तु विमानानामरङ्कारो निगयते ॥ २१ ॥
आदौ नङिनकाल्यस्य चतुरश्रं समं श्ुमम्‌ ।
भधिष्ठानं तज्रिमागाद्‌ गभागारं तदर्थतः ॥ २४॥
अधौरिका च हारा स्यादथ गभे नवांशतः।
अषिकायतवृततं स्थात्‌ स्तूपिभिः शिखरं त्रिभिः ५ ३५ ॥
कण्ठश्च शिखराभः स्याद्‌ वेदांशाधीरिकांशतः ।
मध्यनिम्बस्य स्यात्‌ ततो ग्भ॑सद्मनः ॥ २६ ॥
पुरो वृतस्फुटितकं तच्चतुमीगनि्गतम्‌ ।
तते द्विगुणविस्तारनिगमा एथुनासिका ॥ २५ ॥
पुरस्तादथ पाश्वोभ्यां षोडरैवाल्पनासिकाः ।
तदभैव्यासनि्याणा पश्चिमस्थेकनासिका ॥ २८ ॥
जधौरिकान्यासतोऽ्निगते द्विगुणायते ।
सोदरे नासिके पाश्धकोष्ठके मूध्नि चार्पयेत्‌ ॥ २९ ॥
गृहपिण्डयषेतश्चान्तर्छीनमूरध्वाधिरोदणम्‌ ।
प्रादक्षिण्येन सोपानं भवेत्‌ भ्रतितलं क्रमात्‌ ॥ ३० ॥
गृहपिण्डिः साष्टनासा महा(पा १ हा)रक्रियान्विता ।
भत्र पराशरः -- ““गृपिण्डरधस्तात्‌ कूटकोष्ठपञ्ञरगजदृत्स्फुरितक्षु-
दरशासहारातोरणस्तम्भतोरणकुम्भकतादिमिदम्य, हम्यार्त्‌ प्रभूतयामूरतलं य-
थोचितभागेन योजयेदिति ।

१, श्य" क, ख. पठः. २. ममान्मध्य ३. मम्बाप््या' ग, पाठः,

गी

२६८ दंशानशिवगुख्देवयथतौ [दाषः
समं त्रिपादमर्थं वा पासादस्य तु मण्डपम्‌ ॥ ११ ॥
पूरस्तादुक्तमानान्तं त्रिशेकतलकं तु बा ।
प्रासादतुस्यारङ्कारं तत्समाङ्गं च मण्डयेत्‌ ॥ ६२ ।
त्रितलादि यथेच्छातः प्रासादं भूषयेत्‌ तरैः ।
कर्णे मध्येऽन्ते भित्ते वा मनिसूत्रतः ॥ ३३ ॥
निगतेरुक्तमानेन कूटकोष्ठकप्जरैः ।
गजयृष्ठादिभिशोक्तैः कु्यांदवयवैयुतम्‌ ॥ ३४ ॥
गलादुपरि वेदाशरं वृत्तमष्टाश्रकं तु वा । |
कणौधितं मध्यमेकनासिकास्तुषिकान्वितम्‌ ॥ ३५ ॥
प्रासादावयवं प्राज्ञाः कूटं नाम प्रचक्षते ।

सायतं समुखपद्धिकभ्े(विस्पष्टविप्यष्टकोरियुतमध्यमनाश्नम्‌ ।
शक्ति + ध्वजमपि त्रिमुखं तत्‌ पाश्वयोबेहुशिखं ख़ कोष्ठम्‌ ॥ ३६ ॥
8िललाश्चन्देन स्तूपिकोच्यते ।
मुखे शालामुखं चैव स्तुपिकं स्तिपुष्ठवत्‌ ४ ३७ ॥
पञ्जरं नाम तत्‌ प्रोक्तमनत्र प्राह परा्रः ।

“तदेव पाश्चमुखं हस्तिवुण्डं .कूटकोषठयोरन्तरे विहितं श्चुद्रकोष्ठं च 1
कूटकोष्ठयोरन्तरे हारा भागेन भागार्थेन वा कायो । दृततस्फुटितकमपि प्रमि
तदधेनिगतवृतरूपं स्यात्‌ ” इति ।

समानकण्ठशिखरस्तुपिक सवैमेव हि .॥ ३८ ॥
जातिक्रमोऽयं भवति प्रासादानां समासतः ।

कर्णे कोष्ठं मध्यज्कुटमन्तरे पञ्जरादिकम्‌ ॥ ३९ ॥
सान्तःप्रस्तर कं यत्‌ तद्‌ विकट्पममि षीयते |

तेरे मिश्र भामासः सवतः सममेव टि ॥ ४० ॥
भास्ावमुलशो मां ध जकावस्वितचन्दरवत्‌ ।

योजयेत्‌ तु विमानानां मेदः संस्थानमेदतः ॥ ४१॥

=ध्वकाविनोगकक्षणाविकारः] ऽतरा्थे अदिः दरः =` ६६९
शिखरस्य तु भेदेन. सर्वेषां मेदमुदिकचेत्‌
यथां तु यथारोमं सर्वमन्यत्‌ समं स्यतम्‌ ॥ ४२॥
मंङ्त्यथं योनये वथो यथोचितम्‌ । |
छसे सुल महाना्या. युं, तत्‌ स्याद्धि पक्षयोः ॥ ४६ ॥
जेकोदद्रयाद्‌ ग्योननि एवमानविदेङ्गवत्‌ ।
विभानं नाशनं त्वेतत्‌ कथितं रिववह्मम्‌ ॥ ४४॥
नलिनकम्‌।

परकीनकस्याधिष्ठानं समानचतुरभकम्‌ ।
तद्थसेऽटंशके मिजिमिगमगृहं भवेत्‌ ॥ ४५ ॥
बेदार ग्भ॑जिखरे ममौ त्रिगीतायता ।
स्याद्‌ पुरस्तान्महानासी पाश्वंयोश्चार्पनातिकाः ॥ ४६ ॥
चर्तश्ञश्वाएे मागे महस्येकैव नासिका ।
गरभेषादांशषविस्तारे कोष्ठके द्विगुणायते ॥ ४७ ॥
पश्वनोभीर्धिः च स्वतां गमौद्‌ रामांशतस्पतेम्‌ | `
खण्डहम्यं च तसुल्यं द्विगुणं द्ाषिमां तयो; ॥ ४८॥
अन्तर्छनि तु सोपानं गृहपिण्डंयषरोहणम्‌ ।
अधोरिहा(र १ र)मष्येऽन्तगृहं निन्यूतः समम्‌ ॥ ०९ ॥
एकत्र पक्षे तस्यै स्यात्‌ त्रिपक्षे त्वतठं भवेत्‌ ।
कुञ्ं चैव यथाक्तोमं- शेषं प्रागिव योजयेत्‌ ॥ ५० ॥
तदषिष्ठानपाश्वौस्यां सोपाने शस्तितुण्डके ।
पष्ठवन्धं छत्री गृहपिण्डि महाक्षिया(१) ॥ ५१ ॥

` तस्यामषटौः चाश्पनास्यः सबास्ताः स्वस्तिक्षान्विताः। `

अतिबन्धमबिष्ठाने स्तम्भाः स्युशवतुरश्रकाः ॥ «५२ ॥

एवमानामिषभ्राहिविदङ्गसदश्चाङ्ृति ।
कूटकायेरदयवैः पराद्‌ युक्त्या विमूषयेत्‌ ॥ ५६ ॥

न्वा क, नक. मढः, ९, चः, क.पाठः. ३. श्वाः न, पाहः

दागशिवगुख्वेवपखलौ [किवापादः
पार्योरर्कोष्ठाम्यां नासीषद्केण पूरधनि ।
हवमानामिषभ्रादिवि्ङ्गवववस्थितम्‌ ॥ ५४ ॥
एकादितलसम्पन्नं भरीनं शिवमन्विरभ्‌ ।

भ्रछीनकम्‌।

स्वस्तिकस्याप्यधिष्ठानं ग्यासपादांश्मायतम्‌ ॥ ५५ ॥
चतुरश्रं तु तथ्यासादष्टनन्दां्तः क्रमात्‌ ।
द्विभ्येशं स्याद्‌ गमेगृहं गृहपिण्ड्यादि पूववत्‌ ॥ ५६ ॥
शिखरं दीेवेदाश्रं पुरा गमौषेमानतः ।
निगेता स्यान्महानासिस्तदधौत्‌ पाश्धनासिका ॥ ५७ ॥
शिखरे चाष्पनास्योऽष्टौ सवौ नास्यः समद्रकाः।
कोष्टानि सण्डहरम्याणि स्वास्ति कामानि योजयेत्‌ ॥ ५८ ॥
कुटकोष्ठायवयवं प्राण्वत्‌ सर्वै तु कारयेत्‌ ।

मधिष्ठानादिशिखरात्‌ समदते चतुयैखम्‌ ॥ ५९ ॥
नाठीगृहाधोरिकाथं स्वसिकोक्तपरमाणतः।
` दिश्षु वेदमहानास्यो गर्भपादांशनिगेताः ॥ ६० ॥
शिखरे मध्यतस्तासां तदर्धनाल्पनासिकाः ।
नाटीगृहग्याससमां समांशकांशनिशमाम्‌ ॥ ६१ ॥
गृहपिण्डि चतुर्दिक्षु मध्ये च परिकश्ययेत्‌ ।
सममद्राः कणेसमौश्चतस्लः कल्पयेत्‌ समाः ॥ ६९ ॥
कूटकोष्ठादिक प्राग्बद्‌ यथाशोभं तु योजयेत्‌ ।
चतुदिशषु युखाकर्॑द्र्क्तं चतुरखम्‌ ॥ ६३ ॥
चतसुंखम्‌ ।
चतुरभमषिष्ठानं सवैतोभद्रकस्र तु ।
तदिङ्नन्दाष्टमागैः स्याद्‌ गर्म वेदाभिनेत्रतः ॥ ६४ ॥
१. को" क. पाठः. २. 'रिखाम॑दी' ख, पाठः. ३. शहा भ, पाडः.

वानाविमावक्चणाधिकारः] श्रयं अहावि पटकः । ६७१
गृहपिण्ड्यादिकं प्ाम्बत्‌ पिण्डिः षोड सैषठिकाः ।
अष्टाभे कण्टरिखरे स्यातां तत्राष्टनासिकाः.॥ ६५ ॥ ` `
वेढे तरे चतुर्विक्ष मध्यै भद्रान्वितं भवेत्‌ ।
पञ्चमू्तिविषानाथ गमेविस्तारमानतः.॥ ६६ ॥ .
तदस कणेकूटानि त्रमुखामानि योजयेत्‌ †
चतलस्तत्र शालाः स्युः कूटकोष्ठादि पूर्वत्‌ ॥ ६५७ ॥
छन्यासार्षात्‌ समद्राणि कूटादीन्यस् योजयेद्‌।

वस्याष्टवि्चु वा मध्ये नव शिङ्गानि वा न्यसेत्‌ ॥ १८ ॥
भव्यक्तव्य्तरिङ्गानां सरवतोमद्रमीरितम्‌ ।
सवेतोभद्रम्‌ ॥ |
बेदाभं इस्तगष्ठसयाप्यधिषटानं वदायतम्‌ ॥ ६९ ॥
व्यासपादांशतः प्राम्बद्‌ गहपिण्ड्थादिकं स्पृतम्‌ । `
छूटकोष्ठाधवयवं प्राम्बत्‌ संवे समूहयेत्‌ ॥ ७० ॥
दते पृषे दु धिखरमगरं दमभ समं शमम्‌ ।
स्थितहस्तिसमाकारं शाटाकारयुखं च हत्‌ ॥ ७१ ॥
पाश्वयोः पृष्ठतोऽपि स्युलिशस्तिश्च नाधिकाः |
ग्बेदशिविस्तारास्तदै चविनिगताः ॥ ५२ ॥
ब्हमद्वारपताकामिः कपोतश्च मूषयेत्‌ ।
एकानिकतरं वैतद्‌ ब्रह्मविष्ण्वी शमन्द्रम्‌ ॥ ७६॥
शस्तिपृष्ठम्‌ ।
सज्ज्यङस्याभिष्ठान समवेदाभकं स्यतम्‌ ।
ततृतीयांशतो गमे तज्रिमागारधपिण्डिकम्‌ | ७४ ॥
भन्दै चेव हारं च तन्मानेनेव योजयेत्‌ ।
गर्मेत्रिमागविस्तारा अषेनीमाश्च नासिकाः ॥ ७५ ॥
तक्षः स्युस्तवर्धेन तावत्यः श्चुद्रनासिकाः ।
इतै ्षिलरसंखानं पिण्डथां नास्यस्तु धोडञ्च ॥ ७६ ॥

९७६ ईंजानकिवणुदेषपदतो [किवतवादः
गहपिण्डेरषो भक्तं इटादिभिः एयर्‌ ।
अङ्रत्य चतुर्िक्ु महाकोरहैर्विमूषयेत्‌ ॥ ७७ ॥
तके तठे सौष्िकाम्रमण्डलं पुख्यमण्डपम्‌ ।
जन्तर्भुखं हि तत्‌ कुर्याच्छेषं पूषैवदाचरेत्‌ ॥ ७८ ॥
भत्र पराशरः--
५^समुज्ज्वरं तत्‌ सकरेशमन्विरं सुवृत्ततीषठम्र्िरोगङान्वितम ।
सभद्रशालं सकषलाङ्गमण्डितं जयद्धिकीिुतिदे मनोहरम्‌ ॥"
छसुज्ज्वडन्र्‌ ।

शरीच्छन्दस्याप्यभिष्ठानं समानचतुरभ्कम्‌ ।
अषटाश्ं शिखरे साष्टनासिकं स्याद्‌ गरेऽपि च ॥ ७९ ॥
-अष्टा्रैसौषठिकाम्रं च श्युकनािकयान्वितम्‌ |
शेषं सयुज्जञ्वरुसेव कुयोदेतच्छिवप्रियम्‌ ॥ ८० ॥
भीच्छन्वम्‌ ।
अधिष्ठाना्वारिखराद्‌ वृ्तभद्रे तु वदलम्‌ |
मध्ये नालीगृहं वृत्तं तन्मध्ये च चतुर्दिशम्‌ | ८१ ॥
कोष्ठानि सममद्राणि परमाणभवनं तथा ।
समविस्तारानेयीणं तयोर्मध्ये विभूषयेत्‌ ॥ ८२ ॥
अत्र पराशरः --“तयोरन्तरे दस्ति्षठकचुदरकोष्ठादिभिभहाविन्यासष
परितो मण्डनीयं तन्मुखेमण्डपं सभद्रं समसूत्र बहुतुलं सदेवानां प्रशास्तमेव"
इति ।
वृत्तमद्म्‌ ।

श्रीकान्तस्याप्यपिष्ठानं समवेदाश्रकं स्मरतम्‌ |
विस्तरेऽ्टनवांो तु द्विन्यंसाद्‌ गभमन्दिरम्‌ ॥ ८३ ॥

१, ०.२. ध्य, ३. भग, पाठः. ४. दि" क. पाठः, ५. छं" ल. पाठः,

भान)विमानकक्षणाचिकारः] उराच आ्टाविक्षः पटलः । २७३

भ्षारिकर्षहरा वा मागाषौः स्युश्च मागतः ।

वेदराश्रं गभेमबनं ज्जिसरं चार्षनिगेमम्‌ ॥ ८४ ॥

शिखरे वेदनास्यः स्युस्तावत्यश्चाल्पनासिकयः ।

गृहपिण्ड्यां दष्टनास्यः कणेकूट चतुष्टयम्‌ ॥ ८५ ॥

चतुराष्टदृ्तं स्यात्‌ तदन्तः कोष्टकानि च ।

निगेतेः पञ्जरेमेध्ये चतुर्दिश्चु नियोजयेत्‌ ॥ ८६ ॥

्षुद्रकोधिहस्तितुण्डैः साधैपञ्ञरजालकैः ।

तोरणैरपि सोपानैरधिष्ठानपदैरपि ॥ ८५७. ॥

मूषयेद्‌ युक्तितस्तवेतच्छीकान्तं साबैदैवतम ।
ीकाम्तम्‌ ।

भषिष्ठाना (दिष्य) शिखरं बत्तं स्याच्छ प्रतिष्ठिते ॥ ८८ ॥
बिरतारत्रिचतुभीगाद्‌ भागो गमभेगृहं भवेत्‌ ।
गृहपिण्ड्यजिन्दह्यराश्वेकेकांशेन कल्पयेत्‌ ॥ ८९ ॥
गमे्ेदश विस्ताराः समद्रा वेदनासिकाः । `
धृहपिभ्ड्यो षोडक स्थुः ्ुद्रनास्यस्तु पूववत्‌ ॥ ९० ॥
भेवाधं बाद्यसंखानमन्तर्खीनपरोदणम्‌ ।
ब्रतुर्दिक्ष्वपिः गमौधैन्यासनिगीमकोष्ठकेः ॥ ९१ ॥
परसाणमवनाङ्गानि सोष्ठिकान्तानि योजयेत्‌ ।
ओभतिष्ठितकं नाम्ना विमानं विष्णुमन्दिरम्‌ ॥ ९१ ॥
भीप्रतिषठितम्‌ ।

चतुरभमपिष्ठानं रिवभद्वस तख तु ।
बिस्तारेऽष्टनवांशे तु दिच्य॑शं गेमेमन्दिरम्‌ ॥ ९६ ॥
गमै वेदाश्रकं इत्तं शिखरं बेदनासिकम्‌ 1

यद्‌ भभेचतु्थाशं व्यासनास्योऽैनिगेमाः ॥ ९.४ ॥
गतीर्षैन्यदाभागेन गृदपिण्ड्यादयल्लयः ।

खण्डदर््येश्च कूटाः परिमूष्य समन्ततः ॥ ९५ ॥

>

४५७

हेशानशिवगुरपैवपद्तते [कियाषादः
भ्राणषोडशकं पिण्ड्यां तिलकस्वस्तिकाह्कितम्‌ ।
नानाधिष्ठानपादाथेरलच्छ्ृत्य तलानि तु ॥ ९६ ॥

वेदवस्दश्चवृत्ता्रकणकूटानि योजयेत्‌ ।
दवित्रिदण्डानि कोष्ठानि समभद्राणि योजयेत्‌ ॥ ९७ ॥

अन्तर्कीनं हस्िसंज्ञं सोपानमथ तस्य तु।
परासादाङ्गसभोपेतं मण्डपं प्रमुखे भवेत्‌ ।। ९८ ॥

एकनानातलं वा स्यादृहुपरत्यूहसंयुतम्‌ ।
खण्डदम्ं तथा कुमाच्छिवमद्रमिदं स्मृतम्‌ ॥ ९९ ॥

शिवमद्म्‌।

शिवच्छन्दस्य तु प्राग्वदधिष्ठानादिकं भवेत्‌ ।

अमदराण्येव कोष्ठानि मध्ये पञज्ञरभद्रकैः ॥ १०० ॥

युक्तानि ध्युबैहुतछेः पोक्तं युक्त्या नियोजयेत्‌ ।

शिवस्यैव शिवच्छन्दं सवाद्धरसंयुतम्‌ ॥ १०१ ॥

विवच्छन्दम्‌।

अष्टाङ्गस्याप्यपिष्ठानं शिवेभद्रसमे भवेत्‌ ।

गभगेहादिकं तद्वद्‌ विशेषोऽत्र निगद्यते ॥ १०२ ॥
कपोतपज्ञरापेतमदराङ्गान्येव षोडश्च ।

मुण्डनास्यो तथा द्धे दे गादुपरि स्षीभकम्‌ ॥ १०३ ॥
भवेदामलकाकारं तत्राष्टौ नासयः समाः ।
गभवेदांशविस्तारास्तदधसमनिगंमाः ॥ १०४ ॥

` अस्पनास्यस्तभेवाष्टो मध्ये स्याचतुरश्कम्‌ ¦

गृहपिण्ड्यादिकं प्राग्वत्‌ पुरः पक्षद्रयोधतरगम्‌ ॥ १०५ ¶
सोपानकमेकोणाम्यां दस्तितुष्डविमू्ििम्‌ 1
सा्टमञ्जलकं कुयोन्मघ्यद्वारं सतोरणम्‌ ॥ १०६ ॥

नल विनानरुक्षणाधिकारः] उत्तरा अर्टीवशः पटः । २५७५
शृद्धसोपानमप्यन्तर्खीनमत्र नियोजयेत्‌ )
नानामसूरकस्तम्भवेदिकादिमरु्पथेः ॥ १०७ ॥
अष्टाभसोष्ठिकं कर्णे मस्तकान्यत्र योजयेत्‌ ।
शल्पानल्पक्रियोपेतं त्रितलादितखन्बितम्‌ ॥ १०८ ॥
सवाङ्गाल्कृतं हयतदष्टाङ्गं देवमन्दिरम्‌ ।

अष्टाङ्गम्‌।

चतुर भमधिष्ठानं व्यासवेदांशकायतम्‌ ॥ १०९. ॥
वयुनन्दांशके द्वित्रिभागान्नारीगरहं स्मृतम्‌ ।
तदप्यायतवृ्तं स्यात्‌ प्राम्बदधारिकायतम्‌ ॥ ११० ॥
गृहपिण्ड्यश्चतुरदि्चु पादमद्रकनासिका
वत्तायतं तु शिखरं तस्मिन्‌. गमाधमागतः ॥ १११ ॥
समद्रका महानस्य; प्राग्वत्‌ कूटादिकं स्मृतम्‌ ।
गृहपिण्ड्यां षोडशैव कपोते तिरनातिकाः ॥ ११२ ॥
कणेकूटाविकेः पराग्वद्‌ मृषयेत्‌ प्मकृतौ । `
पद्मारूति ।'

विष्णुच्छन्दस्य च प्राग्बदाधिष्ठानं तदायतम्‌ ॥ ११३ ॥
व्यासवेदांचरामांशगभौगारं षडश्रकम्‌ ।
प्मबन्धमधिष्ठानम्‌ध्वेवेदाश्रसौ्टिकम्‌ ॥ ११४ ॥
गृहापिव्यादिकं परागच्छिखरं च षडश्चकम्‌ ।

डेव नासयस्तसिन्‌ कण्ठश्चापि षडश्रकः ॥ ११५ ॥
स्वविल्तारार्पनिष्कान्तं खण्डहर्म्यं च सौष्ठिकम्‌ ।
ब्रहमद्वारपताकाभिगूढे गूढक्रियान्वितम्‌ ॥ ११६ ॥
कपेतेऽपि च नास्यः स्युः सममद्राश्च सवेतः ।
मोगभूमियुतं दारुक्रियानिमोणशोभितम्‌ ॥ ११७ ॥

~ त्रत्रः ङ् खग ` १, भसुकर्लः क, ख. पाठः,

१,

दंशानशिवगुर्देवपद्धतौ {निषद्‌

चतुष्कोणेषु मध्ये च प््वमर्तिविधानतः।
चतुष्कोणे सीष्ठिकानि वृत्तायतशिरामि च ॥ ११४.॥
सवोज्गालङ्कृतं देतद्‌ विष्णुन्छन्दं हि वैष्णवम्‌ ।

तके तरे च कूटानां शिखरं बृत्तमायतम्‌ ॥ ११९ ४
इष्टकावारुकमांढ्यं सवोङ्गपारभाण्डितम्‌ ।
विष्णुच्छन्दम्‌ ।
सौमद्रस्याप्यधिष्ठानं सैक्नचतुरशध्रकम्‌ ॥ १२० ॥
चतुरूयंहैकमागेन गर्भ॑म्यासस्ततोऽपि च ।
दित्रिभागैकमागैः स्ुगहपिण्ड्यादयः कमात्‌ ॥ १२१4
शिखरं चतुरश्रं तु समाकारं चतुर्दिशम्‌ ।
गभवेदांशविखताः पादभद्रकनासयः ॥ १२२ ॥
चतस्लोऽल्पाश्च नास्योऽष्टो सवाः सस्वस्तिभद्रकाः।
कूटकोष्टादिकं सवै पादार्धत्यंशभद्रवत्‌ ॥ १२.३ ॥
वेदाष्टेषोडशाश्राः स्युकृत्ताः स्तम्भास्तलक्रमात्‌ ।
अप्तलं खण्डटम्य च प्रोक्तालङ्कार मूषितम्‌ ॥ १२४ ॥
समदम्‌ ।
कैकासच्छन्दकस्यापि चतुरश्रं मसूरकम्‌ ।
व्यासाष्टंशे त्रिभागेन गभोगारं समन्ततः ॥ १२५ ॥
रेष `स्युगृहपिण्डयाचा वेदाशरं गर्भमन्दिरम्‌ ।
मष्ाश्र स्याद्‌ गलादृष्व एथक्‌ स्वल्पाष्टनासिकम्‌ ॥ १२६ ॥
द्विगुणं गृहपिण््यां स्योदथ कणोग्रसेष्ठिकम्‌ ।
चतुरष्टाश्रवृत्ताभं नासीयुक्तं तके तले ॥ १२७ ॥
मध्यमण्डनमंरोन विस्ताराधेविनिष्कमम्‌ ।
भीबन्धाख्यमतूरेण त्वलङ्कृत्य तदन्तरे ॥ १२८ ॥
महापञ्जरकक्चुद्रशारगजसुखैरपि ।
नानामसूरकस्तम्भवेदिकाजाकतोरणैः ॥ १२९ ॥
रर तकन क्म

कागोकिगानलक्षणाधिकारः] उत्तरार्थे अष्टाविश : पटः । ६७७
भ्राम्बवज्गरजङ्ङ्ृत्य खण्डहर््यं यथाहैतः ।
एकादितङवृद्धया तु हीने हीने नियोजयेत्‌ ॥ १३० ॥
बरहमदवारपताश्याभेः कूटकोष्ठादिभिस्तथा ।

पुरस्तात्‌ सान्तराङं तु प्रासादाज्ञोपमं पुनः ॥ १३१ ॥
सन्मण्डपं नैक्तलमन्तकीनाधिरोहणम्‌ ।
जातिच्छन्द्विकल्पादिकरमसवाज्गयोजितम्‌ ॥. १२२ ॥
उन्नतावनतेः कूटकेषठिमेष्यममद्रके ; |
नानाशिखरसेखानैः कैकासगिरिसन्निभम्‌ ॥ १३३ ॥
कैरासच्छन्द मुद्दिष्टं शिवस्यैव शिवङ्करम्‌ ।
कैलासच्छन्वम्‌
चतुरभमषिष्ठानं रुद्रच्छन्वस्य पूववत्‌ ॥ `१३४ ॥
नारीगृहादिकं प्राग्वत्‌ कर्णे मध्येऽन्तरे तथा |
कूटक़ोष्ठादयो योज्या व्यासपादांशनि्गेमाः ॥ १३५ ॥
ब्रहद्वारं दु भागेन विखतं पिण्डिसंजितम्‌ ।
जलङ्कारो्रीर्ष स्यान्नानाज्गरथ भूषयेत्‌ ॥ १६१ ॥
सथिष्ठनस्तम्भवेदीजारतोरणपूवेकैः ।
चतुरष्टाश्रवृत्ताः स्युः क्रमान्मूखादेभूमयः ॥ ५२३७ ॥
गढं च शिखरं इतं पुरः पशव च नासिकाः ।
गर्भय॑शेकविस्तारात्िजः स्युरथ पश्चिमे ॥ १२३८८
तन्भानार्भेन नासी दवे तिलस्ति्तश्च पार्धयोः ।
तिखकैरन्विताः दोषं रुदरच्छन्दस्य योजयेत्‌ ॥ १२९ ॥
सव्ररुछन्व्‌म्‌ ।
चतुरअरभषिष्ठानमुक्तं कञ्तिभेद्रके ।
तद्विस्तरिऽष्टनन्दाशि दविभ्यशेगमेमन्दिरम्‌ ॥ १४० ॥
गृहिण्डवादयः देषेभौगेरवेदाश्रकाणि च ।
अष्टाश्रमस्य शिखरमल्पानल्था्टनातिकम्‌ ॥. १४१ ॥
प्क. कन्म

६७८

१ | ।

दशान णिवग्रदवदलौ [किवापौवः
स्वव्याससमनियूहकोष्ठकानि चतुर्दिशम्‌ ।
मध्ये तेषां तृतीयाथे खताः शालान्ञिमिपुैः ॥ १४२ ॥
कणैप्रासादविपुरुच्यंरौकांरोन विस्तृतम्‌ ।
मध्यभद्रे तदधाधेनिगंमं स्यात्‌ तदन्तरे ॥ १४३ ॥
सिंहपज्ञरकभुद्रकोष्ठादीनपि योजयेत्‌ ।
सकणेसोष्िकाम्रं तदष्टाश्रम्रतिमं भवेत्‌ ॥ १४४ ॥
तरे तरे स्वस्तिकाभा योज्यास्तिककनासयः।
गृहपिण्डयादिकं भागवत्‌ कूटाचेभैषयेदपि ॥ १४५ ॥
हस्तिसोपानमेवान्तलीं लरितिभद्रक॑म्‌ ।

रुङितभद्रम्‌ ।

इत्थं समासान्नकिनादिकानि पोक्तान्यलङ्कारयुतानि तानि ।
शम्मोर्विमानान्युचितानि मुख्यान्यम्भोजगमैस्य हरेश्च तानि ॥

इति श्रीमदीदानिवगुष्देवपद् तौ सिद्धान्तसारे उपरिभागे
करियापादे सु्यविमानादिलक्षणप्रररोऽ शविः ।

सरि

अथ पएकोनभरिहाः पटलः ।
अथ जातीतराख्यानां विमानानां निगचते ।
रक्षणं मेरुपूवोणां तत्तजनिष्पत्तिसिद्धिदम्‌ ॥ १ ॥
मेरुसंक्गस्य वेदाश्रमपिष्ठानं तु वतम्‌ ।
गलं च शिखरे तश्च चतुनोसीभिरन्वितम्‌ ॥ २ ॥
मुखनासी महत्येका गर्भाधंसमनिर्गमा । वि
म्या त्रयोदश्ांशे तु पञ्चांशं गभमन्दिरम्‌ ॥ ३ ॥
गृहपिण्डयलिन्दहराः एथगकांशतः कमत ।
कूटमेकांशतः कोष्ठं त्रिभिरंरैरथांशतः ॥ ४ ॥

"के" ख. पाठ.

शतीतरविमानाङङ्काराभिकारः] उत्तरार्धं एकोनत्रिंशः पटर: । ६७५

नीडं शेषं हि हारांशं कूटादिसमसृत्रकम्‌ ।

स्वस्तिकाबन्धवन्नास्यलिचतुःपञ्चभूमिकम्‌ ॥ ५ ॥

नानविष्ठानकस्तम्भवेदिकाजाकतोरणेः ।

वृत्तस्फुरितनीडा्ैर्भूषयेन्मेरुमादरात्‌ ॥ ६ ॥
मेरुविमानम्‌।

तदेव कण्डे शिखरे चतुरश्रं तु मन्दरम्‌ ।
मन्द्रम्‌

तदेव वक्वश्रगलश्चिखरं वघुनासिकम्‌ ॥ ७ ॥

अष्टपञ्ञरकूटं च नाम्ना कैरासमिष्यते ।
कैलासम्‌ ।

बेदवस्वश्रव्रतताभगर्भेहं तदेव हि ॥ ८ ॥
सभद्रनािकं ख्यातं विमानं कुम्भसंक्चितम्‌ ।
कुस्मविमामम्‌।
वेदाश्रगभगेहं तज्जयाज्गाख्यं सभद्रकम्‌ ॥ ९ ॥
जयाङ्गम्‌ । |

विशाराङ्गः तदेव स्यद्‌ वृत्तं शैखरकण्डयोः !
विशारङ्गम्‌।

तदेव मध्ये हित्वांश कोष्ठयुक्तं द्विभागतः ॥ १० ॥

अ ्टाश्र शिखरी तथाष्टगल्नासिकम्‌ ।

अष्टपञ्ञरदूट च द्विषष्टितिलकान्वितम्‌ ॥ ११ ॥

सावार वा निरावरि त्रिचतुःप्चमूमिकम्‌ |

विभरङृतिसक्ने हि षिमानमिदमद्भुतम्‌ ॥ १२ ॥
विमखाङति 1

3. "सण्डयोः क. ख, पाटः.

६८१

दैशानकिवगुरदेवपदधलो [कि पाद्‌
तदेव कोष्ठकं स्वै स्वविस्ताराषैनिगैतम्‌ ।
तङे ते महानास्यो पक्षयोरर्धकोष्ठवत्‌ ॥ १३ ॥
दसच्छन्दाभिदं भोक्तं विमानमतिसुन्दरम्‌ ।
हसच्छन्द्‌म्‌ ।
एतदेव हि बेदाश्रकण्ठं बेदाश्रमस्तकम्‌ ॥ १४ ॥
शेषं प्रागुक्तवत्‌ सय वृषच्छन्वमिदं स्मरतम्‌ ।
वषच्छन्दम्‌ ।
तवेव गरुडचच्छन्दं विमानमथ कथ्यते ॥ १५ ॥
मुखे भद्राज्जनासं तु पक्षयोरधेकोष्ठवत्‌।
पाश्चयोर्हिद्धिनासं च सवृत्तस्फुरितं गलम्‌ ॥ १६ ॥
हषं मेरुसमाकारं गरुडच्छन्दमेव तत्‌ |
गरुडखड्डन्वम्‌।

५ च्यक @ उष

तदेवाष्टा्रकण्ठ बेदष्टाश्राशेखरं पुनः ॥ १७ ॥
पद्मसङ्काशश्चीषै च पद्माज्जं जक्ममन्विरिम्‌ ।
प्माङ्गम्‌।

तदेव ज्यासनिष्कन्तं भध्यकोष्ठं चतुर्दिशम्‌ ॥ १८ ॥
पश्रकुर्मङशीषं तु पश्मभद्रामिदं स्मृतम्‌ । ६
पद्ममदम्‌ ।

तदेव कण्ठे शिखरे इत्तं चेत्‌ ए्थुनासिकम्‌ ॥ १९ ॥
मुखे मुखे द्विपक्षे तु तिस नास्यः समानिका: ।
तरं प्रति समभद्राङ्गं सवेन्र तिलकैथुतम्‌ ॥ २० ॥
द्वारं वापि चाद्वरं योगकैकासकान्तकम्‌ ।
कैकासकान्तकम्‌

` अ

"खः क. पाठः.

जातौतदर्िमिागाणङ्काराचिकारः] उस्रां एकोनर्धिंशः पटः । २८१
पकादशकरद्बासं सपताष्टनवभागवत्‌ ॥ २१ ॥
त्रिचतुष्यश्नभागेन नालीगेदे समन्ततः ।
केषं हारावरीकूटकोकयधभूषयेदपि ॥ २२ ॥
तमद्रं शिखरं वृं चतुनासं द्विमूमिकस्‌ ।
चतुष्कूटं चतुद्शारं समन्तात्‌ तिखकेयतम्‌ \। २३ ॥
सुशृ्तकणकूटाभं विमानं रद्रकान्तकम्‌ ।
सव्रकान्तम्‌ ।

तदेव भद्रकोष्टा्गे योगंभद्रं प्रचक्षते ॥ २४ ॥
योगमद्म्‌।

तदेव वेदाश्रशिरःसौठिकाग्रमंरक्करतम्‌ ।

शिखरेऽष्टार्पनासं च भोगिच्छन्दाहृयं भवेत्‌ ॥ २५ ॥
भोगिच्छन्दम्‌।

तदेव कण्ठे शिखरे षडश्र चेत्‌ सुदशनम्‌ ।

सुदर्शनस्य विष्णो भवनं तत्‌ प्रचक्षते ॥ २६ ॥

सुद शंनम्‌ ।

तदेव स्कन्दकान्तं स्यात्‌ षण्णसीभिरलङ्कृतम्‌ |

यथोचिताज्गसम्पन्नं विमानं षण्मुखप्रियम्‌ ॥ २७ ॥
स्कन्द्‌कान्तम्‌।

तदेवाखिलमष्टाश्रं कणेकूटशिरोगलम्‌ ।

समद्राङ्गं चतुनौं विन्ध्यच्छन्दं द्विमूमिकम्‌ ॥ २८ ॥
विन्ध्यच्छन्दम्‌।

नवसप्तकरव्यासं सप्तषड्मागयान्वितम्‌ ।

चतुष्कूटचतुःरालायुक्तं वृत्ताशिरोगलम्‌ ॥ २९ ॥

अल्पानल्पचतुर्नासमष्टपञ्जरतोरणम्‌ ।

समध्य॑भद्रतिलकेमतूरस्तम्भरषैयुतम्‌ ॥ २३० ॥

१, (न्वपन्न" श, पाठः,

| |,

शंशानशिवगार्देवपद्तौ | [किणापाद्‌ः
सोपपीटमषिष्ठानं नानाषयवदुन्द्रम्‌ ।
विमानं मेरकूटाख्यं कूटादद्ेश्च मण्डितम्‌ ॥ ३१ ॥
मेरक्कूटम्‌

मध्यभद्रे विनां तत्र कों ककरं भवेत्‌ ।
शेषं पूवैवदाभूष्य चित्रकूटं हरिप्रियम्‌ ॥ ३२ ॥
चित्रकूटम्‌ ।

तदेव सौष्टिकैयुक्तमष्टामिः साष्टनासिकम्‌ ।
श्रीमण्डनं विमानं स्याच्छीकरं सावैदैवतम्‌ ॥ ३३ ॥

मण्डनम्‌ ।
तदेव ख सीयुरूयमष्टङटाष्टशार्कम्‌ । `
सोयुख्यम्‌ ।
तवेव चतुरभामशिखरं जयमङ्गलम्‌ ॥ ३४ ॥
५ अयमज्गखम्‌ ।

तदेवा्टाश्रश्िखरं .मीरुपवेतसं ङितम्‌ ।
नीलप्वतम्‌ ।

तदेव इूटश्ारामि्विहीनंः. सोऽष्टपञज्ञरः ॥ ३५ ॥

यथ्टशिखरच्छन्दः प्रासादो निषधः स्मृतः ।
निषधः।
वेदाश्रदीषौषिष्ठानं शालाकारशचिरोन्वितम्‌ ॥ ३६ ॥
कूटकोष्ठकनी परायैः सर्व॑ ङ्गेरपि मण्डितम्‌ ।
नानाधि नपाद्य विमानं मजऩ्खाईयम्‌ ॥ ३७ ॥
आओभ्रीषरधरादुगागोरीमातृगणमियम्‌ ।
| मङ्गलम्‌ ।

५३, श, पाठः,

गाङ्षणविभाग्विकारः] उत्तरार्धं पुकोम्रिशः पटद्ः । २८३

चतुरश्रमधिष्ठानं समभद्रं ृत्तशीर्षकम्‌ ॥ २३८ ॥
एकमो्ं चतुनौसं विजयाख्यं -हरिप्रियम्‌ ।

विजयम्‌ ।

तदेव सौष्ठिकोपेतमष्टाभरगरदीपैकम्‌ ॥ २९ ॥
युक्तं रुङितिकान्तारूयं सवाग सावेदैवतम्‌ ।
| छितकान्तम्‌ ।
तदेव वृ्शिलरं श्रीकरं श्रषैरमियम्‌ ॥ ४० ॥
भरीकरम्‌ ।

तदेवं चतुरभाग्रशिखरं साष्टपञ्जरम्‌ ।
-कृणेकूटविदीनं तु शरीविशालं शिवप्रियम्‌ ॥ ४१ ॥

भीविराटम्‌ ।

इत्थं दत्रिशदुक्तानि सामान्यानि विशेषतः ।

जातीतराणि सर्वेषां विमानानि दिवोकसाम्‌ ॥ ४२ ॥

त्र पराच्चरः-

५ एमिरेवाप्यरुहरिः स्यात्‌ कनिष्ठाटपकेष्वपि ।

नामान्यपि च तान्याहुस्तच्न्मण्डनमेदतः ॥''

इति । तानि च श्वुद्रास्पविमानानि परतः कथ्यन्ते ।

१ । ^

जातीतरविमानाखङ्कारयधिकारः।

प्तक

अथ जातिविमानानामलङ्कारो निगबते ।

सोमच्छन्दस्य वेदाश्रमधिष्ठानमथास्य तु ॥ ४६॥
रामांशाद्‌ गर्भगं स्याद्‌ गमीधोद्‌ गृहपिण्डिका |
पिण्डय। संहेवाम्बुतलं परितः देधतोऽपि च ॥ ४४ ॥

कः सख, पाठः, ३. श्वि" क. स, पाठः.

९८४

लण्डरम्यं मवेशूडहम्य चापि समन्ततः । |

बृद्धसोपानमेवान्तर्खीनमङ्गानि पूववत्‌ ॥ ४५ ॥

भरयोज्यानि समाकारे शिखरं तत्र नासयः ।

दविपश्नाश्चत्‌ समान्येवं (४) पुरस्तान्मण्डपन्वितम्‌ ॥ ४६ ॥

एकानेकतलं चेतत्‌ सोमच्छन्दं द्विजोचितम्‌ ।
सोमच्छन्वम्‌ ।

चतुरश्रायत तु स्यान्नागच्छन्दमसूरकम्‌ ॥ ४५७ ॥

तज्निवेदांशरतोऽशेन गर्मन्यासस्ततेोप्रि च|

तुृतीयांश्चेन परितो गृहपिर््डि प्रकस्पयेत्‌ ॥ ४८ ॥

प्रा्ादखण्डहम्योन्तं मण्डपं स्याच्च तादृशम्‌ ।

सोपान खण्डहम्योर्षाच्ठिखरं बृत्तमायतय्‌ ।। ४२ ॥

समाकारं तु तस्याग्रे गमोषोव्‌ प्रथुनाचिक् 1

तदधोत्‌ परितो नास्यः सा गायोपरमाः समाः ॥ ५० ॥

वच्छुटं पुरोनास्मां मूरमूमो ठथोपरि 1

वदुदेदाश्रकाः स्तम्भाः शेषं पूवैक्दाचरेत्‌ ॥ ५१ ॥
नागच्छन्द्ख्‌ ।

भविष्ठानादिकं भ्राम्बत्‌ कुब्यावतेस्व योजयेत्‌ ।
ब्रहद्वारपताकाम्यां शेषमामूष्य यज्ञतः ॥ ५२ ॥

सन्तर्टानं हस्तिसंज्ं सोपानं शिखरं तथा ।

छालाकारं भवेत्‌ तत्र नास्य: स्ृतिसर्स्यया ॥ ५२ ॥

मुखे मुखे महानास्यः परं तिककनासिक्षाः ।
प्रयोज्यास्तादिदं भक्तं कुख्यावत द्विजोचितम्‌ ॥ ५४ ॥
कुड्यावतेम्‌ ।

दिकूटस्याप्यपिषठानं गभागारं च पूवैवत्‌ ।

देष जस्थरं सण्डहम्येकूटादि भूषितम्‌ ॥ ५५ ॥

नादणविमानाभिकांरः] उसराधं एकोनत्रिंशः परल: । २८;
विमानस्य परस्तात्‌ तु गं्ममानेन मण्डपम्‌ ।
पाश्वयोश्च सभादूपा वेदशालस्तु मध्यतः ॥ ५६ ॥
नासी स्याच्छिखरोपेता पिण्ड्यां नस्यस्तु षोडश ।
सभाश्ाराभिखरं चतश्लस्तत्र नासिकाः ॥ ५७ ॥
पादबन्धमाधिष्ठानं स्तम्भाः सर्वे विकल्पकाः ।
ऊदप्त्यूहसंयुक्तं द स्तिसोपानसंयुतम्‌ ॥ ५८ ॥
जालकायेः समामूध्य विमाने स्याद्‌ द्विकूटकम्‌ ।
दिकूटकम्‌ ।
श्रीवषेनस्य च प्राग्बदधिष्ठानादिकं - समम्‌ ॥ ५९ ॥
शेखरं स्यात्‌ सभाकारमायतं त्य चाप्रतः |
पठे च नासिकेका स्याद्‌ द्धद्धे स्यातां च पाश्रेयोः॥ ६० ॥
वेदिकापञ्ञरायेश्च यथायुक्स्या विभूषयेत्‌ ।
श्रीवधनम्‌ ।
बृत्तायतमाधिष्ठानमुक्तं पद्मगृहस्य तु ॥ ९१॥
तद्भयासे वघुनन्दांशे दिच्यंशोगभेमन्दिरम्‌ ।
शष प्रागिव योज्यं स्यान्नासिकाः षोडदोव तु ॥ ६२॥
वृत्तायतं च शिखरं चतक्लस्तत्र नापिकराः ।
अल्पाश्च नासयोऽत्राष्टौ चतस्लप्तिरकरान्विताः ॥ ६३ ॥
पद्म गृहम्‌ ।

क्षागरहथुखस्यापि स्यादाषिष्ठानमायतम्‌ ।

चतुरश्रस्य विस्तारादर्थं गभेगरहं भवेत्‌ ॥ ६४ ॥

गमैन्यासेन तत्पाश्वमण्डपानां चतुष्टयम्‌ |

शिखरं कोष्ठकाकारं तत्रै नास्य: षडेव हि ॥ ६५ ॥

कपोते चाकेसंख्यास्ताः शेषं प्राग्वज्नियोजयेत्‌ ।

अलङ्कारश्च कर्तव्यो वेदीजालमरुत्पयैः ॥ ६६ ॥
पक्षागृह म्‌ ।

नु्मजतरकीकटनगयरः

९, द्द्‌ कृ, पाठः. २. न्तः क. ख. पाडः. ३. स््यगक. वाटः,

हपानाशिषगुरुदेषपद्धतौ [(करियापाव्‌ः
कतुवधेनकस्यापि स्वव्यासाधौयतांश्रकम्‌ ।
अधिष्ठानं तु तद्वयासत्रिभागाद्‌ गभेमन्दिरम्‌ ॥ ६५ ॥
समन्ताद्‌ गभेरामांश मागादधोरिका मवेत्‌ ।
शेषम्तखचूडीकहम्यं कुटिमसंयुतम्‌ ॥ ६८ ॥
मुखेमुखे विमानस्य मण्डपं गभ॑सम्मितम्‌।
भासादवत्‌ खरं बाद्चे चूडहम्योन्वितं तु तत्‌ ॥ १९. ॥
कणैकूटानि चत्वारि शिखरं कोष्ठकं मदत्‌ ।
चतक्षस्तत्रार्धसमा गर्भकूटानि वै मुखे ॥ ७० ॥
पुरः पृष्ठे सभा मक्तवारणं मण्डपो .भवेत्‌ ।
चतसरोऽङ्गसभाः कायौः शेषाण्यङ्गानि पूवेवत्‌ ॥ ७१ ॥
विवृतस्तम्भकैबीद्ये जालं सात्‌ परितोऽपि च ।
अन्त्छीनं हि सोपान (युश्यु)क्तं स्मात्‌ क्रतुवधंनम्‌ ॥ ५२ ॥

ऋतुवधनम्‌ ॥

वृत्त वृत्तगृहस्य स्यादधिष्ठानं तदायतम्‌ ।

तादशं शिखरं तत्र चतसः परथुनासिकाः ॥ ७३ ॥

भस्पास्तावत्य एवास्य गृहपिण्ड्यादि पूववत्‌ ।

पृष्ठे गर्भप्रमाणं तदधेमद्रं तु पिण्डिके ॥ ७४ ॥

तिर्टौ नासिका योज्या मुखे मण्डिगृहो 2) भवेत्‌ ।
वत्तग्रहस्‌ ।

किष ~ = ०

आयताश्रमपिष्ठानं भानुकाम्तस्य तस्य वु ॥ ७५॥
व्यासाधौद्‌ गर्भगं स्याच्छेषेण गृहपिण्डिका |
अक्तं खण्डदम्य च शिखरं द्वादशाश्रकम्‌ ॥ ७६ ॥
नासयो द्वौदडोवासिन्‌ गृहपिण्ड्यामथो समाः ।
षोडश स्युश्च तन्मध्ये महाकोष्ठचतुष्टयम्‌ ॥ ७७ ॥

१, ष्ट्व" क. ख. पाटः.

वन्विवतिमानाथिकारः ४ 1
] अतराैःदकोनरभिशः- पः: २८७

पसोषानमेवान्तरीः स्याद्‌ भानुकान्तक्रे
माुकान्तण्।
अत्यन्तकान्ताषि्ठानं चतुरश्रं हि. तस्व हुः ॥: ७८. ॥
त ममंगुदं शिखरापैः सभाहति ॥
न्हासम्धा्य्म्म कणेकेष्कव ॥ ७९ ॥
गमेतुस्या वेदस्तमा महाकोष्ठानि ऋन्ठरे ।
कपोते पररितश्चापि द्रष्ट तिल्कनासिकाः ॥ ८० ॥
यथाहं मूषयेच्छेषमेतदत्यन्तकान्तकम्‌ । |
अत्यन्वकास्तम्‌ ८
मसूरं चन्द्रकान्वस्याप्यायतं मण्डडाहति ॥ ८१ ॥
व्यासाधांद्‌ गभगेहं स्याच्छेषं पिण्डादिकं भवेत्‌ |
दीर्षषृ्तं च शिखरं तत्राष्टौ एषुनासिका; ॥ ८२ ॥
शर्पनास्यश्च तावत्वः शेषं प्रागिव भूषयेत्‌ ।
खम्द्रकान्तय्‌ ।
्राह्यनविनमानाचिकार १ ॥
चतुःस्फुरस्याविष्टनं प्राग्बद्‌ दीधोयतं
म्यार्सपादाद्‌ ग्गं गमार्घ रा ष
शिष्टनाधरकं चूडाखण्डदर्म्ये च कश्पयेत्‌ ॥ ८४ ॥
शिखरं कोष्ठकाकारं गमीधौन्मध्यनासिका ।
पार्थद्धे द महानास्यौ कूट फोष्ठादि पूववत्‌ ॥ ८५ ॥
तजेतके तु स्तम्भेषु देदिकाजालकाडिकम्‌ ।
पुरस्तान्मण्डपं तुल्यमन्तःस्तम्मं तु तद्दि ॥ ८६ ॥
लाज्गठाङृति कुव तु यथारोमे विमूषयेत्‌ ।
त्रितडादियुतं नैकतलमेनशतुःसकुटम्‌ ॥ ८७ ॥
अतुरखुम्‌ ।

रंशानकिवगुर्देवपद्धतौ [न्विवाषादः
मन्तरपूतस्य वेदाश्रमायतं स्यान्मसूरकम्‌ ।
विस्तारार्धन ग्मा्यं शेषात्‌ पिण्डी जलंस्थले ॥ ८८ ॥
हारावी च स्यात्‌ तस्य रिखरं त्‌ समाति ।
अन्तःस्तम्भं बहिः कव्ये नानाजालकशोभितम्‌ ॥ ९९ ॥
कूटकोष्ठादिकैर्दिक्चु विदिक्षु च विभूषयेत्‌ ।
द्यष्टनास्यस्तु शिखरे कपोते रम्बनासिकाः ॥ ९० ॥
चतुर्विशतिसंख्याः स्युदधौराण्यपि चतुर्दिशम्‌ ।
पुरस्तान्मण्डपं गमेसमं बद्धे च कुव्यकम्‌ ॥ ९१॥
अिन्दं खण्डहम्ं च कर्णे गरभमिताः समाः ।
तदन्तरे महाकोैः कूटायेश्च विभूषयेत्‌ ॥ ९२॥

मन््रपूतम्‌ ।

आवन्त्यस्याप्यधिष्ठानं स्वग्यासाीयतांभकम्‌ ।
अष्टांशांलौ गभगृहं मैः पिण्ड्यादिकं त्रयम्‌ ॥ ९३ ॥
पिण्ड्याश्चापि चतुष्कर्ण लाङ्गलाकारमिति कम्‌ ।
तदन्तरे च पूवोश्रस्तम्भाव्यं शिखरं तु तत्‌ ॥ ९४ ॥
सभाकारं चतुर्नां मुखे भद्रसभान्विते ।
पक्षयोरस्पनास्यः स्युरन्तरे प्रथुनासिकाः ॥ ९५ ॥
व्टीमण्डकसोपानमन्तर्खनं प्रयोजयेत्‌ । |
गु्यगुद्यकरियाकुव्यस्तम्भयुक्तं तु नैकधा ॥ ९६ ॥
पदेश्च वेदीजालायेभूषयेद्‌ बहुभूमिकम्‌ ।

आवन्त्यम्‌ ।
मादिषस्यायताश्र स्यादयिष्ठानै तु तततीत्‌ ॥ ९७ ॥
तृतीयांशाद्‌ गभ॑गरहं शेषात्‌ पिण्ड्यादेकं त्रयम्‌ |
तसुरस्ताश्च प्षठे च मध्यरङ्गे तु मण्डपे ॥ ९८ ॥

, ल क, ख. पाठः. ३, “न्तिकम्‌” ख, पाडः, ३. (तदाः क, पाडः,

अन्रियविमानाधिकारः] उत्तरां एकोनत्रिंशः परूः । २८९
स्यातां च परितः खण्डम्यं सत्करूटजारकम्‌ ।
मूलमण्डपकण्ठाम्यां हस्तिसापानमन्तरे ॥ ९९ ॥
पुरः स्वस्तिकवद्‌ वंशसभाकारमथापर ।
नवनासं तु शिखरे ालावन्महिषाननम्‌ ॥ ९०० ॥
वेदीजालादिभिः शेषं प्राग्बदामृष्य म।हिषम्‌ ।

माहिषम्‌ !

क क 7 1

तन्त्रीकान्तमसूरं च चतुरश्रायतं भवेत्‌ ॥ १०१ ॥

तब्यासार्धं गर्भगृहं शेपं स्याद्‌ गृहपिण्डिका ।

अप्तलं खण्डदहम्यं च शिखरं कोष्ठमेव टि । १०२ ॥

-सभामुख पुरस्तात्‌ स्यान्महानासी च प्रष्ठतः।

तत्र षोडश नास्य: स्युर्टौ तिलक्रनासिकाः ॥ १०३ ॥

महाद्वार क्रमात्‌ सिंहपञ्ञराणि दशेव तु |

कपोताधो वेदकणंलाङ्गलख्यसमोद्रमम्‌ ॥ १०४ ॥

मध्य समामुखपेतमहानासीचतुषएटयम्‌ । _

परमाणगेहविपुलनिगेतं स्याद्‌ यथार्चि ॥ १०५ ॥

कूटायेभूषितं स्वाङ्खे्तन्तरीकान्तं परचक्षते ।
तन्त्रीकान्तम्‌।

आयताश्रमयिष्ठानं विजयाङ्गसय तस्य तु ॥ १०६॥
व्यासत्रिमागाद्‌ गभोख्यं शेषं पिण्ड्यप्तरादिकय्‌ |
अष्टनासं तु शिखरं भवेत्‌ ककरकोष्ठकम्‌ ॥ १०७॥
कपेते तिलनास्यः स्युश्वतुर्विशतिसंख्यया ।
सोपानुमन्तर्छन स्याद्‌ भभौ भमो च मण्डपम्‌ ॥ १०८ ॥
गर्भभमाणं तद्धाद्ये खण्डेदम्यौवली भवेत्‌ ।

युक्त्यीज्गैः शेषमामूष्य विजयाङ्गामिति स्मृतम्‌ ॥ १०९. ॥
विजयाङ्गम्‌ । .

॥ ^

१. °मङ्गमम्‌ः ग. पाठः. २. या" क. ख. पाटः. ३. षण्डः, ४. “काग कृ. पाटः.
पश

इंसानशिवगुरदेवपदतौ | -्ियापादः
विकशालमद्राधिष्ठानं प्राग्बद्‌ -व्यासे दशाशके ।
र, वि शेषे - पिणे र
द्विभागो गभेविस्तारः शेषेण गृहपिण्डिकास्‌ :॥ ११० ॥
हद्वारं चूडहम्यं खण्डदर्म्यं च करपयत्‌ ।
पुरस्ताद्‌ गर्भदीरषै उ वेदाश्र मण्डपं मवेत्‌ ॥ १११ ॥
अभितोऽ्धेन कुढ्यं चाप्यप्ठलं खण्डहम्यकम्‌ ।
चूडीककणेप्रासादः शज्गं ककरकोष्ठकम्‌ ॥ ११२ ॥
कपोतश्ाला पिण्डिः स्यादथ पिण्ड्यास्तु निगेतम्‌ ।
समर्पितसमाद्ूपं मध्यमं मण्डनं भवेत्‌ ॥ ११३ ॥
गमेन्यासं तदध्यधद्धिगुणायाममानतः 1
हारापञ्ञरपूवोज्ग्निष्कान्तस्य समाहृतिः ॥ ११४ ॥
भ्रासादमण्डपम्रे च पृष्ठे तत्याश्वपत्रयुक्‌ ।
किख चाष्टनासं स्यात्‌ तिलकान्यथ षोडश ॥ ११५ ॥
मण्डपोपरि रङ्गं स्यादेकानेकतछानिितम्‌ ।

विदालभद्रम्‌ ।

आधष्ठानं तु वेदाश्र चतुरंशाधिकायतम्‌ ॥ ११६ ॥
गणिकादि विश्चारस्य शेषमधोरिकाप्तठे |
खण्डहम्य॑ च भवति कणेप्रासादमध्यमे ॥ ११७ ॥

= प्राबन्मण्डननिर्यहुकणंमध्ये तथान्तरे ।
स्तम्भाः स्युगृहपिण््याश्च पुरस्तान्मण्डयं भवेत्‌ ॥ ११८ ॥
ना्लीगृहायामसमं मध्ये रङ्गं च तस्य तु।
रोषं हरम्यस्थलं बाहे कुट्टिमं जालकान्वितम्‌ ॥ ११९ ॥

पिण्डिः कषपोतजाला स्यात्‌ तस्यां षोड नासिकाः ।
शिखरं कोष्ठकं तु स्यात्‌ पुरे ककरभद्रकम्‌ ॥ १२०.॥

१. द्वितीयो गः क. पाटः

क्षक्िगनिमानाधिकारः] उन्तराधं एकोनत्रिंशः पटलः । २९१

तत्राष्टौ नासयः पाश्च (युश्ष)भद्र वा विभद्रक्रम्‌ ।
एकाद्यभीष्टतलकं राजख्रीणां निकेतनम्‌ ॥ १२१ ॥
गणिकाविद्ालम्‌ ।

सः सररतम,

कणेभद्रस्य च प्राम्बदधिष्ठानादिकं भवेत्‌ ।
शिखरं च समाकारं सचतुभुखनासिकम्‌ ॥ १२२ ॥
अन्तर्छीनाकैनासाः स्युगहपिण्ड्यप्तसान्तरे ।
सम्भान्तर्लीनसोपानाः कपोतेनैकनािकम्‌ ॥ १२२ ॥
कणेप्रासादकार्चूडहर्म्ये गभ॑समायताः ।
कपोतपञ्जरैः सिंहपञ्ररम्बनासिकैः ॥ १२४ ॥
गूढागूढंक्रियास्तम्भमितिद्वारेश्च तरणेः ।
चतुष्कोणे भद्रयुक्तं दिश्चु भद्रसभान्वितम्‌ ॥ १२५ ॥
खरसिंभद्रकंजारचेभषितं कणैमद्रकम्‌ ।

कणेमद्रकम्‌
कृणेशालस्य च प्राग्बदधिष्ठानादिकं स्मृतम्‌ ॥ १२६ ॥
चतुष्कर्ण भद्रशाला मध्यानियूहकाः सभाः ।
भारान्तरभयोगे च यथाविधि निवेशयेत्‌ ॥ १२७ ॥
गृहपिण्ड्या समश्िष्टमन्तलनिमलिन्द्कम्‌ ।
पिण्डिः कपेतश्चाखा स्यात्‌ कण खाङ्कलमित्तिकरम्‌ ॥ १२८ ॥
अन्तरे खापयेत्‌ स्तम्भं तद्धित्तावष्टनासिकाः |
ऊष्वेभूकण्ठरिखरं समाकारं प्रयोजयेत्‌ ॥ १२९ ॥
ककरीमद्रवक्राङ्गं यग्यद्वारं यथास्र्ै ।
त्रिभौमं सप्तमीमं वा आवरृताल्पाफनासिकम्‌ ॥ १२३० ॥
वेदीजालादिमिश्चापि यथेष्टावयव्यंतम्‌ ।

कणकहारुम्‌ ।

१, समद्रा" क, पाठः.

ड९द्‌

द शानशिवगुरूदेवपद्धतौ [क्रिषापाद.
पद्मासनस्याधिष्ठानमायतं चतुरश्रकम्‌ ॥ १३१॥
पश्चमांराद्‌ गर्भगृहं गारषाद्‌ गृहपिण्डिकाः |
रेषेणाप्तलचूडीकखण्डहम्यांणि गर्भवत्‌ ॥ १३२ ॥
संश्िष्रमध्यवासेन दिक्षु कणप्रमाणतः ।
पासादास्तत्र चत्वारः पथङ्मण्डपतसयुताः ॥ १३३ ॥
विविधस्तम्मवद्‌ रङ्गं तद्धाहि : कुःड्यकं मवेत्‌ ।
जाल्वेदीद्वारयुतं खण्डहम्यांणि बाह्यतः ॥ १ ६४ ॥
समांरानिष्करमाद्यानि चतुष्कर्णेपु वै प्रथक |
कूटानि स्युश्च तन्मध्ये कोष्टकानि च योजयेत्‌ ॥ १३५ ॥
मध्यावासात्रृतचतुप्कणेराङ्गलकुड्यकम्‌ ।
भन्तःपूवाश्रकस्तम्भमन्तर्लनमकिन्दकेम्‌ ॥ १३६ ॥
सभाभाशेखरे वेदमहानासाः स्युरस्पकाः ।
दादशेव बहिष्कर्णान्मुखशाजाः समन्ततः ॥ १३७ ॥
यथाहावयवैयुक्तमेतत्‌ पद्मवसन्तकम्‌ |

पद्मवसन्तकम्‌ ।

ग्यासत्रिभागदरीघाश्रमिन्द्रकान्तस्य कुद्िमम्‌ ॥ १३८ ॥
तद्रामांशाद्‌ गभगृहं गृदपिण्ड्यादि शेषतः ।
वेदमद्रस्तमा दिश्च॒ चतुष्कर्णेपु नासिका ॥ १६९ ॥
कपोतशालानिगहमुखनास्यो मवन्ति च ।

गृहपिण्ड्यां षोडशैव शिखरं च सभह्ृति ॥ १४० ॥
तत्कणेहलमभित्तेः स्यात्‌ स्तम्भनियैहमन्तरे ।
मुखशोभात्पनास्योऽष्टौ भाग्वच्छेषं विभूषयेत्‌ ॥ १४१ ॥

इन्द्रका(न्तम्‌ ।

दीधाश्ं योगकान्तस्याप्यिष्ठानमथोपरि ।
पर्त्तायतं व्यासादष्टांशादू गभमन्दिरम्‌ ॥ १४२ ॥

क्षन्नियीवमानाधिकारः] उत्तरां एकोनत्रिशः पटलः । २९३
अर्धनापारिका हारा खण्डहम्यावली भवेत्‌ ।
शिखरं दीथैवृत्तं स्यात्‌ पुरस्ताननासिकाद्रयम्‌ ॥ १४२ ॥
त दधौत्‌ पृष्ठतस्त्वका परितश्चास्पनासिका; ।
चतुःसप्ततिसङ्कयाः स्थुः सोपानं पृरष्ठराहि च ॥ १४४ ॥
अन्तलींनं भवेदेतद्‌ योगकान्तं गूपोचितम्‌ ।
योागकान्तम्‌ ।

स्यात्‌ सवेरकखितस्यापि दीघार हि मसूरकम्‌ ॥ १४५ ॥

म्यासत्यंशाद्‌ गर्भगृह तदर्धाद्‌ गृहपिण्डिका ।

कपोतशाखाः कर्णेषु कुयाद्‌ भद्रसमा: पुनः ॥ १४६ ॥

तदन्तरे च शालाः स्युरन्तर्छीनं यथेष्टतः ।

सरङ्गे मण्डपे स्यातां पुरस्ताच्चास्य प्रष्ठतः ॥ १४७ ॥

शिखरे च सभाकारं समद्र वेदनासिकम्‌ ।

रोषैरङ्गेरनल्श्वाप्यल्परपि च मूषयत्‌ ॥ *४८ ॥
सर्वटखितम्‌ ।

प्रत्यन्तकान्ताधिष्ठानं समानचतुरश्रकम्‌ |

मध्यै वेदांशनः स्तम्भैराव्रृतं स्यात्‌ तद॑धंतः ॥ १४९ ॥

गृहपिण्डिभेवेत्‌ त्य कर्णेषु ह लकुञ्यकम्‌ ।

अप्तरं खण्डह्म्भं च भागाभ्यां कणेकोरिषु ॥ १५० ॥

सभाः स्युमेध्यतस्तासां मद्रशाख्चतुष्टयम्‌ ।

स्यात्‌ पज्ञरायेज।लाचदहारामष्येषु भूषयेत्‌ ॥ {६५१ ॥

वस्तुमध्यं समाकारं मुखश्चारान्वितं भवेत्‌ ।

शिखरे कषद्रनास्योऽषटौ द्रश्च मूषयेत्‌ ॥ १५२ ॥
प्रत्यन्तकान्तम्‌ ।

अधिष्ठानं विशाठस्य दाश्च तस्य विस्तृतः ।
्रिभागाद्‌ गभगेहं स्यच्छेषेणाम्बुतरं भवेत्‌ ॥ १५६ ॥

९४

देशानशिवगुरुदेवपडतो [छ्ियापाषै.
चूडिकाखण्डहर्म्ये च शिखरं कोष्ठकाङृति ।
पुरे पुरे च षण्णेत्रे नास्यौ तत्र नियोजयेत्‌ ॥ १५४ ॥
गृहपेण्डयां दविरष्टौ स्युः कर्णेष्वपि च मध्यतः ।
विक्षारसमभदरश्च कूटायेररि मूषयत्‌ ॥ १५५ ॥
वि्ालम्‌ ।

भवेदुत्पलपत्रस्य द्षिंश्रं तु मसूरकम्‌ ।

नालीगृहं तुतीयांश।च्छेषांशाद्‌ गृहपिण्डिका ॥ १९६ ॥

कपातशालासदर्शा स्यात्‌ तद्धाक्षऽप्तखादिकम्‌ ।

शिखरं च सभाकारं तत्र नासीत्रयं भवेत्‌ ॥ १५७ ॥

कपोते �